Osteoporoza
Osteoporoza to uogólniona choroba układu kostnego polegająca na zmniejszeniu masy tkanki kostnej, co w efekcie prowadzi do rozrzedzenia struktury kości i zmniejszenia jej gęstości.
Co to jest osteoporoza?
Osteoporoza to uogólniona choroba układu kostnego polegająca na zmniejszeniu masy tkanki kostnej, co w efekcie prowadzi do rozrzedzenia struktury kości i zmniejszenia jej gęstości. Taka kość traci swoją naturalną odporność na urazy mechaniczne i w konsekwencji staje się bardziej podatna na złamania. Zjawisko osteoporozy narasta i staje się problemem społecznym. Wiąże się to m.in. z wydłużaniem się średniej długości życia, przewlekłym stosowaniem niektórych grup leków, np. moczopędnych, oraz niekorzystnymi zmianami w stylu życia, polegającymi m.in. na zmniejszeniu aktywności ruchowej, niewłaściwej diecie oraz stosowaniu szkodliwych używek. Skutkiem osteoporozy, w wymiarze społeczno-ekonomicznym, jest m.in.: narastanie inwalidztwa oraz wzrost wydatków na opiekę zdrowotną.
Do czynników ryzyka sprzyjających powstawaniu osteoporozy należą:
- Niedobór wapnia w diecie
- Niedobór estrogenów u kobiet w okresie menopauzy
- Siedzący tryb życia i długotrwałe unieruchomienie
- Palenie papierosów
- Picie większych ilości kawy i alkoholu
- Przewlekłe stosowanie niektórych leków, m.in.: sterydów, leków moczopędnych, przeciwzakrzepowych i przeciwpadczkowych oraz środków przeczyszczających
- Niektóre stany chorobowe, m.in.: cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy, nadczynność tarczycy
Istnieją również wyraźne uwarunkowania genetyczne osteoporozy, o czym świadczy:
- Rodzinne występowanie
- Dwukrotnie częstsze występowanie w populacji kobiet ( u ok. 27 % kobiet powyżej 50 r.ż., w porównaniu z 13% u mężczyzn w tej samej grupie wiekowej)
Osteoporoza, z reguły, zaczyna się rozwijać podstępnie po 40-45 roku życia, wtedy, kiedy układ kostny jest już po okresie osiągnięcia swojej szczytowej masy i kiedy zaczynają powoli narastać procesy zaniku.
Objawy
Objawy osteoporozy, odczuwalne przez pacjenta, pojawiają się dopiero przy znacznym zawansowaniu choroby. Początkowo, przez kilka, kilkanaście lat, ubytek masy kostnej rozwija się zwykle bezobjawowo, aby wreszcie dać o sobie znać ostrym lub przewlekłym zespołem bólowym np. kręgosłupa czy też złamaniem kości po błahym urazie lub bez uchwytnej przyczyny.
Do najczęstszych objawów osteoporozy należy obniżenie wzrostu oraz bóle kręgosłupa i jego deformacje związane zwykle ze złamaniami kręgów. Głównie dochodzi do złamań kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym. Konsekwencją złamań i deformacji jest pogorszenie sprawności ruchowej oraz rozwój korzonkowych zespołów bólowych. Zmusza to pacjenta do wizyty u lekarza i pozwala, po wykonaniu badań dodatkowych, na postawienie właściwego rozpoznania. Z reguły choroba jest już wtedy znacznie zawansowana i wymaga wieloletniego leczenia. Równie często złamaniu ulegają kości długie kończyn, np.: kości przedramienia czy szyjka kości udowej. Prowadzi to do długotrwałego unieruchomienia oraz licznych powikłań i w 25 % przypadków kończy się śmiercią pacjenta.
Podstawą wykrycia osteoporozy jest badanie densytometryczne. Pozwala ono na ocenę gęstości kości.
Poza densytometrią, ważne są badania laboratoryjne, dzięki, którym można ocenić gospodarkę mineralną organizmu (wapniowo-fosforanową) oraz oznaczyć tzw. markery kostne ( markery obrotu kostnego) we krwi lub moczu, dające podstawę do monitorowania aktywności procesu rozpadu (resorpcji) i odnowy kości( kościotworzenia). To właśnie przewaga procesów resorpcji prowadzi do osteoporozy. Nowoczesne markery obrotu kostnego dzielą się na markery kosciotworzenia i resorpcji. Ich oznaczanie pozwala na szybką ocenę tempa procesów odbudowy i rozpadu i zyskuje obecnie obok densytometrii istotne znaczenie zarówno we wczesnym wykrywaniu jak również monitorowaniu terapii osteoporozy.
Leczenie
Leczenie osteoporozy zależy od jej przyczyny i ma charakter wieloletni, co wiąże się z powolną odbudową masy kostnej wynoszącą ok. 5 % w skali roku. Wśród preparatów stosowanych w terapii należy wymienić m.in.: związki wapnia, bifosfoniany, witaminy (głównie D3), hormony: estrogeny (u kobiet po menopauzie, jeśli nie stwierdza się przeciwwskazań) i kalcytoninę. Stosuje się także leki przeciwbólowe oraz zabiegi z zakresu fizykoterapii.
Poza lekami, w leczeniu osteoporozy, równie ważne jest:
- Stosowanie diety bogatej w witaminy i mikroelementy, szczególnie w wapń
- Uprawianie umiarkowanej aktywności ruchowej (takiej, która nie naraża na urazy, np. spacery, pływanie, itp.)
- Ograniczenie picia kawy i alkoholu
- Ograniczenie palenia papierosów
Szczególne znaczenie, zarówno w leczeniu jak i zapobieganiu rozwojowi osteoporozy, ma dieta. Aby zapobiegać i leczyć, powinna ona zawierać nie tylko wapń, ale i inne mikroelementy niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania kości, m.in.: magnez i cynk oraz zespół witamin ułatwiających wchłanianie i wbudowywanie wapnia do kości (A,C,B6 i najważniejszą- D3). Podstawowym źródłem wapnia w diecie jest mleko i jego przetwory. Dla osób źle tolerujących mleko krowie, produktem zastępczym jest mleko sojowe. Drugim, poza dietą, czynnikiem poprawiającym stan układu kostnego, jest aktywność ruchowa, której brak, np. u osób unieruchomionych, przyczynia się do rozwoju osteoporozy. Liczne badania potwierdziły, że stosowanie systematycznej, umiarkowanej aktywności ruchowej, prowadzi do cofania się zmian osteoporotycznych..
Aktywność ruchowa, odpowiednia dieta, unikanie szkodliwych używek oraz systematyczne badania lekarskie poparte densytometrią i badaniami laboratoryjnymi, a u kobiet po menopauzie przyjmowanie estrogenów, pozwala zapobiec powstaniu choroby. Jeśli jednak choroba została już rozpoznana, wszystkie te działania, wraz z systematycznym przyjmowaniem leków, ograniczają jej dalszy rozwój.
lek. med. Tomasz Droń
