Jakie mogą być przyczyny i objawy zapalenia przydatków?

Zapalenie narządów miednicy mniejszej w przeszłości było nazywane zapaleniem przydatków. Choroba dotyczy: jajników, jajowodów, macicy i otrzewnej macicznej, ale może przenosić się także na okoliczne tkanki. Zapalenie przydatków rozwija się w wyniku zakażenia bakteryjnego w obrębie układu rozrodczego. Ryzyko infekcji znacznie wzrasta, gdy kobieta podejmuje częste stosunki seksualne z wieloma partnerami bez stosowania prezerwatywy, podczas miesiączki czy po zabiegach ginekologicznych, np. łyżeczkowaniu macicy. Do objawów zapalenia narządów miednicy mniejszej należą m.in. gorączka, upławy i ból w podbrzuszu. Nieleczona infekcja może prowadzić do niepłodności czy rozwoju ciąży ektopowej i ropnia jajowodowo-jajnikowego. Dowiedz się, jak rozpoznać i leczyć zapalenie przydatków.

Co to są przydatki i zapalenie przydatków?

Zapalenie przydatków to historyczna nazwa zapalenia narządów miednicy mniejszej, PID (ang. pelvic inflammatory disease). Choroba dotyczy głównie jajników, jajowodów i błony śluzowej kanału macicy. Niekiedy proces zapalny może obejmować także otrzewną maciczną i przenosić się na okoliczne tkanki.

Jakie mogą być przyczyny zapalenia przydatków?

Stan zapalny w obrębie miednicy mniejszej najczęściej rozwija się w wyniku zakażenia bakteryjnego. Zwykle infekcję wywołują dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae), chlamydia (Chlamydia trachomatis) lub bakterie beztlenowe. Zakażenie często może mieć także charakter mieszany.

Infekcja zwykle rozpoczyna się w dolnym odcinku układu rozrodczego, czyli w obrębie sromu, pochwy i pochwowej części szyjki macicy. Następnie zapalenie może szerzyć się także na pozostałą część macicy, jajniki i jajowody. W dalszej kolejności nieleczona infekcja obejmuje otrzewną i okoliczne narządy. Czasem bakterie mogą dostawać się do układu rozrodczego poprzez krew lub z otaczających tkanek, np. wyrostka robaczkowego.

U kogo może pojawić się zapalenie przydatków?

Zapalenie przydatków najczęściej dotyczy młodych, aktywnych seksualnie kobiet. Zwykle zakażenie w obrębie dróg rodnych występuje u pacjentek między 15. a 25. rokiem życia. Szacuje się, że może ono dotyczyć nawet 4–12% kobiet w wieku rozrodczym. Zdecydowanie rzadziej zapalenie narządów miednicy mniejszej dotyczy dziewczynek czy kobiet po menopauzie.

Pewne zachowania i sytuacje mogą zwiększać ryzyko zakażenia i rozwoju stanu zapalnego.  Niektóre czynniki zależą od nawyków higienicznych i stanu zdrowia kobiety, inne natomiast dotyczą środowiska zewnętrznego. Ryzyko zachorowania na zapalenie przydatków może zwiększać:

• duża aktywność seksualna pacjentki,
• częsta zmiana partnerów,
• niestosowanie prezerwatyw czy innych barierowych środków antykoncepcyjnych,
• przebycie zapalenia narządów miednicy mniejszej lub innej choroby przenoszonej drogą płciową w przeszłości,
• rozpoznana choroba przenoszona droga płciową u partnera lub partnerki pacjentki.

Szczególnie podatne na zakażenie są również kobiety podczas miesiączki, a także krótko po porodzie czy poronieniu.

Zwiększone ryzyko infekcji dotyczy kobiet po zabiegach ginekologicznych i inwazyjnych badaniach diagnostycznych, takich jak:

• łyżeczkowanie macicy,
• założenie hormonalnej wkładki wewnątrzmacicznej (IUD), szczególnie w ciągu ostatnich 6 tygodni,
• przerwanie ciąży,
• zapłodnienie in vitro,
• histeroskopia,
• histerosalpingografia.

Zapalenia przydatków – objawy

Zapalenie narządów miednicy mniejszej często przebiega bezobjawowo. Wówczas choroba zostaje rozpoznana przy okazji badań kontrolnych wykonywanych z innego powodu. Dolegliwości, które pojawiają się w przebiegu zapalenia przydatków, są mało charakterystyczne. Z tego powodu postawienie diagnozy wyłącznie na podstawie objawów bywa trudne. W przebiegu PID mogą się pojawić m.in. takiej objawy jak:

• ból w podbrzuszu, który przeważnie lokalizuje się po zewnętrznych stronach i nasila się po ucisku czy podczas stosunku seksualnego;
• nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, np. bardzo obfite miesiączki, krwawienia międzymiesiączkowe i po stosunku;
• nieprawidłowa wydzielina z pochwy, czyli upławy o zmienionej barwie i nieprzyjemnym zapachu;
• gorączka.

Jak rozpoznać zapalenie przydatków?

Jeżeli kobieta zauważy u siebie objawy, które mogą wskazywać na zapalenie narządów miednicy mniejszej, powinna jak najszybciej zgłosić się na konsultację do lekarza ginekologa. Szybkie włączenie leczenia pomoże zapobiec ewentualnym powikłaniom zakażenia. Warto, aby kobieta udała się na kontrolę do specjalisty także wtedy, gdy choroba weneryczna zostanie rozpoznana u jej partnera lub partnerki. Istnieje bowiem ryzyko, że ona również uległa zakażeniu, które przebiega bezobjawowo.

W przypadku kobiet z podejrzeniem zapalenia przydatków należy wykonać badanie brzucha i badanie ginekologiczne, a także ocenić podstawowe parametry życiowe, np. temperaturę ciała i ciśnienie tętnicze krwi.

Diagnostykę warto poszerzyć także o inne testy. Pomogą one określić przyczynę zakażenia i ocenić stan chorej. Przy podejrzeniu zapalenia narządów miednicy mniejszej warto m.in.:

• wykonać test ciążowy;
• pobrać wymazy na posiewy w kierunku bakterii, które najczęściej wywołują zakażenie w obrębie układu rozrodczego, czyli Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae i Mycoplasma genitalium oraz do badania mikroskopowego;
• wykonać podstawowe badania krwi, w tym badanie morfologiczne krwi i ocenę wskaźników stanu zapalnego (CRP i OB);
• zlecić badanie USG miednicy, aby ocenić obecność powikłań zapalenia, np. ropnia jajowodowo-jajnikowego;
• wykluczyć inne choroby przenoszone droga płciową, np. kiłę i zakażenie wirusem HIV.

Jak wygląda leczenie zapalenia przydatków?

Leczenie zapalenia narządów miednicy mniejszej opiera się na przyjmowaniu antybiotyków skutecznych przeciwko bakterii, która wywołała zakażenie. Terapię należy rozpocząć od razu, gdy pojawi się podejrzenie infekcji, aby zapobiec wystąpieniu groźnych dla zdrowia pacjentki powikłań. Zwykle kobieta przyjmuje leki, które są skuteczne przeciwko wielu gatunkom bakterii. Często chora musi stosować kilka preparatów naraz, aby zapewnić efektywność terapii. Leczenie zwykle trwa około 14 dni. Warto w tym czasie wykonać także badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową. Jeżeli ich wyniki wskazują na zakażenie, zaleca się przeprowadzenie testów na obecność rzeżączki i chlamydiozy u partnerów, z którymi kobieta współżyła w ciągu ostatnich 6 miesięcy. W przypadku dodatnich wyników testu oni także powinni poddać się leczeniu.

Kiedy zapalenie narządów miednicy mniejszej przebiega łagodnie, zaleca się, aby leczyć zakażenie w warunkach domowych. Jeżeli jest taka potrzeba, oprócz antybiotyków chora może przyjmować leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, aby ograniczyć objawy infekcji.

Zapalenie przydatków o ciężkim przebiegu, które nie odpowiada na leczenie antybiotykami doustnymi, należy leczyć w szpitalu. Wówczas pacjentka przyjmuje preparaty w postaci dożylnej i pozostaje pod obserwacją personelu medycznego. Po nastąpieniu poprawy może przejść na wygodniejsze leki doustne. Niektóre powikłania zapalenia przydatków, np. ropień jajowodowo-jajnikowy, mogą wymagać leczenia operacyjnego.

W trakcie terapii pacjentka powinna unikać współżycia, aby nie zaburzać procesu leczenia oraz nie doprowadzić do zakażenia partnera lub partnerki.

Po 2–4 tygodniach od zakończenia leczenia zapalenia przydatków należy zgłosić się na kontrolę do ginekologa.

Jakie mogą być powikłania zapalenia przydatków?

Zakażenie w obrębie miednicy mniejszej wymaga szybkiego i skutecznego leczenia. Dzięki temu udaje się zapobiec groźnym powikłaniom, które mogą wymagać leczenia operacyjnego. Proces zapalny niekiedy poważnie uszkadza narządy miednicy mniejszej. W ten sposób zaburza ich funkcjonowanie i może prowadzić do niepłodności. Do najczęstszych ginekologicznych powikłań zapalenia przydatków należą:

• przewlekły ból miednicy,
• zwiększone ryzyko rozwoju ciąży ektopowej,
• zmniejszenie płodności lub bezpłodność,
• obecność ropni i zrostów w obrębie miednicy mniejszej,
• podwyższone prawdopodobieństwo wystąpienia endometriozy i raka jajnika.

Jeżeli zapalenie narządów miednicy mniejszej występuje u kobiety w ciąży, istnieje duże ryzyko przeniesienia bakterii do płodu. Zakażenie wewnątrzmaciczne może okazać się groźne dla rozwijającego się organizmu i prowadzić do nieodwracalnych powikłań. Przykładowo infekcja Chlamydia trachomatis u noworodka powoduje zapalenia płuc i zapalenie spojówek, które wiąże się z ryzykiem ślepoty.

Zakażenie może przenosić się z miednicy mniejszej także do innych części organizmu, np. przez krew lub otrzewną. Z tego powodu powikłania zapalenia przydatków są widoczne także w obrębie innych układów, w postaci takich chorób jak:

• zapalenie okołowątrobowe, czyli zespół Fitz-Hugha i Curtisa,
• zrosty i przewlekły ból w jamie brzusznej,
• zapalenie otrzewnej,
• niedrożność jelit,
• zapalenie spojówek,
• reaktywne zapalenie stawów wywołane infekcją, np. zakażeniem przenoszonym drogą płciową, SARA(ang. sexually acquired reactive arthritis), czyli zespół Reitera, któremu mogą towarzyszyć: zmęczenie, ból, sztywność i nadżerkowe uszkodzenie stawów oraz zaćma.

Co można zrobić, aby uniknąć zapalenia przydatków?

Zapobieganie zachorowaniom na zapalenie narządów miednicy mniejszej pomaga uchronić przed wystąpieniem powikłań zakażenia. Ryzyko infekcji można zmniejszyć m.in. poprzez:

• praktykowanie bezpiecznych zachowań seksualnych – stosowanie prezerwatyw, ograniczenie liczby partnerów seksualnych, rozmowa z partnerem lub partnerką na temat ewentualnych chorób przenoszonych drogą płciową;
• regularne wizyty kontrolne u lekarza ginekologa;
• wykonywanie profilaktycznych badań w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową;
• dbanie o kontrolę stanu zdrowia po porodach i zabiegach ginekologicznych;
• właściwe nawyki higieniczne;
• unikanie zachowań, które mogą zaburzać naturalną równowagę w drogach rodnych kobiety, np. irygacji pochwy.

Warto pamiętać, że zapalenie przydatków może nawracać. Dlatego kobiety powinny obserwować swój organizm i zgłaszać  się do ginekologa, gdy pojawią się u nich pierwsze objawy zakażenia.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. G. Baines, I. Currie, Early treatment vital in pelvic inflammatory disease, „The Practitioner” 2018, nr 262, s. 23–26.