24/02/2020
Na czym polega diagnostyka alergii?
Pierwszym krokiem do rozpoznania alergii IgE-zależnej jest zebranie przez lekarza podstawowych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta poprzez wykonanie badań przedmiotowych (fizykalnych) oraz podmiotowych (wywiad). Niejednokrotnie na podstawie zebranego wywiadu lekarz jest w stanie wskazać bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy konkretnym alergenem a występującymi u pacjenta objawami alergii.
Sytuacja komplikuje się, kiedy lekarz nie jest w stanie precyzyjnie określić, na jaki alergen pacjent ma alergię, lub podejrzewa, na podstawie występujących objawów, całą grupę alergenów, np. pyłek roślin, alergeny zwierzęce. Jest to o tyle ważne, że jedną z najskuteczniejszych metod leczenia alergii jest unikanie kontaktu z alergenem. W takim przypadku lekarz ma do dyspozycji 2 rodzaje metod testowych.
Pierwszą grupę stanowią testy in vivo, czyli takie, w których pacjentowi podaje się alergen, a następnie sprawdza odpowiedź organizmu. Najpopularniejsze testy tego typu to punktowe testy skórne (ang. skin prick test – SPT) oraz próby prowokacyjne (doustne, dooskrzelowe, dospojówkowe, donosowe).
Drugą grupę stanowią testy in vitro polegające na oznaczaniu we krwi pacjenta alergenoswoistych przeciwciał klasy IgE (sIgE), które wskazują na bezpośredni kontakt z potencjalnym alergenem. Diagnostyka in vitro i in vivo to dwie odmienne metody badania alergii IgE-zależnych. Każda z nich ma swoje miejsce w diagnostyce alergii. Testy serologiczne stanowią uzupełnienie diagnostyki alergii, a w uzasadnionych przypadkach medycznych alternatywę dla testów skórnych.
Kiedy zrezygnować z wykonania testów skórnych na rzecz testów serologicznych?
Testy skórne to podstawowe narzędzie diagnostyczne lekarza alergologa, jednak w niektórych przypadkach nie jest możliwe ich wykonanie. Wówczas metodą z wyboru stają się testy serologiczne. W jakich przypadkach nie można wykonywać testów skórnych?
Podstawową przeszkodą w wykonaniu testów skórnych są przyjmowane przez pacjenta leki przeciwhistaminowe. Jeśli pacjent nie może odstawić leków, ze względu na przewidywane zaostrzenie się objawów, lekarz może zadecydować o wykonaniu testów serologicznych. Leki przeciwhistaminowe hamują zależną od IgE reakcję na alergen w obrębie skóry i z uwagi na wysokie prawdopodobieństwo uzyskania wyniku fałszywie negatywnego muszą być bezwzględnie odstawione przed badaniem testami skórnymi. W zależności od przyjmowanego leku czas, jaki musi upłynąć, aby testy skórne dały wiarygodny wynik, może wynieść nawet kilka tygodni.
Przyjmowane przez pacjenta leki przeciwhistaminowe nie wpływają na wynik testów serologicznych, ponieważ testy te wykrywają wolne (krążące we krwi) przeciwciała sIgE. Natomiast w testach skórnych ocenia się reakcję skóry w kontakcie z alergenem, który związał się do sIgE zlokalizowanych na powierzchni komórek układu odpornościowego skóry, np. mastocytów, bazofili (sIgE związane).
Kolejnym powodem jest bezpieczeństwo pacjenta. W testach skórnych pacjent styka się bezpośrednio z potencjalnie groźnym dla niego alergenem, który w skrajnych przypadkach może doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego. Dlatego w przypadku podejrzenia wystąpienia uogólnionych reakcji po kontakcie z alergenem, np. na podstawie historii choroby, zaleca się wykonanie testów serologicznych. Bardzo często taką praktykę stosuje się w przypadku alergii na jady owadów błonkoskrzydłych (osa, pszczoła, szerszeń) lub pokarmów, na które w przeszłości pacjent wykazywał bardzo silną odpowiedź alergiczną. Z powodu możliwych silnych reakcji alergicznych testy skórne są nieodpowiednie dla kobiet w ciąży. Uogólniona reakcja alergiczna może prowadzić do zagrożenia życia i zdrowia – zarówno matki, jak i dziecka.
Zastąpienie testów skórnych testami serologicznymi jest także wymagane w przypadku chorób skóry, które fizycznie uniemożliwiają ich wykonanie u pacjenta i odczyt. Dzieje się tak m.in. w przypadku atopowego zapalenia skóry (AZS). Związek AZS z atopią jest bardzo silny – u ok. 80% pacjentów z AZS stwierdza się podwyższony poziom IgE oraz sIgE przeciwko alergenom wziewnym i/lub pokarmowym. Należy jednak pamiętać, że choroba może mieć podłoże niealergiczne. Występowanie u pacjenta pokrzywek lub dermografizmu również przemawia za wykonaniem testu serologicznego.
Badanie testami serologicznymi jest idealne dla dzieci poniżej 5. roku życia, u których wykonanie testów skórnych jest często utrudnione ze względu na brak współpracy ze strony pacjenta. Wiarygodne wyniki testów serologicznych uzyskuje się już u niemowląt po 6. miesiącu życia. Ograniczeniem w testach skórnych dla najmłodszych i najstarszych pacjentów jest obniżona reaktywność skóry, która może prowadzić do wyników fałszywie negatywnych.
Testy serologiczne są również odpowiednie dla ekstraktów pokarmowych, które zasadniczo nie powinny być stosowane w testach skórnych, oraz dla wszystkich tych pacjentów, którzy boją się wykonać test skórny.
Czym się kierować przy wyborze testu serologicznego dla pacjenta?
Jeśli pacjent, który podejrzewa u siebie alergię IgE-zależną, chce wykonać diagnostykę swoistych IgE we własnym zakresie i przychodzi do laboratorium bez skierowania, najlepiej kierować się przy wyborze odpowiedniego badania występującymi u niego objawami oraz czasem ich prezentacji.
Panel Oddechowy EUROLINE: 20 alergenów + CCD. Kod badania: 807
W przypadku sezonowo występujących objawów związanych przede wszystkim z układem oddechowym oraz oczami (intensywny katar sienny, nieżyt nosa, kichanie, kaszel, duszności, świszczący oddech, zaczerwienienie i łzawienie oczu czy zapalenie spojówek) można podejrzewać, że przyczyną alergii są alergeny wziewne występujące w pyłku kwitnących roślin.
Początek dolegliwości przypadający na koniec lutego może wskazywać na alergię na drzewa wczesnokwitnące: brzozę, olchę, leszczynę, natomiast zaostrzenie objawów w okresie od maja do lipca związane jest przede wszystkim z alergią na pyłek traw: tomka wonna, kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, żyto. Alergia na pyłek traw i drzew to jedna z najczęstszych przyczyn sezonowo występujących objawów alergii na pyłek roślin, czyli tzw. pyłkowicy.
Objawy alergii na pyłek traw i drzew mają charakter sezonowy i są ściśle skorelowane z okresem pylenia – w przeciwieństwie do alergii na alergeny kurzu domowego oraz zarodniki grzybów, gdzie objawy występują przez cały rok.
Nasilenie objawów alergii na roztocze kurzu (Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae) występuje jesienią (wrzesień–październik), co jest związane z rozpoczęciem sezonu grzewczego i polepszeniem warunków bytowania roztoczy w mieszkaniach.
Drugi szczyt obserwujemy na przełomie kwietnia i maja. Natomiast zaostrzenie alergii na grzyby, w tym pleśnie (Penicillium notatum, Cladosporium herbarum, Aspergillus fumigatus, Alternaria alternata), przypada na lato i jesień. Jest to czas, kiedy znacząco wzrasta stężenie uczulających zarodników grzybów w powietrzu.
Idealnym badaniem w przypadku podejrzenia alergii wziewnej jest Panel Oddechowy EUROLINE. W swoim składzie zawiera aż 20 alergenów będących przyczyną alergii wziewnych w naszej populacji. Obok wyżej wymienionych znajdziemy w nim dodatkowo alergeny zwierząt domowych (kot, pies), gospodarskich (koń) oraz pyłek chwastów (ambrozja, babka lancetowata, bylica).
Panel Pokarmowy EUROLINE: 20 alergenów + CCD. Kod badania: 806
Całoroczne dolegliwości ze strony układu pokarmowego i skóry (wymioty, biegunki, ból brzucha, wzdęcia, zespół alergii jamy ustnej, pokrzywki, atopowe zapalenie skóry, wypryski skórne, świąd skóry, ale również napady astmy i obrzęk górnych dróg oddechowych) mogą wskazywać na alergię pokarmową.
Praktycznie każdy pokarm może być przyczyną alergii, jednak jak wykazały badania, za ok. 90% wszystkich przypadków alergii pokarmowych odpowiada zaledwie kilka alergenów nazywanych „wielką ósemką alergenów pokarmowych”. Wśród nich znajdziemy:
- mleko krowie,
- jajko kurze (żółtko i białko),
- orzechy (np. laskowy),
- orzeszki ziemne, pszenicę, soję, ryby (np. dorsz),
- skorupiaki i owoce morza (np. krab).
Profilem, który posiada w swoim składzie najważniejsze alergeny pokarmowe, jest Panel Pokarmowy EUROLINE. Wykrywa on swoiste IgE przeciwko 20 najważniejszym alergenom pokarmowym. Obok alergenów związanych z tzw. wielką ósemką znajdziemy w nim dodatkowo:
- alergeny zbóż (mąka żytnia, ryż),
- warzywa i owoce (jabłko, kiwi, morela, pomidor, marchew, ziemniak, seler),
- migdały
- oraz drożdże piekarskie.
Panel Pediatryczny EUROLINE: 27 alergenów + CCD. Kod badania: 805
Co jeśli pacjent wykazuje mieszane objawy lub nie jest w stanie precyzyjnie określić, kiedy występują? W takim przypadku idealnym wyborem jest profil Panel Pediatryczny EUROLINE nazywany również Panelem Mieszanym. Składa się on zarówno z alergenów wziewnych, jak i pokarmowych. Profil, pomimo swojej nazwy, nadaje się z powodzeniem do diagnostyki nie tylko dzieci, ale i dorosłych. W skład testu wchodzi aż 27 alergenów – 11 z nich to popularne alergeny wziewne: pyłek traw i drzew (mix tymotki łąkowej i żyta, brzoza, bylica), roztocze kurzu domowego (D. pteronyssinus, D. farinae), alergeny zwierzęce (kot, pies, koń), zarodniki grzybów pleśniowych (C. herbarum, A. fumigatus, A. alternata), a 16 należy do alergenów pokarmowych: nabiał (jajko kurze – żółtko oraz białko; mleko – w tym najważniejsze komponenty mleka: alfa-laktoalbumina, beta-laktoglobulina, kazeina, surowicza albumina wołowa), warzywa i owoce (marchew, ziemniak, jabłko), zboża (mąka pszenna, ryż), soja, dorsz, orzech laskowy oraz orzeszki ziemne.
Reagujące krzyżowo determinanty węglowodanowe (CCD)
Każdy profil alergologiczny EUROIMMUN EUROLINE zawiera dodatkowy alergen – pasmo CCD, do diagnostyki przeciwciał anty-CCD. Przeciwciała anty-CCD nie mają znaczenia klinicznego, ponieważ nie są zdolne do wywołania objawów klinicznych u pacjenta, wpływają jednak na wyniki testów serologicznych. Pozytywne pasmo CCD jest wskazaniem do bardziej krytycznego niż zazwyczaj podejścia do wyniku testu serologicznego i jak zawsze wnikliwego sprawdzenia, czy pacjent prezentuje objawy kliniczne w kontakcie z alergenem – tylko wówczas możemy mówić o klinicznej alergii. W przypadku pozytywnego pasma CCD można skorzystać z dodatkowego badania z Anty-CCD Absorbentem, który wiąże przeciwciała anty-CCD z surowicy pacjenta.
Panele alergologiczne EUROLINE z Anty-CCD Absorbentem dostępne w ofercie ogólnopolskiej sieci laboratoriów medycznych DIAGNOSTYKA:
Panel Pediatryczny EUROLINE z anty CCD-Absorbentem: 27 alergenów + CCD. Kod badania: 3466
Panel Pokarmowy EUROLINE z anty CCD-Absorbentem: 20 alergenów + CCD. Kod badania: 3467
Panel Oddechowy EUROLINE z anty CCD-Absorbentem: 20 alergenów + CCD. Kod badania: 3468
Podsumowanie
Panel Oddechowy EUROLINE, Pokarmowy i Pediatryczny są idealnym rozwiązaniem do zapewnienia podstawowej diagnostyki serologicznej alergii. Testy zapewniają bardzo szerokie spektrum alergenów, a dodatkowo każdy z nich zawiera pasmo CCD, czyli marker reakcji krzyżowych, bardzo pomocny przy ocenie wyników z wieloma dodatnimi pasmami alergenów zawierających reszty CCD, jak pyłek traw i drzew, warzywa i owoce.
mgr Michał Podkalicki, Senior Product Manager ds. Alergologii, EUROIMMUN Polska Sp. z o.o.