Beta-HCG

Pomiar stężenia ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (HCG) w surowicy, stosowany w potwierdzaniu i ocenie rozwoju ciąży; w rozpoznawaniu ciąży pozamacicznej i samoistnego poronienia; w diagnostyce powikłań ciąży: m.in. nadciśnienia tętniczego i przedwczesnego porodu; w diagnostyce i różnicowaniu złośliwych i łagodnych chorób trofoblastu, a także w diagnostyce niektórych chorób nowotworowych u kobiet i mężczyzn. Stężenie HCG odniesione do wieku ciążowego w I i II trymestrze stanowi jeden z parametrów uwzględnianych w przesiewowych badaniach prenatalnych w kierunku chromosomowych wad płodu. Ludzka gonadotropina kosmówkowa (HCG lub total beta HCG), obejmująca formę nienaruszoną HCG  (dimeryczną) oraz wolną podjednostkę beta HCG, jest  markerem  wykorzystywanym w diagnozowaniu i monitorowaniu chorób trofoblastu (zaśniad groniasty, zaśniad inwazyjny, rak kosmówki, nabłoniak kosmówkowy złośliwy), różnicowaniu łagodnych (zaśniad groniasty, zaśniad inwazyjny) i złośliwych nowotworów trofoblastu (rak kosmówki,  nabłoniak kosmówkowy złośliwy), diagnostyce i monitorowania wznowy nowotworów wytwarzających HCG:  (germinalne nowotwory jąder i niektóre nowotwory nie trofoblastyczne). W przypadku wymienionych chorób dochodzi zwykle do wzrostu stosunku wolnej podjednostki beta HCG do HCG, a w niektórych przypadkach do wyłącznej produkcji wolnej podjednostki beta HCG. W ciąży postać dimeryczna HCG jest główną postacią oznaczaną w surowicy. Dynamika zmian stężenia HCG jest wskaźnikiem prawidłowości przebiegu ciąży i dobrostanu płodu. Ciąży pozamacicznej towarzyszy słabszy i przesunięty w czasie wzrost stężenia HCG, a poronieniu gwałtowny spadek. Na początku pierwszego trymestru ciąży objawy poronienia są poprzedzane spowolnieniem przyrostów HCG.  Nieprawidłowe stężenia HCG w krwi ciężarnej wiążą się z aberracjami chromosomowymi płodu, co wykorzystano w biochemicznych, przesiewowych badaniach prenatalnych, szacujących ryzyko obciążenia płodu wadami chromosomowymi na podstawie parametrów krwi matki. W drugim trymestrze ocena ryzyka oparta jest na pomiarach stężenia HCG, wolnego estriolu i AFP w krwi oraz na parametrach morfologicznych płodu określonych ultrasonograficznie. Oceniane jest ryzyko obciążenia płodu trisomiami 21,18 i 13  oraz wadami morfologicznymi centralnego układu nerwowego płodu. HCG jest hormonem glikoproteinowym fizjologicznie obecnym we krwi i w moczu jednie w okresie ciąży. Wydzielana jest wtedy przez trofoblast i łożysko. Śladowe ilości HCG produkowane są u oby płci przez przysadkę. W stanach patologicznych HCG produkowana jest przez nowotwory trofoblastyczne lub wywodzące się z innych tkanek. Charakterystyczne dla hormonu właściwości biologiczne posiada wyłącznie  forma dimeryczna HCG,  złożona z podjednostek: alfa i beta i nazywana: HCG, beta HCG lub holo-HCG. Podjednostki alfa i beta krążą w surowicy również pojedynczo, przy czym podjednostka beta (fb-HCG lub b-HCG) jest charakterystyczna dla HCG, a podjednostka a wspólna z innymi hormonami glikoproteinowymi przysadki: LH, FSH i TSH. Proporcje pomiędzy formami HCG są zmienne i zależą od stanu fizjologicznego (np. etap ciąży) lub patologicznego (np. choroby trofoblastu, obciążenie płodu wadami genetycznymi).

Wysokie stężenia LH,  przeciwciała heterofilne,  autoprzeciwciała, HAMA,

Systemy do pomiaru HCG mogą dawać różne wyniki oznaczeń ze względu na różnice w specyficzności do podjednostek HCG. W przypadku seryjnych pomiarów, np. w czasie ciąży, oznaczenia należy wykonywać w tym samym laboratorium.

Przyczyny wzrostu stężenia: ciąża, ciąża mnoga, zespół Downa, zaśniad groniasty, zaśniad inwazyjny, rak kosmówki, nowotwory germinalne jądra (w mniejszym procencie u chorych z nasieniakiem), inne nowotwory  wydzielające hCG np.: czerniak, rak płuc, rak piersi, rak jajnika i nowotwory przewodu pokarmowego; okres okołomenopauzalny, zespół policystycznych jajników,

Przyczyny spadku stężenia: ciąża pozamaciczna, poronienie samoistne, zespół Edwardsa, zespół Pateau.

HCG, czyli ludzka gonadotropina kosmówkowa to hormon, który związany jest przede wszystkim z okresem ciąży. Cząsteczki HCG składają się z dwóch podjednostek – alfa oraz beta. W badaniach diagnostycznych istotny  jest pomiar stężeń: tzw. HCG dimerycznej, składającej się ze związanych ze sobą jednostek alfa i beta oraz występującej pojedynczo podjednostki beta, która określana jest jako wolna beta HCG (fHCG) lub wolna podjednostka beta HCG. Ponieważ w pomiarach dimerycznej HCG testy  rozpoznają jedynie podjednostkę beta jako charakterystyczną dla tego hormonu  (podjednostka alfa jest wspólna z innymi hormonami), zwykło rozróżniać się pomiar: beta HCG w przypadku, gdy chodzi o kompletną jednostkę HCG i  wolnej beta HCG, gdy określana jest wyłącznie podjednostka beta. Znaczenie kliniczne pomiarów stężeń obu form HCG: dimerycznej beta HCG i wolnej podjednostki beta HCG może być różne.  Nie wchodząc w szczegóły, spotykany w piśmiennictwie termin beta HCG na ogół obejmuje formę dimeryczą lub wszystkie formy HCG, w których dominuje jednak forma dimeryczna. Na wczesnych etapach ciąży hormon ten produkowany jest przez zarodek, później funkcję tę przejmuje łożysko.

HCG podczas ciąży odpowiada za podtrzymywanie określonej struktury obecnej w jajniku (ciałka żółtego). Ciałko żółte odpowiada za produkcję progesteronu, który jest niezbędny do właściwego przebiegu procesów związanych z początkiem ciąży, takich jak m.in. zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej macicy oraz jego prawidłowe wzrastanie.

Poziomy beta HCG we krwi znacząco wzrastają już ok. 6-10 dni od momentu zapłodnienia, dzięki czemu test ten może być wykorzystywany do wczesnego i  precyzyjnego rozpoznawania ciąży. Beta HCG obecna jest także w moczu kobiety ciężarnej, co wykrywają domowe test ciążowe. Warto jednak pamiętać, że ze względu na niższe stężenia beta HCG w moczu w porównaniu z krwią oraz ograniczenia technologiczne domowych testów, są one mniej czułe na najwcześniejszych etapach ciąży w porównaniu z testami przeprowadzanymi we krwi. Zjawisko to może prowadzić do wyników fałszywie ujemnych w sytuacji, gdy test zostanie wykonany zbyt wcześnie.

Badanie stężeń beta HCG i wolnej beta HCG we krwi podczas rozpoznanej ciąży stosuje się jako przesiewowy test prenatalny. Odchylenia od normy w zakresie stężeń obu form tego hormonu mogą wskazywać na różnego typu zaburzenia wzrastania płodu, występowanie chorób wrodzonych oraz nieprawidłowy przebieg ciąży. Uzyskanie wyników odbiegających od normy dla danego wieku ciążowego stanowi wskazanie do rozpoczęcia pogłębionej diagnostyki prenatalnej.

Poza kobietami ciężarnymi wzrost stężeń beta HCG we krwi może być zaobserwowany podczas niektórych chorób nowotworowych. U kobiet są to najczęściej nowotwory pochodzenia łożyskowego (np. rak kosmówki) oraz różnego typu nowotwory jajnika. Oznaczenie wolnej  beta HCG u mężczyzn stosowane jest podczas diagnostyki oraz monitorowania skuteczności leczenia raka jądra, a także do wykrywania możliwych nawrotów schorzenia po zakończeniu terapii.

Badanie stężeń beta HCG we krwi może zostać przeprowadzone w celu potwierdzenia ciąży. Poziomy tego hormonu we krwi wzrastają do wartości wykrywalnych nawet przed terminem spodziewanej miesiączki, dzięki czemu badanie to pozwala na szybkie oraz precyzyjne wykrycie zapłodnienia.

Najwyższe stężenie beta HCG we krwi obserwuje się pomiędzy ok. 8, a 10 tygodniem ciąży. Następnie zaczynają one stopniowo spadać, aż do 16 tygodnia, po czym do momentu porodu utrzymują się na względnie stałych poziomach. Mechanizm ten należy mieć na uwadze podczas interpretowania wyników tego badania diagnostycznego.

Regularne badanie wartości beta HCG we krwi podczas ciąży pozwala na obserwowanie dynamiki zmian stężeń tego hormonu w czasie. Ma to szczególnie istotną wartość dla lekarza prowadzącego ciążę, jako że odchylenia w tym zakresie mogą wskazywać na zaburzenia przebiegu ciąży, rozwój ciąży pozamacicznej lub też określone choroby i wady wrodzone płodu (jak np. trisomia chromosomu 21., czyli zespół Downa). W pierwszym trymestrze ciąży (optymalnie 11-12 tyg.) zlecany bywa tzw.  prenatalny test podwójny, w którym określane jest stężenie we krwi wolnej podjednostki beta HCG i  białka ciążowego PAPP-A. Pomiar stężenia wolnej beta HCG w tandemie z PAPPA jest istotny diagnostycznie wcześniej niż pomiary stężeń beta HCG w połączniu z innymi, tzw. markerami wad chromosomowych płodu.   Na podstawie nieprawidłowych wartości beta HCG i wolnej beta HCG lekarz może zadecydować o konieczności przeprowadzenia dodatkowych badań diagnostycznych lub też poszerzenia diagnostyki prenatalnej, w celu precyzyjnej oceny stanu zdrowia dziecka oraz poprawności jego rozwoju.

Badania stężeń beta HCG i wolnej beta HCG we krwi wykorzystywane są także jako marker nowotworowy. Test może zostać zlecony w celu oceny stopnia zaawansowania określonych chorób onkologicznych oraz monitorowania skuteczności wdrożonego leczenia.

Kto powinien wykonać test beta HCG?

Przeprowadzenie badania stężeń beta HCG we krwi zalecane jest kobietom starającym się o dziecko, w celu wczesnego wykrycia ciąży. Dzięki niezwykle wysokiej czułości omawianego badania może ono skutecznie potwierdzić ciążę nawet 8 dni od momentu zapłodnienia. Badanie to należy także rozważyć w przypadku, gdy występuje opóźniająca się miesiączka oraz gdy w trakcie obecnego cyklu doszło do sytuacji, która mogłaby prowadzić do ciąży (stosunek seksualny bez właściwej antykoncepcji). Dodatkowe objawy wczesnej ciąży mogą obejmować m.in. :

• Nudności,
• Wymioty,
• Zwiększoną wrażliwość na określone zapachy,
• Częstsze oddawanie moczu,
• Obrzmiałe, bolesne piersi,
• Zmiana zabarwienia brodawek sutkowych,
• Nasilone uczucie zmęczenia,
• Wahania nastrojów.

Oznaczenie beta HCG we krwi żylnej stanowi także jedno z podstawowych badań kontrolnych przeprowadzanych podczas ciąży. Niewłaściwe stężenia beta HCG w zestawieniu z wiekiem ciąży pozwalają na wykrycie wielu nieprawidłowości przebiegu ciąży oraz postawienie wstępnego podejrzenia występowania określonych wad rozwoju płodu, ze szczególnym uwzględnieniem różnego typu aberracji chromosomalnych (tu istotne jest, jak wspominano, również stężenie wolnej podjednostki beta HCG).

W celu właściwej interpretacji wyników badania stężeń beta HCG we krwi każdorazowo należy zestawić otrzymane rezultaty z wartościami referencyjnymi zapisanymi na dokumentacji wydawanej osobie badanej. Każde laboratorium diagnostyczne może korzystać z nieznacznie różniących się metod analitycznych, co może prowadzić do zmiennych wartości uznawanych za normy podczas określonego badania.

W przypadku badania beta HCG i wolnej beta HCG w ciąży konieczne jest także zestawienie otrzymanego stężenia hormonu we krwi z wiekiem ciążowym, jako że normy zmieniają  się w zależności od stopnia zaawansowania ciąży. Dodatkowo należy uwzględnić dynamikę zmian poziomów beta HCG względem poprzednich oznaczeń. W celu optymalnej, całościowej interpretacji otrzymanych rezultatów należy skonsultować się z lekarzem ginekologiem odpowiedzialnym za prowadzenie danej pacjentki. Na podstawie stanu klinicznego osoby badanej, dodatkowych testów laboratoryjnych oraz obrazowych będzie on w stanie poprawnie ocenić wyniki omawianego badania oraz zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze.

Wzrastające wartości beta HCG we krwi najczęściej świadczą o rozwoju ciąży. W określonych sytuacjach mogą one jednak wskazywać na określone stany chorobowe – z tego powodu w przypadku wykrycia wysokich wartości beta HCG we krwi należy każdorazowo skonsultować się z lekarzem. Na podstawie dodatkowych badań (takich jak np. USG) będzie on w stanie precyzyjnie rozpoznać przyczyny wysokich wartości beta HCG we krwi. Poza początkiem prawidłowej ciąży wysokie wartości beta HCG we krwi mogą wynikać m.in. z rozwoju schorzeń takich jak:

• Zaśniad groniasty,
• Rak kosmówki,
• Hipogonadyzm,
• Różnego typu nowotwory.

Niski wynik stężeń beta HCG we krwi podczas badania przeprowadzonego w celu wykrycia ciąży najczęściej wskazuje na brak zapłodnienia w danym cyklu miesiączkowym. Może on także wynikać ze zbyt wczesnego pobrania krwi do badania laboratoryjnego. W przypadku przedłużającego się braku spodziewanej miesiączki badania należy powtórzyć.

Niskie wartości beta HCG w przebiegu ciąży mogą wynikać z rozwoju m.in. ciąży pozamacicznej. W przebiegu tego zjawiska dochodzi do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w innym miejscu niż błona śluzowa macicy – najczęściej są to ściany jajowodów. Ze względu na nieprawidłowe umiejscowienie zarodek ten nie posiada możliwości prawidłowego rozwoju, a wraz z czasem trwania ciąży ektopowej zwiększa się ryzyko pęknięcia jajowodu oraz wystąpienia niebezpiecznego krwotoku wewnętrznego, który w krótkim czasie może prowadzić nawet do zgonu pacjentki. Z tego powodu ciąża pozamaciczna wymaga pilnej konsultacji lekarskiej oraz wdrożenia właściwego postępowania medycznego.

W przypadku rozpoznanej, prawidłowej ciąży niskie wartości beta HCG we krwi mogą sugerować rozwój wad wrodzonych u płodu, takich jak m.in. zespół Edwardsa, wynikający z trisomii 18. chromosomu. Nagły spadek wartości omawianego hormonu we krwi może także wynikać z samoistnego poronienia. Wszelkie odstępstwa od normy w tym zakresie należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem odpowiedzialnym za prowadzenie ciąży.