Miedź w organizmie – czy jest nam potrzebna? Rola miedzi w organizmie

Miedź jako mikroelement jest metalem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wpływa na syntezę wielu białek i przyswajanie żelaza. Dobrymi źródłami przyswajalnej miedzi są wątróbka cielęca, drożdże czy ziarna sezamu. Przyswajanie tego pierwiastka może zaburzać cynk i uwarunkowane genetycznie defekty metabolizmu. W organizmie miedź jest pierwiastkiem śladowym, ale koniecznym do przebiegu wielu procesów. Gromadzona jest głównie w wątrobie, a w mniejszych ilościach w mięśniach i kościach. Sprawdź, co może spowodować niedobór i nadmiar miedzi w organizmie oraz w jaki sposób te stany mogą objawiać się. Dowiedz się, za co odpowiada miedź w organizmie i jakie są jej najlepsze źródła.

Rola miedzi w organizmie

Miedź odgrywa szereg funkcji w ludzkim organizmie. Pierwiastek ten warunkuje prawidłowy przebieg wielu przemian biochemicznych. Uczestniczy w syntezie białek strukturalnych (elastyny, hemoglobiny, kolagenu) i fizjologicznie aktywnych (prostaglandyny, ceruloplazminy). Wchodzi w skład hemocyjaniny, czyli barwnika krwi oraz dysmutazy ponadtlenkowej, czyli enzymu o działaniu przeciwutleniającym. Miedź uczestniczy w procesie przyswajania żelaza i dezaktywacji wolnych rodników. Bierze udział w procesie wytwarzania energii w komórce i produkcji niektórych neuroprzekaźników, a tym samym w przesyłaniu impulsów nerwowych. Miedź chroni przed uszkodzeniem błony komórkowe. Wpływa na  ekspresję genów i mielinizację nerwów. Wykazuje działanie bakteriobójcze – hamuje rozmnażanie bakterii i skutecznie je niszczy.

Miedź – podstawowe informacje

Pierwiastek ten  gromadzi się zwłaszcza w wątrobie, układzie kostnym i mięśniowym, mózgu i we krwi. Wchłaniany jest w układzie pokarmowym, wiąże się we krwi z albuminą, glutationem i ceruloplazminą, a wydalany jest z żółcią. W transport tego miedzi w organizmie zaangażowane są trzy grupy białek:

• transbłonowe – odpowiedzialne za transport miedzi przez błonę komórkową do cytoplazmy;
• chaperonowe – wiążące jony miedzi  i dostarczające je w obrębie komórki   do cząsteczek enzymów miedziozależnych;;
• białka ATP7A i ATP7B – odpowiadają za utrzymanie właściwego stężenia jonów miedzi w komórce poprzez aktywny eksport z komórki lub przyłączanie tego pierwiastka do białek enzymatycznych.

Ilość miedzi w organizmie ludzkim jest śladowa, nie przekracza 0,01%.

Źródła miedzi w organizmie

Źródłem miedzi przyswajalnej dla człowieka jest żywność. Największe ilości tego składnika mineralnego znajdują się w wątróbce (zwłaszcza cielęcej), ostrygach, drożdżach piekarskich, ziarnach sezamu i tahini oraz w kakao. Bogate w miedź są również czekolada, kalmary, homary, ziarna słonecznika, suszone pomidory, ziarna dyni i soi, siemię lniane, grzyby shiitake, otręby pszenne, suszone śliwki i papryka. Jeżeli nie jest możliwe dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości miedzi w diecie, to na podstawie zaleceń lekarskich niedobory tego składnika można uzupełniać, przyjmując suplementy diety.

Badanie poziomu miedzi w organizmie

Aby ocenić poziom miedzi w organizmie, wykonywane jest badanie krwi. Nie wymaga ono od pacjenta specjalnego przygotowania. Można stawić się na nie o dowolnej porze. Nie ma też konieczności bycia na czczo. Badanie ilości miedzi w organizmie wykonuje się przy podejrzeniu choroby Wilsona, choroby Menkesa, chorób rozrostowych układu krwiotwórczego, marskości wątroby czy w celu monitorowania leczenia preparatami chelatującymi.

Przyczyny zaburzeń poziomu miedzi w organizmie człowieka

Dla ludzkiego zdrowia szkodliwy może się okazać zarówno zbyt wysoki, jak i za niski poziom miedzi w organizmie. Podwyższone stężenie tego mikroelementu może być spowodowane:

• zatruciem miedzią (stan nadmiaru miedzi spowodowany m.in. pracą wśród chemikaliów z miedzią, spożywaniem dużych ilości napojów i pokarmów bogatych w ten pierwiastek, korzystaniem z miedzianych garnków do gotowania);
• białaczkami szpikowymi (ostra lub przewlekła białaczka wywodząca się ze szpiku kostnego);
• anemią aplastyczną (niewydolność szpiku kostnego objawiająca się obniżeniem liczby wszystkich rodzajów komórek krwi);
• anemią megaloblastyczną (niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego);
• przewlekłymi chorobami wątroby;
• ostrymi stanami zapalnymi wątroby.

Przyczyny zbyt niskiego poziomu miedzi w organizmie:

• niedobór miedzi w diecie;
• upośledzone wchłanianie w przewodzie pokarmowym spowodowane przewlekłymi stanami zapalnymi i nieprawidłowym trawieniem;
• utrata miedzi z moczem (zespół nerczycowy);
• nadmiar w diecie cynku, który całkowicie blokuje wchłanianie miedzi,
• środki zobojętniające stosowane w przypadku nadkwasoty;
• zespół kwashiorkor (stan niedożywienia spowodowany głównie niedoborem białka);
• choroba Wilsona (uwarunkowane genetycznie zaburzenie metabolizmu miedzi, objawia się spadkiem stężenia miedzi w krwi połączonym z gromadzeniem się miedzi w tkankach na skutek defektu ceruloplazminy);
• choroba Menkesa (genetycznie uwarunkowana choroba neurodegeneracyjna, polegająca na braku możliwości metabolizowania miedzi, niedobór miedzi czynnej fizjologicznie przy prawidłowej podaży związany z brakiem możliwości włączania miedzi do przemian biochemicznych organizmu).

Wchłanianie miedzi jest blokowane przez białka jaj i mleka, warzywa amarylkowate (cebulowe) i kapustne, które zawierają dużą ilość związków siarki. Spożywanie kapusty, czosnku, cebuli, pora, gorczycy znacząco zmniejsza wchłanianie miedzi przez organizm.

Niedobór i nadmiar miedzi w organizmie – objawy

Nadmiar miedzi w organizmie może dawać następujące objawy:

• ból i zawroty głowy,
• wymioty i nudności,
• ból brzucha,
• biegunki,
• bóle mięśniowe,
• ogólne zmęczenie,
• metaliczny smak w ustach.

Jony miedzi biorą także udział w tworzeniu wolnych rodników, przez co mogą przyczyniać się do zwiększenia częstości mutacji.

Z kolei niedobór miedzi w organizmie wiąże się z ryzykiem niedokrwistości (powoduje gorsze wchłanianie żelaza i zmniejszenie liczby czerwonych krwinek), granulocytopenii (obniżonego poziomu liczby granulocytów we krwi), obniżenia odporności, większej podatności na różnego rodzaju infekcje, utraty elastyczności skóry, drgawek i zaburzeń równowagi. Sprzyja powstawaniu osteoporozy i rozwojowi zwyrodnień kręgosłupa. Predysponuje do wad tkanek z kolagenem, stanów zapalnych śluzówek, zaburzeń w funkcjonowania układu nerwowego. Niski poziom miedzi może prowadzić do wzrostu poziomu cholesterolu, a tym samym do powstania chorób układu sercowo-naczyniowego oraz obniżenia poziomu estrogenu i zaburzenia płodności.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. W. Koch, Z. Marzec, Ocena pobrania miedzi z całodobowymi racjami pokarmowymi i suplementami w grupie studentów lubelskich uczelni, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2012, t. XLV, nr 3, s. 291–295.
2. W. Krzeptowski, O. Pierzchała, M. Lenartowicz, Metabolizm miedzi oraz charakterystyka dziedzicznych zespołów chorobowych na tle niedoboru miedzi, spowodowanych zaburzeniami aktywności białka ATP7A, „KOSMOS” 2014, t. 63, nr 3, s. 295–413.
3. J.M. Dróżdż-Afelt, B. Koim-Puchowska, A. Menka, Wybrane pierwiastki śladowe w organizmie człowieka, „KOSMOS” 2019, t. 63, nr 3, s. 503–512.