Co to jest prostata? Za co odpowiada, jak zapobiegać problemom prostaty?

Wartość polskiego rynku farmaceutycznego tylko w trzech pierwszych kwartałach 2023 roku osiągnęła zawrotną wartość 35 miliardów złotych, czyniąc go jednym z najszybciej rozwijających się spośród krajów członkowskich Unii Europejskiej. Jednocześnie jednymi z najczęściej reklamowanych produktów farmaceutycznych są preparaty przeznaczone dla mężczyzn poprawiające zarówno funkcje seksualne, jak i korzystnie wpływające na stan prostaty. Obecnie mężczyźni po 50. roku życia chętnie sięgają po te preparaty, a dolegliwości ze strony gruczołu krokowego, czyli prostaty, przestały być tematem tabu. Jednak wielu pacjentów korzystających z tych leków czy suplementów diety nie jest świadomych, jaką rolę w męskim zdrowiu odgrywa ten gruczoł. Czym jest prostata? Jakie są jej funkcje i jak dbać o prawidłowy stan tego gruczołu?

Prostata w historii medycyny

Pierwsze zapisy dotyczące prostaty u mężczyzn przypisuje się Herofilosowi z Chalcedonu, lekarzowi pracującemu w Aleksandrii w III wieku p.n.e. Chociaż jego dzieła nie zachowały się do naszych czasów, wiedzę dotyczącą osiągnięć Herofilosa czerpiemy z zapisów jednego z najznakomitszych rzymskich lekarzy – Claudiusa Galenusa z Pergamonu. Pisał on o „gruczołach, które wprowadzają humor do dróg moczowych mężczyzny, aby pobudzić akt seksualny”, wyjaśniając jednocześnie, że Herofilos nazwał je parastatai adenoeides, czyli pomocnikami gruczołowymi (co wskazuje, że w rzeczywistości opisywał on pęcherzyki nasienne).

Niezależnie od rozbieżności opisu, zapewne zarówno Herofilos, jak i Galen nie rozróżniali gruczołu krokowego jako odrębnego pojęcia anatomicznego, chociaż grecko-rzymscy lekarze byli świadomi obecności miękkiej tkanki u podstawy pęcherza i cewki moczowej. Można powiedzieć, że na przestrzeni wieków i rozwoju wiedzy medycznej prostata została odkryta, zapominana i opisana powtórnie u progu renesansu w 1536 roku przez weneckiego lekarza Niccolo Massę.  

Co to jest prostata?

Prostata jest gęstym, włóknisto-mięśniowym gruczołem zlokalizowanym u mężczyzn w obrębie miednicy mniejszej, bezpośrednio poniżej pęcherza moczowego. Jej kształt przypomina odwrócony stożek otaczający cewkę moczową, mający podstawę powyżej, a wierzchołek poniżej, na zewnętrznym zwieraczu cewki moczowej. Prawidłowy gruczoł krokowy posiada pięć płatów: przedni, tylny, przyśrodkowy i dwa boczne. Gruczoł otoczony jest włóknistą torebką wraz z nerwami i splotem naczyniowym, który jest dodatkowo otoczony warstwą trzewną powięzi miednicy.

Prawidłowa prostata jest wielkości orzecha włoskiego i waży około 30 gramów, jednak zazwyczaj powiększa się u mężczyzn po 50. roku życia. Stan ten określany jest jako łagodny przerost prostaty. Nie jest on nowotworem i nie zwiększa ryzyka zachorowania na raka prostaty. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach gruczoł krokowy może zwiększyć swoje rozmiary od niewielkiego orzecha włoskiego do wielkości cytryny. To może utrudniać pacjentowi oddawanie moczu i sprzyjać jego zastojowi, co prowadzić może do częstszych infekcji dróg moczowych i tworzenia kamieni w pęcherzu moczowym.

Za co odpowiada prostata?

Gruczoł krokowy odgrywa ważną rolę w męskim układzie rozrodczym, a jego nieprawidłowe funkcjonowanie negatywnie wpływa na zdrowie prokreacyjne. Głównym zadaniem prostaty jest wydzielanie mętnego, białawego płynu o odczynie zasadowym. Wydzielina gruczołu krokowego wraz z plemnikami powstałymi w jądrach i dojrzewającymi w najądrzach, płynem z pęcherzyka nasiennego i wydzielinami znajdującego się pod prostatą gruczołu opuszkowo-cewkowego płyn prostaty tworzy nasienie. Wszystkie te płyny mieszają się ze sobą w cewce moczowej.

Wydzielina prostaty jest istotna dla prawidłowego funkcjonowania plemników, chroniąc je w kwaśnym środowisku pochwy. Płyn ten, równoważąc kwasowość pochwy, zwiększa ogólną żywotność plemników, zwiększając czas, w którym może dojść do efektywnego zapłodnienia komórki jajowej. Wydzielina gruczołu krokowego zawiera również białka i enzymy odżywiające plemniki. 

Podczas ejakulacji mięśnie prostaty pomagają również wpychać nasienie. Ponadto prostata wraz z mięśniem zwieraczem pęcherza zamykają cewkę moczową, zapobiegając przedostawaniu się nasienia do pęcherza. Prostata uczestniczy także w metabolizmie hormonów, przekształcając męski hormon płciowy – testosteron w biologicznie aktywną formę dihydrotestosteron (DHT).

Jak rozpoznać problemy z prostatą?

Jak widać, gruczoł krokowy odgrywa istotną rolę w zdrowiu każdego mężczyzny. Dlatego też istotne jest dbanie o prawidłowy stan prostaty i znajomość objawów wskazujących na jej choroby. Do najpowszechniej występujących schorzeń stercza należą: łagodny przerost prostaty, zapalenie prostaty i rak prostaty diagnozowany coraz częściej za sprawą powszechnie wykorzystywanego w praktyce klinicznej oznaczenia swoistego antygenu sterczowego (PSA). Objawami wskazującymi na nieprawidłowe funkcjonowanie prostaty, które powinny skłonić do kontaktu z lekarzem urologiem, są:

• częste oddawanie moczu,
• utrudnienia w oddawaniu moczu,
• zaburzenia erekcji,
• ból w okolicy krocza lub jąder nasilający się podczas oddawania moczu lub ejakulacji,
• krew widoczna w moczu lub nasieniu.

Jak wspomóc prawidłowe funkcjonowanie prostaty?

Podobnie jak w przypadku większości narządów, dla zachowania prawidłowego funkcjonowania prostaty kluczowe znaczenie ma regularne wykonywanie badań, które pozwolą na wykrycie chorób w możliwie najwcześniejszym stadium. W diagnostyce schorzeń prostaty dużą wartość ma badanie urologiczne, które pozwoli doświadczonemu lekarzowi ocenić stan i wielkość gruczołu, a także zidentyfikować guzki i stwardnienia, które mogą wskazywać na obecność zmian nowotworowych. Ponadto standardowo wykonuje się oznaczenie swoistego antygenu sterczowego w surowicy krwi, a w uzasadnionych przypadkach biopsję stercza. 

Większość mężczyzn powinna rozpocząć badania przesiewowe w wieku około 50 lat, jednak jeśli w rodzinie występowały przypadki raka prostaty, warto rozważyć rozpoczęcie badań przesiewowych w młodszym wieku. 

Co jest dobre na prostatę?

W utrzymaniu zdrowia prostaty ważną rolę odgrywa także aktywność fizyczna, gdyż zmniejsza ona ryzyko wystąpienia łagodnego przerostu gruczołu krokowego. Również stosowanie zdrowej i zbilansowanej diety zawierającej duże ilości owoców, warzyw i białka może pomóc w utrzymaniu zdrowia prostaty. Podobnie, korzystny wpływ będzie miała rezygnacja z używek, gdyż zarówno alkohol, jak i wyroby tytoniowe zwiększają ryzyko zachorowania na raka prostaty.

Rynek farmaceutyczny oferuje wiele suplementów diety, które według deklaracji producentów mają poprawić zdrowie prostaty. Ich przyjmowanie może przynieść pewne korzyści, jednak musimy pamiętać, że nie muszą one przechodzić restrykcyjnych badań klinicznych weryfikujących ich skuteczność kliniczną. W przypadku zauważenia objawów wskazujących na chorobę prostaty nie należy opóźniać konsultacji z lekarzem, wierząc w ustąpienie objawów dzięki przyjmowanym suplementom diety. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza