Prolaktyna

Wskazaniem do wykonania oznaczenie prolaktyny (PRL) są, u kobiet:  brak miesiączki, cykle bezowulacyjne, mlekotok, powiększenie piersi i utrata libido; u mężczyzn: ginekomastia, mlekotok, utrata libido, niepłodność związana z oligospermią; u obu płci  podejrzenie gruczolaka przysadki,

Przeciwciała heterofilne, HAMA, obecność makroprolaktyny.

Przyczyny wzrostu stężenia: stres, wysiłek fizyczny, ciąża, laktacja; choroby przysadki (gruczolaki), choroby podwzgórza, zespół pustego siodła, urazy czaszki; zespół policystycznych  jajników, niedocznynność tarczycy,  przewlekła niewydolność nerek, niewydolność kory nadnercza; leki stymulujące wydzielanie PRL; doustne środki antykoncepcyjne, estrogeny w dużych dawkach, neuroleptyki, anksjolityki, leki przeciwdeprsyjne, inhibitory MAO, opioidy, leki przeciwpadaczkowe, metoklopramid.

Prolaktyna to jeden z hormonów produkowanych przez przysadkę mózgową. Hormon ten wywiera szerokie działanie na funkcje wielu układów oraz narządów w ludzkim organizmie – z tego powodu nawet niewielkie zaburzenia stężeń prolaktyny we krwi mogą prowadzić do wystąpienia szeregu uciążliwych dla pacjenta dolegliwości chorobowych. Czym jest prolaktyna, jakie funkcje pełni prolaktyna, jakie mogą być przyczyny nieprawidłowych poziomów prolaktyny oraz kiedy należy zbadać stężenie prolaktyny?

Prolaktyna, oznaczana często skrótem „PRL” to hormon peptydowy, którego produkcja oraz wydzielanie odbywa się w przednim płacie przysadki mózgowej. W mniejszych ilościach prolaktyna może być także wytwarzana przez inne narządy, takie jak m.in. macica (u kobiet), gruczoł piersiowy lub prostata (u mężczyzn).

Za kontrolę uwalniania prolaktyny z przysadki odpowiada podwzgórze. Jest to struktura anatomiczna zlokalizowana w obrębie mózgowia, która poprzez produkcję dopaminy hamuje nadmierne wydzielanie prolaktyny do krwiobiegu. Estrogeny z kolei, jako główne żeńskie hormony płciowe prowadzą do wzrostu stężenia prolaktyny we krwi poprzez stymulację przysadki do syntezy oraz uwalniania omawianego hormonu do krwiobiegu. Ze względu na te mechanizmy regulacyjne zaburzenia w obrębie stężeń opisanych związków biochemicznych mogą pośrednio prowadzić do nieprawidłowej pracy przysadki oraz wystąpienia hiper- lub hipoprolaktynemii.

Warto zaznaczyć, że stężenie prolaktyny ulega fizjologicznym zmianom w ciągu doby. Najwyższe wartości prolaktyny we krwi występują najczęściej w godzinach od 4:00 do 7:00 rano. Z tego względu, w przypadku przeprowadzania testów diagnostycznych obejmujących oznaczenie poziomu prolaktyny we krwi należy zgłosić się na pobranie próbki do badania w ściśle określonych godzinach.

Prolaktyna pełni w ludzkim organizmie wiele, niezwykle istotnych funkcji. Jednym z podstawowych zadań prolaktyny jest regulacja rozwoju gruczołów piersiowych u kobiet oraz stymulacja laktacji (produkcji mleka) w okresie poporodowym. Dodatkowo, prolaktyna wpływa na całościowe funkcjonowanie kobiecego układu rozrodczego. Poza tymi zadaniami zostało opisane ponad 300 funkcji prolaktyny w ciele człowieka, które obejmują funkcje metaboliczne, reprodukcyjne oraz regulacyjne. Prolaktyna uczestniczy m.in. w proliferacji komórek odpowiedzialnych za tworzenie osłonek mielinowych neuronów (prekursorów oligodendrocytów), które warunkują prawidłową pracę ośrodkowego oraz obwodowego układu nerwowego.

U mężczyzn prolaktyna wpływa pośrednio na komórki odpowiedzialne za produkcję testosteronu, czyli głównego męskiego hormonu płciowego. Z tego powodu właściwe stężenia prolaktyny we krwi w sposób pośredni zapewniają m.in. optymalny poziom libido, utrzymanie masy mięśniowej oraz prawidłowy przebieg procesu spermatogenezy. Podczas spermatogenezy dochodzi do produkcji plemników, czyli męskich komórek rozrodczych. Ze względu na udział prolaktyny w tych procesach jej zaburzone poziomy mogą prowadzić do występowania problemów z płodnością u mężczyzn.

W czasie ciąży dochodzi do istotnego wzrostu stężenia prolaktyny we krwi. W tym okresie odpowiada ona m.in. za podtrzymanie ciałka żółtego. Jest to struktura wewnątrzwydzielnicza powstająca w obrębie jajnika, której główną funkcją jest produkcja progesteronu. Progesteron, poprzez wpływ na budowę endometrium umożliwia prawidłowy przebieg procesu zagnieżdżenia się zarodka w obrębie błony śluzowej macicy, a następnie warunkuje utrzymanie ciąży. Dodatkowo, prolaktyna stymuluje rozwój tkanki gruczołowej w obrębie piersi, co pozwala na odpowiednie przygotowanie tego narządu do karmienia dziecka po porodzie. Objawia się to także widocznym zwiększeniem rozmiarów piersi w okresie ciąży.

Po porodzie prolaktyna stymuluje laktację, czyli produkcję oraz wydzielanie pokarmu (mleka). Ponadto, utrzymujące się względnie wysokie stężenia prolaktyny wpływają w sposób hamujący na owulację, przez co w krótkim czasie po porodzie w większości przypadków ponowne zajście w ciążę jest utrudnione. Z tego samego powodu zbyt wysokie poziomy prolaktyny mogą skutkować wystąpieniem niepłodności u kobiet. Badanie stężeń tego hormonu jest jednym z podstawowych testów laboratoryjnych w przypadku diagnozowania przyczyn problemów z zajściem w ciążę.

Przeprowadzenie badania stężenia prolaktyny we krwi najczęściej zalecane jest jako element diagnostyki różnego typu chorób przysadki. Test ten może zostać zlecony także podczas rozpoznawania przyczyn niepłodności i zaburzeń dojrzewania płciowego (u obu płci), podejrzenia chorób podwzgórza oraz innych stanów chorobowych, które mogą prowadzić do wystąpienia nieprawidłowych stężeń omawianego hormonu we krwi.

Jedną z najczęstszych przyczyn zaburzonych poziomów prolaktyny są mikrogruczolaki oraz makrogruczolaki przysadki. Są to guzy ośrodkowego układu nerwowego rozwijające się z tkanek budujących przysadkę. W wielu przypadkach mogą wykazywać one aktywność hormonalną oraz prowadzić do wzrostu stężeń hormonów przysadkowych we krwi, co prowadzi do wystąpienia szeregu objawów. Inne stany patologiczne, które mogą prowadzić do wzrostu stężenia prolaktyny we krwi to m.in.:

• Urazy czaski,
• PCOS, czyli zespół policystycznych jajników,
• Różnego typu zaburzenia pracy nerek,
• Schorzenia tarczycy.

Badanie stężenia prolaktyny powinno zostać przeprowadzone w przypadku występowania dolegliwości, które mogą wskazywać na zbyt wysokie lub zbyt niskie poziomy tego hormonu w organizmie. Stany te są odpowiednio nazywane hiperprolaktynemią oraz hipoprolaktynemią. Najczęstszą przyczyną tych zaburzeń są guzy przysadki. W wielu przypadkach, gdy dochodzi do rozwoju guza przysadki nie wykazuje on jakiejkolwiek aktywności hormonalnej. Nie będą wówczas występowały objawy wynikające z zaburzonych stężeń hormonów, jednak może dochodzić do pojawienia się dolegliwości związanych z tzw. efektem masy guza, który wywiera ucisk na okoliczne tkanki. Niepokojące objawy, które powinny skierować pacjenta do lekarza to m.in.:

• Silne, nieustępujące bóle głowy,
• Zaburzenia widzenia, szczególnie w postaci ograniczonego pola widzenia,
• Przewlekłe nudności,
• Wymioty.

W przypadku hiperprolaktynemii dochodzi do nadmiernej stymulacji określonych narządów oraz tkanek przez prolaktynę, co prowadzi do zaburzonego funkcjonowania tych struktur oraz wystąpienia dolegliwości chorobowych. Stopień nasilenia objawów zależny jest od czasu trwania nieprawidłowości hormonalnych oraz ich zaawansowania. Na podniesione wartości prolaktyny we krwi u kobiet mogą wskazywać m.in. objawy takie jak:

• Zaburzenia miesiączkowania – nieregularne cykle, zbyt długie cykle lub też całkowity brak miesiączki,
• Spadek libido (popędu płciowego),
• Problemy z zajściem w ciąże, wynikające z zaburzeń owulacji,
• Mlekotok (laktacja bez ciąży),
• Ból w obrębie gruczołów piersiowych.

• Spadek libido,
• Zaburzenia płodności,
• Ginekomastia (zwiększenie rozmiaru gruczołów piersiowych),
• Spadek masy mięśniowej,
• Zaburzenia erekcji.

Zbyt niski poziom prolaktyny, czyli hipoprolaktynemia to stan kliniczny, który występuje bardzo rzadko. Może objawiać się on zaburzeniami laktacji oraz niewystarczającą produkcją pokarmu w okresie poporodowym. Zjawisko to może sugerować różnego typu zaburzenia pracy przysadki lub też narządów odpowiedzialnych za kontrolę jej funkcji wydzielniczej.

W celu interpretacji wyników badania prolaktyny należy porównać otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który znajduje się na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Każdorazowo wyniki należy zestawić z dodatkowymi uwarunkowaniami klinicznymi, które mogą wpływać na stężenie prolaktyny we krwi. Należy mieć na uwadze, że normy dla poziomu tego hormonu różnią się, w zależności od płci oraz występowania ewentualnej ciąży.

Warto pamiętać, że otrzymane rezultaty należy interpretować w odniesieniu do ogólnego stanu klinicznego pacjenta, wyników innych badań diagnostycznych oraz współwystępujących chorób. Należy także uwzględnić stosowane przez daną osobę leki oraz godzinę, o której zostało wykonane pobranie krwi do badania. Wszystkie te czynniki mogą znacząco zmieniać rezultaty omawianego testu – z tego powodu nigdy nie należy ich ignorować podczas oceny wyników tego testu laboratoryjnego.

Leczenie zbyt wysokiej prolaktyny zależne jest od bezpośrednich przyczyn hiperprolaktynemii u danego pacjenta. W niektórych przypadkach leczenie zbyt wysokiej prolaktyny obejmuje skuteczne prowadzenie terapii choroby podstawowej lub też stosowanie właściwych środków farmakologicznych, które wywierają hamujące działanie na sekrecję prolaktyny przez przysadkę.

Nieprawidłowe wyniki badania każdorazowo powinny zostać skonsultowane z lekarzem. Na podstawie otrzymanych danych, objawów chorobowych oraz historii choroby pacjenta lekarz będzie w stanie w sposób odpowiedzialny zaplanować dalszą diagnostykę oraz wdrożyć dobrane indywidualnie leczenie. Nigdy nie należy samodzielnie podejmować decyzji terapeutycznych lub zmieniać zaleconego schematu leczenia.