Hiperprolaktynemia – objawy, przyczyny i leczenie nadmiaru prolaktyny

Hiperprolaktynemią nazywamy wzrost stężenia prolaktyny w surowicy krwi. Jej przyczyną mogą być stany fizjologiczne (np. ciąża), stosowanie niektórych leków, albo stany patologiczne (np. guz przysadki). Hiperprolaktynemia może objawiać się zaburzeniami miesiączkowania, niepłodnością, spadkiem libido i mlekotokiem. Leczenie najczęściej polega na stosowaniu leków dopaminergicznych. 

Czym jest prolaktyna?

 

Prolaktyna to hormon polipeptydowy wydzielany przez komórki laktotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. Jego podstawową rolą jest stymulacja laktacji, a także rozwój gruczołów sutkowych (a przede wszystkim przewodów mlecznych) w okresie dojrzewania.

Hiperprolaktynemia – objawy

Hiperprolaktynemia to zwiększone stężenie prolaktyny w surowicy krwi. Prowadzi do hipogonadyzmu hipogonadotropowego. Objawy zależą od stopnia hiperprolaktynemii oraz płci. Wzrost prolaktyny u kobiet może skutkować zaburzeniami miesiączkowania (rzadkie miesiączkowanie lub brak miesiączki), spadkiem libido, zaburzeniami owulacji i niepłodnością, mlekotokiem oraz bólem piersi.

Hiperprolaktynemia u mężczyzn objawia się głównie zaburzeniami erekcji, zmniejszeniem libido, niepłodnością i ginekomastią (czyli powiększeniem gruczołów piersiowych), ale może prowadzić także do zmniejszenia masy mięśniowej, zmniejszenia zarostu na twarzy i owłosienia łonowego. U obu płci dochodzi do spadku gęstości mineralnej kości, przez co wzrasta ryzyko złamań. Jeśli przyczyną hiperprolaktynemii jest guz przysadki, dodatkowe symptomy zależą od jego wielkości. Makrogruczolaki (guzy o średnicy powyżej 1 cm) często powodują bóle głowy i zaburzenia pola widzenia.

Podwyższona prolaktyna – przyczyny 

Przyczyny hiperprolaktynemii mogą być różne. Fizjologiczny wzrost wydzielania prolaktyny zachodzi pod wpływem ciąży, działania estrogenów, podczas drażnienia brodawek sutkowych, a także w czasie snu, stresu oraz wysiłku fizycznego. Patologiczne przyczyny hiperprolaktynemii obejmują:

• gruczolaki przysadki mózgowej (prolactinoma czyli guz prolaktynowy)
• uszkodzenie szypuły przysadki (np. pourazowe, pooperacyjne)
• inne zmiany w mózgu (np. guzy nowotworowe, choroby naciekowo- zapalne)
• choroby endokrynologiczne (np. akromegalia, niedoczynność tarczycy)
• inne choroby ogólne (np. przewlekła niewydolność nerek, niewydolność wątroby, padaczka).

Pamiętaj, że hiperprolaktynemia może być także wywołana działaniem niektórych leków. Do leków zwiększających stężenie prolaktyny należą: leki antypsychotyczne (np. haloperidol), leki przeciwdepresyjne (np. fluoksetyna), leki pobudzające perystaltykę (np. metoklopramid), leki stosowane w chorobie wrzodowej żołądka (np. cymetydyna), leki obniżające ciśnienie krwi (np. labetalol), estrogeny, androgeny, progestageny i opioidy.

Diagnostyka – prolaktyna

Hiperprolaktynemia jest stosunkowo częstym zaburzeniem. Szacuje się, że nawet 1/5 przypadków wtórnego braku miesiączki może być spowodowana nadmiarem prolaktyny. Jeśli obserwujesz u siebie niepokojące objawy koniecznie udaj się do lekarza, który w razie potrzeby zaleci oznaczenie poziomu prolaktyny w surowicy krwi. Nie staraj się jednak interpretować wyniku samodzielnie, bowiem ocena uzyskanych wartości nie zawsze jest oczywista i wymaga odpowiedniej wiedzy i doświadczenia. Zwróć uwagę, że w reakcji na określone bodźce (np. stres) dochodzi do okresowego, nadmiernego wydzielania prolaktyny – jest to hiperprolaktynemia czynnościowa, niespowodowana żadną zmianą organiczną. Warto również wiedzieć o istnieniu wielkocząsteczkowej prolaktyny (makroprolaktyny), znacznie mniej aktywnej biologicznie. W przypadku wyraźnie zwiększonego stężenia prolaktyny we krwi, przy braku adekwatnych objawów klinicznych- przyczyną może być właśnie makroprolaktynemia.

Podczas diagnostyki hiperprolaktynemii, koniecznie poinformuj lekarza o wszystkich lekach jakie zażywasz. Przydatne mogą okazać się także inne badania (ocena funkcji tarczycy, nerek i wątroby oraz wykluczenie ciąży). Przy podejrzeniu guza przysadki lub innych zmian organicznych, stosuje się metody obrazowe – głównie rezonans magnetyczny. W przypadku zaburzeń pola widzenia, konieczna może okazać się konsultacja u okulisty.

Oznaczenie stężenia prolaktyny (PRL) w surowicy krwi, a także badanie makroprolaktyny i inne potrzebne badania laboratoryjne możesz wykonać w DIAGNOSTYKA. Ze względu na rytm dobowy wydzielania prolaktyny i szereg czynników wpływających na jej poziom w organizmie (stres, wysiłek fizyczny itd.), przed wykonaniem badania należy zapoznać się z zasadami przygotowania.

Hiperprolaktynemia – leczenie

Formy leczenia hiperprolaktynemii zależą od jej przyczyny. Należy dążyć do wyrównania innych zaburzeń (np. niedoczynności tarczycy) i ewentualnej zmiany leków, jeśli to one są przyczyną wzrostu poziomu prolaktyny. Jeśli nie jest to możliwe, stosuje się leczenie agonistami dopaminy. Taką terapię można rozważyć także w przypadku hiperprolaktynemii czynnościowej, o ile wywołuje ona objawy. Leki dopaminergiczne stanowią też podstawę leczenia w przypadku guzów przysadki i innych zmian organicznych. W rzadkich przypadkach (jeśli gruczolak przysadki zaburza pole widzenia i nie reaguje na leczenie farmakologiczne), można zastosować leczenie operacyjne (zwykle usunięcie guza przez zatokę klinową).

Gruczolak prolaktynowy a ciąża

Pacjentki z gruczolakiem przysadki mogą zajść bezpiecznie w ciążę. Istotne jest optymalne przygotowanie (maksymalne zmniejszenie rozmiarów guza przed zajściem w ciążę) oraz regularne kontrole pola widzenia w każdym trymestrze. Podczas ciąży przerywa się leczenie agonistami dopaminy, ale w razie potrzeby (gdy pojawią się objawy sugerujące rozrost guza), można włączyć je ponownie.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika – P. Gajewski, A. Szczeklik
• Położnictwo i ginekologia – G. H. Bręborowicz
• „Hiperprolaktynemia” – M. Kunicki