Poznaj możliwe przyczyny trądziku na plecach
Dowiedz się więcej
IMMUNOdiagDIETA czyli jak tolerować nietolerancję?
Obserwacje i dane z piśmiennictwa wskazują, że alergia pokarmowa i nietolerancja pokarmowa – dwie z licznych postaci nadwrażliwości pokarmowej – stanowią coraz bardziej palący problem, z którym borykają się mieszkańcy krajów wysoko rozwiniętych oraz krajów rozwijających się, choć przyczyny nadwrażliwości w obu tych obszarach są różne. Artykuł poświęcony jest nietolerancji pokarmowej, powodowanej przez wytwarzane w układzie odpornościowym, swoiste dla składników pokarmowych przeciwciała klasy IgG. Omawia także przyczyny tego typu nietolerancji a także metody diagnostyki, leczenia oraz profilaktyki.
Sprawdź naszą ofertę pakietów badań dostępnych w sklepie internetowym.
ZOBACZ e-PAKIETY IMMUNOdiagDIETA
W nazewnictwie dotyczącym nadwrażliwości pokarmowej, istnieją rozbieżności zależne od dziedziny, reprezentowanej przez autora. Naukowa terminologia alergologiczna różni się od nazewnictwa stosowanego przez specjalistów od higieny żywienia, w innych dziedzinach medycyny i w opracowaniach popularnych, terminy używane są dość swobodnie i często wymiennie. Podobna dowolność istnieje w tekstach przygotowywanych przez producentów testów diagnostycznych dla nietolerancji pokarmowej i w firmowych materiałach reklamowych.
By uniknąć błędów terminologicznych, w niniejszym tekście opieramy się na terminologii zgodnej z zaleceniami European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) z 2014 roku oraz zaleceniami World Allergy Organisation (WAO).
Nadwrażliwość pokarmową związaną z przeciwciałami IgG określamy jako nietolerancję pokarmową. Nazwę alergia pokarmowa ograniczamy wyłącznie dla procesów zależnych od przeciwciał klasy IgE. W mechanizmy patologiczne nietolerancji pokarmowej zależnej od IgG zaangażowane są krążące kompleksy alergenów i specyficznych dla nich IgG. W diagnostyce obu – nietolerancji pokarmowej i alergii pokarmowej zależnej od IgE – stosuje się termin alergen, rozumiany jako składnik pokarmu stymulującego wytwarzanie swoistych dla niego przeciwciał. Dla obu form nadwrażliwości pokarmowej, żywność rozumiana jest jako przeznaczone do spożycia przez ludzi substancje: nieprzetworzone, przetworzone lub półprodukty, w tym napoje, guma do żucia i składniki stosowane na etapie produkcji, przetwarzania lub w preparatyce żywności. Żywnością nie są kosmetyki, tytoń i leki. Rozwój nadwrażliwości pokarmowej może być wypadkową uwarunkowań genetycznych chorego, czynników środowiskowych i wspomagających – te dwie grupy nazywane są kofaktorami nadwrażliwości, inaczej czynnikami wzmagającymi nadwrażliwość.
Nadwrażliwość pokarmowa może się rozwinąć praktycznie w każdym wieku. Prawie połowa przypadków ma charakter natychmiastowej alergii IgE zależnej, w pozostałej części mamy do czynienia głównie z nietolerancją zależną od różnych podklas przeciwciał IgG. Istnieją sugestie, że ponad 50% nietolerancji związanej z IgG wiąże się podklasami IgG1-3, a pozostałe ok. 40% z podklasą IgG4. IgG4 odgrywa również istotną rolę w tłumieniu alergii pokarmowej IgE zależnej, tak więc stanowi rodzaj pomostu pomiędzy oboma rodzajami nadwrażliwości pokarmowej. Bardzo istotna jest więc możliwość dysponowania testem pozwalającym na niezależne oznaczanie specyficznych IgG oraz niezależnie podklasy IgG4.
Kluczową rolę w nietolerancji pokarmowej związanej z IgG odgrywa bariera jelitowa, znajdująca się na wewnętrznej powierzchni jelita cienkiego. Stanowi ona mechaniczną i funkcjonalną, wieloelementową barierę chroniącą nasz organizm przed wtargnięciem do układu krwionośnego nieprawidłowych produktów trawienia, chorobotwórczych bakterii lub wirusów a także elementów uszkodzonych komórek flory bakteryjnej jelit. Bariera jelitowa zatrzymuje głównie duże fragmenty peptydów, tłuszczów i węglowodanów powstałych w trakcie trawienia, a także toksyny bakteryjne, konserwanty, barwniki, itd. Elementem podstawowym bariery jelitowej są ściśle przylegające do siebie komórki nabłonka jelita cienkiego – enterocyty. Enterocyty biorą udział w procesie wchłaniania pokarmu z jelita cienkiego do naczyń krwionośnych oraz limfatycznych. Pozostają one w ścisłym związku z komórkami układu odpornościowego. Emterocyty pokryte są tzw. „dobrymi bakteriami” – mikrobiota, charakterystycznymi dla danej osoby, które swoją obecnością uniemożliwiają kolonizację jelit przez wrogie drobnoustroje chorobotwórcze. Mikrobiota współpracują z wydzielniczymi, aktywnymi na miejscu, przeciwciałami IgA „wymierzonymi” w ewentualnych bakteryjnych intruzów.
Konsekwencją złożoności bariery jelitowej, jest różnorodność czynników mogących powodować jej destrukcję lub upośledzenie funkcji. Uszkodzenie prowadzi m.in. do stanu patologicznego zwanego zespołem jelita przesiąkliwego.
Uszkodzenia mogą być wynikiem długotrwałego działania czynnika uszkadzającego: leków (np. inhibitorów pompy protonowej, niesteroidowych leków przeciwzapalnych takich jak np. aspiryna, antybiotyków, itd.) a także stresu, przewlekłych chorób nowotworowych lub autoimmunologicznych. Z drugiej strony istotne są również stosunkowo krótkotrwałe lecz drastyczne procesy, jak ostre zakażenia bakteryjne i wirusowe przewodu pokarmowego, chemioterapia lub radioterapia onkologiczna, interwencje chirurgiczne, itd.
Ostatecznie osłabienie bariery jelitowej: mechaniczne (rozstępy pomiędzy enterocytami) oraz związane z dysbiozą, czyli zubożeniem naturalnej flory bakteryjnej, powoduje wnikanie do krwioobiegu, o czym już wspomniano, nietypowych produktów trawienia i endotoksemii, czyli wnikania toksyn bakteryjnych.
Prowadzą one do miejscowej reakcji zapalnej, podobnej do towarzyszącej zakażeniu bakteryjnemu oraz nasilającej się niesprawności jelita. W konsekwencji dochodzi do reakcji uogólnionych związanych z powstawaniem w krwiobiegu kompleksów IgG i alergenów, rozprowadzanych przez układ krążenia i osadzających się w różnych miejscach organizmu. Różnorodność miejsc osadzania się kompleksów powoduje różnorodność objawów wywołanych nietolerancją pokarmową tego typu. Wykazano, że kompleksy posiadają rolę sprawczą i podtrzymującą w zespole jelita nadwrażliwego w postaci biegunkowej, zaparciowej i mieszanej. U cierpiących jedynie na nietolerancję powodują biegunki, bóle brzucha, zaparcia, wzdęcia, mdłości, a także objawy nie łączące się bezpośrednio z układem pokarmowym, jak: migrenowe bóle głowy, zaburzenia nastroju, depresję, zaostrzenie objawów w atopowym zapaleniu skóry, trądzik, autyzm i nadpobudliwość.
Obecność tzw. utajonej nietolerancji pokarmowej związanej z IgG może być przyczyną otyłości u osób z nadwagą, utrzymującej się mimo ubogokalorycznej diety i prawidłowej aktywności fizycznej. Nadwaga może doprowadzić do insulinooporności a w konsekwencji nawet cukrzycy. Trudność w rozpoznaniu nietolerancji pokarmowej związanej z IgG, poza wspomnianą różnorodnością i niespecyficznością objawów, polega na opóźnieniu ich występowania. Reakcja na nietolerowany pokarm następuje w czasie od 24 do aż 96 godzin po spożyciu.
Oznaczenia stężenia przeciwciał IgG (i/lub ich podklas) specyficznych dla alergenów pokarmowych są stosowane w rozpoznawaniu nietolerancji pokarmowej: objawowej i utajonej. Testy IMMUNOdiagDIETA są jednym z wyróżniających się wielowariantowych systemów pomiaru IgG/IgG4 stosowanych w diagnostyce nietolerancji pokarmowych. Testy IMMUNOdiagDIETA mogą być wykonywane:
- w celu diagnostycznym – dla wykazania nietolerancji pokarmowej i wskazania nietolerowanych alergenów;
- celu terapeutycznym – dla opracowania i monitorowania skuteczności diety eliminacyjnej (całkowitego wycofania nietolerowanego pokarmu na dłuższy okres) lub diety rotacyjnej (polegającej na spożywaniu uczulającego alergenu wymiennie z nieszkodliwymi zamiennikami);
- w celu monitorowania skuteczności terapii przez określanie zmian stężenia specyficznych przeciwciał IgG i IgG4.
Powyższe cele zostały osiągnięte dzięki właściwemu doborowi alergenów pod kątem polskich nawyków żywieniowych oraz dzięki pogrupowaniu ich w zestawy o zwiększającej się liczebności (od 28 aż do 280 alergenów). Dla obu klas przeciwciał dostępny jest krótki panel 28. najczęściej spożywanych alergenów, przeznaczony do wstępnych badań przesiewowych. Dalszą diagnostykę uszczegóławia zastosowanie kolejnych, coraz dłuższych paneli: 44, 88 i 280 alergenów, które rozpoznają nietolerancje na rzadziej spożywane składniki pokarmowe i równocześnie pozwalają na opracowanie bezpiecznej diety opartej na tolerowanych przez organizm badanego zamiennikach. Testy pozwalają na optymalizację profilaktyki i personalizację diety oraz na monitorowanie skuteczności zaleconej diety poprzez powtórne oznaczenia stężenia przeciwciał i ich konfrontację z nasileniem objawów klinicznych.
Jak podkreślano w testach IMMUNOdiagDIETA możliwe jest równoczesne oznaczanie alergenowo-specyficznych przeciwciał IgG i podklasy IgG4 metodą ilościową. Wyniki wyrażone są również w sposób graficzny i zaszeregowane do klas półilościowego, powszechnie akceptowanego systemu RAST: klasy O, czyli ujemnej i 6. dodatnich. Półilościowa skala RAST znacznie ułatwia interpretację wyników oznaczeń IgG, gdyż korelacja stężenia przeciwciała z nasileniem objawów, nie jest tak ścisła jak w przypadku alergii IgE.
Kolejnym atutem testów IMMUNOdiagDIETA jest możliwość alternatywnego oznaczania specyficznych IgG i IgG4. Oczywiście może rodzić się pytanie, które z oznaczeń wybrać w konkretnym przypadku, lub szerzej: jakimi wskazaniami kierować się przy wyborze testu. Jak wspomniano, nietolerancja pokarmowa może być skutkiem zespołu jelita przesiąkliwego wywołanego przez czynnik o słabym nasileniu, lecz długotrwałym działaniu (np. aspiryna) lub czynnik o krótkotrwałym, lecz gwałtownym działaniu (np. ciężkie zakażenie bakteryjne przewodu pokarmowego).
Z piśmiennictwa wynika, że w chronicznym zespole jelita przesiąkliwego, lepszym wskaźnikiem nietolerancji pokarmowej jest specyficzna dla nietolerowanego pokarmu podklasa IgG4. Udział procentowy IgG4 w puli IgG wzrasta wtedy ponad dziesięciokrotnie. Podobnie dzieje się w przypadku nietolerancji pokarmowej wywołanej długotrwałym spożywaniem tego samego pokarmu np. w przypadku mało urozmaiconej diety.
Dodatkowym atutem oznaczeń IgG4 w stosunku do oznaczeń IgG jest klarowniejszy rozkład statystyczny wyników wykluczających lub wskazujących rozpoznawalną klinicznie nietolerancję. Przeciwciała IgG4 często występują w stężeniach zdecydowanie ujemnych (0 klasa RAST) i zdecydowanie dodatnich (V, VI klasa RAST), podczas gdy stężenia przeciwciał IgG, częściej plasują się w klasach II i III, którym przypisuje się na ogół słabe objawy kliniczne.
W przypadkach nagłej, ostrej nietolerancji z silnymi reakcjami zapalnymi, zasadne jest oznaczenie całkowitej IgG, która zdominowanej w takich przepadkach przez podklasy IgG1-3, zwane podklasami zapalnymi. Zalecany jest wtedy również pomiar CRP, wskaźnika stanu zapalnego.
Dla skuteczności diagnostyki i różnicowania nadwrażliwości pokarmowych oraz skuteczności immunoterapii alergii pokarmowej zależnej od IgE, optymalne wydaje się równoczesne wykonanie oznaczeń IgG i IgG4 w małych panelach (28 alergenów) wraz z oznaczeniem swoistych IgE dla identycznego lub zbliżonego panelu alergenów.
W przypadku stwierdzenia zespołu przesiąkliwego jelita, wskazane jest, poza wprowadzeniem odpowiedniej dietoterapii, przeprowadzenie diagnostyki jelitowej flory bakteryjnej badanego i odbudowa flory przy zastosowaniu prebiotyków (substancji typu błonnik, skrobia) oraz probiotyków (substancji zawierających odpowiednie mikroorganizmy).
Istnieją dane wskazujące, że wzrost tolerancji na alergeny wywołujące alergię IgE- zależną łączy się ze wzrostem stężenia specyficznych dla tych alergenów IgG4. Zależność ta wykorzystywana jest do oceny skuteczności swoistej immunoterapii (SIT) w przypadku alergii na alergeny pokarmowe i jady owadów.
dr Tomasz Ochałek
Słowniczek terminów:
Przeciwciała – białka wydzielane przez pobudzone limfocyty w przebiegu odpowiedzi odpornościowej; charakteryzują się zdolnością do swoistego rozpoznawania i wiązania antygenów – na ogół obcych dla organizmu substancji, stymulujących produkcję przeciwciał
Alergen – antygen wywołujący alergię, termin stosowany również w przypadku składników nietolerowanego pokarmu
Przeciwciała IgG – główna klasa (frakcja) przeciwciał, podstawowa dla mechanizmów odpornościowych
Przeciwciała IgE – klasa przeciwciał odpowiedzialnych za reakcje alergiczne – tzw. reakcje typu natychmiastowego, inaczej zwane reakcjami zależnymi od IgE lub IgE-zależnymi
Podklasy przeciwciał – w przypadku IgG, cztery rodzaje przeciwciał o wspólnym ogólnym schemacie budowy, lecz różnych funkcjach
Flora jelitowa – gatunki bakterii zamieszkujących jelita, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, m.in. chroniące organizm przed inwazją bakterii chorobotwórczych
Nadwrażliwość pokarmowa – wszelkie niepożądane (patologiczne) reakcje wywołane u danej osoby przez składniki pokarmowe nieszkodliwe dla osób zdrowych
Alergia pokarmowa –nadwrażliwość pokarmowa zależna głównie od IgE (IgE-zależna), występująca bardzo szybko po kolejnym kontakcie z uczulającym pokarmem, stąd zwana nadwrażliwością natychmiastową
Nietolerancja pokarmowa – nadwrażliwość pokarmowa wywołana przez mechanizmy niezależne od IgE.
POBIERZ ulotkę IMMUNOdiagDIETA IgG i IgG4
