Suplementacja witaminy D - czy to konieczne? Poznaj pełne wytyczne.

Niedobór witaminy D jest problemem większości populacji świata. Najczęściej dotyczy dzieci i młodzieży oraz osób powyżej 65 roku życia. W Polsce, przez niewielki stopień nasłonecznienia kraju oraz dietę nieporywającą zapotrzebowanie szacuje się, że niedobór witaminy D może dotyczyć nawet 90% populacji, przy czym w 60% przypadków określany jest jako ciężki!!! Aktualne zalecenia dotyczące suplementacji witaminy D u osób szczególnie narażonych na niedobór lub nieeksponujących skóry na słońce, rekomendują zażywanie witaminy D nawet przez cały rok.

Witamina D – rola w organizmie

Działanie witaminy D, związane głównie z oddziaływaniem na układ kostno – szkieletowy i gospodarkę wapniowo – fosforanową organizmu, zostało opisane po raz pierwszy na początku dwudziestego wieku. Z upływem czasu prowadzone dalsze badania naukowe potwierdziły także oddziaływanie witaminy D na funkcje innych niż szkieletowy układów i narządów ludzkiego organizmu.

• W jelicie cienkim i grubym witamina D zwiększa wchłanianie wapnia i fosforanów, pobudza enzymy odpowiedzialne na „utylizację” szkodliwych dla organizmu substancji oraz zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego.
• W obrębie kości i mięśni witamina D utrzymuje równowagę między procesami przebudowy kości (tzw. „kościogubienia” i „kościotworzenia”), stymuluje wytwarzanie kolagenu, wspomaga proces podziału i wzrostu komórek mięśniowych.
• W trzustce witamina Dnasila wydzielanie insuliny, zwiększa również wrażliwość tkanek na insulinę, czyli zmniejsza insulinooporność.  
• W nerkach witamina D, podobnie jak w jelitach, zwiększa wchłanianie wapnia i fosforanów.
• W mózgu witamina D oddziałuje na różnicowanie komórek nerwowych, odpowiada także za wydzielanie neuroprzekaźników – acetylocholiny i dopaminy, określanej mianem hormonu szczęścia.
• W skórze witamina Dwpływa na różnicowanie komórek skóry (keranocytów),ochrania skórę przed promieniowaniem UV, reguluje także cykl wzrostu włosa.
• W układzie odpornościowym witamina Dwzmacnia potencjał przeciwzapalny organizmu, przez wpływ na limfocyty, czyli komórki, które biorą udział w zwalczaniu infekcji. Wpływa także na produkcję cytokin, czyli substancji o działaniu pro- lub przeciwzapalnym.
• W układzie sercowo-naczyniowym witamina D nasila wychwyt wapnia przez komórki serca i naczyń, reguluje ciśnienie tętnicze krwi, obniża ryzyko wystąpienia chorób serca i naczyń.
• W układzie rozrodczym witamina D warunkuje właściwy rozwój komórek jajowych i plemników, wpływa także na zagnieżdżenie i rozwój zarodka w macicy.

Witamina D – objawy niedoboru

W przypadku niedoboru witaminy D, pojawiające się objawy warto wyodrębnić w dwóch grupach osób – dzieci i dorosłych.

U dzieci widocznym skutkiem niedoboru witaminy D jest krzywica. Wiąże się ona z deformacją kończyn, zniekształceniem kręgosłupa i klatki piersiowej, opóźnieniem wzrostu, rozmiękaniem kości czaszki, wiotkością mięśni i odwapnieniem zębów. Charakterystyczne dla niedoboru są nadmierna potliwość, zaburzenia nastroju, częste infekcje, biegunki, problemy z koncentracją i snem.

• Witamina D – objawy niedoboru u dorosłych

U dorosłych skutkiem niedoboru witaminy D są osteomalacja lub/i osteoporoza objawiające się bólami kości, bólami i osłabieniem mięśni, podatnością kości na złamania, odkształceniami kości. Charakterystyczna jest zwiększona częstotliwość zapadania na infekcje układu oddechowego, nadciśnienie tętnicze, uczucie zmęczenia, obniżony nastrój, depresja, wzmożona nerwowość, trudno gojące się rany, pogorszenie wyglądu włosów i ich nadmierne wypadanie, wysypki, swędzenie skóry, a nawet zaburzenia płodności.

Suplementacja witaminy D – wytyczne

Zasady suplementacji witaminy D odnoszą się do wielu odrębnych grup, scharakteryzowanych głównie pod względem wieku i wydajności skórnej syntezy witaminy D.

• Kobiety w ciąży i w okresie karmienia piersią
  • U kobiet w ciąży i w okresie laktacji zaleca się oznaczenie stężenia witaminy D, w celu dobrania indywidualnej dawki suplementacji uzupełniającej ewentualnie zdiagnozowane niedobory.
  • W sytuacji braku wyniku badania krwi, dawką zalecaną przez cały okres ciąży i karmienia piersią jest dawka 2000j/dzień.
• Noworodki urodzone przedwcześnie
  • Suplementacja witaminy D u noworodków urodzonych ≤32 tygodnia ciąży wymaga podawania dawki 800j/dzień.
  • Suplementacja witaminy D u noworodków urodzonych między 33 a 36 tygodniem ciąży wymaga podawania dawki 400j/dzień.
  • U noworodków urodzonych przedwcześnie dobrze jest prowadzić suplementację pod kontrolą oznaczenia poziomu witaminy D we krwi.
• Noworodki donoszone i niemowlęta
  • W okresie od pierwszego dnia życia, aż do 6 miesiąca dawka podawanej codziennie witaminy D powinna wynosić 400j/dzień.
  • Suplementacja witaminy D u niemowląt powyżej 6 miesiąca życia, aż do ukończenia 12 miesięcy powinna wynosić 400 – 600j/dzień (z uwzględnieniem dawki witaminy D otrzymywanej w pożywieniu – kaszkach, słoiczkach itp.).
• Dzieci w wieku od 1 – 10 lat
  • Suplementacja witaminy D u dzieci zalecana jest w okresie od początku października do końca kwietnia w dawce 600 – 1000j/dobę.
  • W przypadku gdy dzieci nie korzystają ze słońca suplementację należy prowadzić przez cały rok.
• Młodzież w wieku 11-18 lat
  • Suplementacja witaminy D u młodzieży zalecana jest w okresie od początku października do końca kwietnia w dawce 800 – 2000j/dobę.
  • W przypadku gdy młodzież nie korzysta ze słońca suplementację należy prowadzić przez cały rok.
• Dorośli w wieku 19-65 lat
  • Suplementacja witaminy D u dorosłych zalecana jest w okresie od początku października do końca kwietnia w dawce 800 – 2000j/dobę.
  • W przypadku gdy dorośli nie korzystają ze słońca suplementację należy prowadzić przez cały rok.
• Seniorzy (>65-75 lat) i osoby z ciemną karnacją
  • Suplementacja witaminy D zalecana jest przez cały rok w dawce 800 – 2000j/dobę.
• Seniorzy >75 lat
  • Suplementacja witaminy D zalecana jest przez cały rok w dawce 2000-4000j/dobę.
• Osoby z otyłością
  • Wymagają podwojonej dawki witaminy D względem swoich rówieśników.

Dostosowanie indywidualnej dawki suplementacji witaminy D, w oparciu o pomiar stężenia witaminy D we krwi, wymagają pacjenci z: przewlekłymi chorobami zapalnymi, przyjmujący glikokortykosteroidy i leki przeciwpadaczkowe, z zaawansowaną chorobą nowotworową, wyniszczeni, pensjonariusze zakładów zamkniętych oraz trwale unieruchomieni.

Suplementacja witaminy D – skutki

Wyrównanie niedoborów witaminy D przynosi wyłącznie pozytywne skutki dla zdrowia i życia. Przede wszystkim prowadzi do ustąpienia doskwierających objawów niedoboru, ponadto wiąże się z profilaktyką, czyli zapobieganiem wielu chorobom, w tym nowotworowym.

• Badania naukowe dowodzą, że u osób z prawidłowym stężeniem witaminy D w organizmie rzadziej rozwijają się choroby autoimmunizacyjne, np. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy też stwardnienie rozsiane (SM). Natomiast w grupie osób już ze zdiagnozowaną chorobą autoimmunizacyjną – łuszczycą, reumatoidalnym zapaleniem stawów czy toczniem układowym (SLE), pod wpływem suplementacji witaminy D zaobserwowano poprawę parametrów stanu zapalnego.  
• W grupie osób z niskim stężeniem witaminy D w organizmie częściej dochodzi do zawału mięśnia sercowego, a niedobór witaminy D dodatkowo pogarsza ich rokowanie. Uzupełnianie niedoborów witaminy D wśród pacjentów ze zwiększonym ryzykiem incydentów sercowo – naczyniowych (z cukrzycą, zespołem metabolicznym, zaburzeniami lipidowymi, otyłością) poprawia parametry gospodarki węglowodanowej (zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, zmniejsza insulinooporność), pomagając w normalizacji poziomu cukru oraz ciśnienia tętniczego.
• Wyniki badań sugerują istnienie związku między stężeniem witaminy D a występowaniem i przebiegiem chorób nowotworowych, m.in. raka piersi, raka gruczołu krokowego, raka jelita grubego czy czerniaka złośliwego. W przypadku raka jelita grubego udowodniono, że prawidłowe stężenie witaminy D zmniejsza ryzyko jego rozwoju i nawrotów. W odniesieniu do raka prostaty, prawidłowe stężenie witaminy D jest istotnym czynnikiem zapobiegawczym, obniżającym ryzyko zachorowania nawet o 50%. Zaobserwowano, że suplementowanie witaminy D w trakcie leczenia onkologicznego, może zwiększać jego skuteczność, głównie radioterapii np. raka sutka i prostaty.

Suplementacja witaminy D – przedawkowanie

W przypadku nadmiaru witaminy D, wynikającego z jej przedawkowania, objawy są skutkiem hiperkalcemii, czyli zwiększonego stężenia wapnia we krwi. Wśród nich występują kamica nerek i pęcherzyka żółciowego, nieprawidłowa akcja serca, brak apetytu, nudności i wymioty, zaparcia, wielomocz, zwiększone pragnienie, oraz zmęczenie i osłabienie mięśni. Skrajnym przypadkom zatrucia witaminą D towarzyszy śpiączka.

Dr n.med. Beata Skowron

Bibliografia

1. Vitamin D Deficiency. Sizar O, Khare S, Goyal A, Bansal P, Givler A. 2021 Jul 21. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan–. PMID: 30335299
2. Witamina D: w Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021
3. The role of vitamin D in selected autoimmune diseases. Wiśniewska A, Szypowska A. Rocz Panstw Zakl Hig. 2021;72(2):111-121. doi: 10.32394/rpzh.2021.0156. PMID: 34114758
4. Vitamin D and health – The missing vitamin in humans. Chang SW, Lee HC. Pediatr Neonatol. 2019 Jun;60(3):237-244. doi: 10.1016/j.pedneo.2019.04.007. Epub 2019 Apr 17. PMID: 31101452
5. Niedobór witaminy D – problem społeczny. Walicka M, Jasik A, Paczyńska M, Wąsowski M, Tałałaj M, Marcinowska-Suchowierska E. Postępy Nauk Medycznych, t. XXXII, nr 1, 2019
6. Extra-Skeletal Effects of Vitamin D. Marino R and Misra M. Nutrients 2019, 11(7), 1460; https://doi.org/10.3390/nu11071460
7. A new look on vitamin D – role in oncological disorders. Mess E, Pająk W, Ornat M. Medycyna Paliatywna 2019; 11(1): 21–26, DOI: https://doi.org/10.5114/pm.2019.83841
8. Witamina D – marketing, czy realny wpływ na zdrowie człowieka. Płudowski P. Warszawa 2019.
9. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Rusińska A. i wsp. Postępy neonatologii 2018; 24(1).
10. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Dembińska – Kieć A. (red.), Naskalski JW. (red.). Urban&Partner, Wrocław 2017.
11. Is vitamin d deficiency a new risk factor for cardiovascular disease? Mandarino NR, et al. Open Cardiovasc Med J. 2015. PMID: 25866591