Jak zbadać poziom testosteronu?

Testosteron to naturalny hormon steroidowy z grupy androgenów, czyli hormonów płciowych przeważających u mężczyzn, ale występujących także w małych stężeniach u kobiet. Odpowiada on za rozwój męskich cech fizycznych i jest wytwarzany w gruczołach płciowych (u mężczyzn w jądrach, a u kobiet w jajnikach) oraz w nadnerczach. Poniżej przeczytasz o jego działaniu, objawach niedoboru i nadmiaru oraz o tym, jak zbadać poziom testosteronu w organizmie.

Testosteron – czym jest?

Testosteron to podstawowy męski hormon płciowy. Poziom testosteronu we krwi jest regulowany przez oś podwzgórze-przysadka – główny mechanizm zawiadujący wydzielaniem hormonów przez gruczoły dokrewne. Podwzgórze wytwarza gonadoliberynę – hormon stymulujący przysadkę do uwolnienia hormonu luteinizującego (LH). LH z krwioobiegiem dociera do gruczołów płciowych, gdzie zwiększa syntezę i uwalnianie testosteronu. Testosteron na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego hamuje wydzielanie gonadoliberyny z podwzgórza. Zaburzenia poziomu testosteronu mogą być związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem osi podwzgórze-przysadka lub zaburzeniem wytwarzania tego hormonu w jądrach, jajnikach lub nadnerczach.

Testosteron – rola w organizmie

Testosteron jest zaliczany do sterydów anabolicznych, czyli hormonów zwiększających masę mięśniową. To właśnie hormony z tej grupy były niegdyś stosowane jako doping przez zawodowych sportowców, a dziś są nadużywane głównie przez osoby pragnące szybko poprawić swoją sylwetkę.

Podczas pokwitania chłopców testosteron odpowiada za:

• wykształcenie wtórnych męskich cech płciowych (obniża głos, zwiększa masę mięśniową, odpowiada za wykształcenie męskiego typu owłosienia),
• gwałtowny skok wzrostu,
• powiększenie penisa, moszny i jąder,
• produkcję nasienia w jądrach,
• zwiększenie libido.

U kobiet hormon ten, chociaż występuje w wielokrotnie niższych stężeniach, to również pełni ważne funkcje, napędzając libido, zapewniając razem z estrogenem odpowiednią mineralizację kości oraz wykazując działanie neuroprotekcyjne (utrzymujące prawidłowe działanie neuronów).

Kiedy bada się poziom testosteronu?

U chłopców badanie poziomu testosteronu może zostać zlecone, jeśli lekarz podejrzewa opóźnienie w dojrzewaniu płciowym.  U mężczyzn hormon ten jest badany przede wszystkim przy podejrzeniu obniżonego poziomu. Niskie poziomy testosteronu mogą być związane z:

• wiekiem (tzw. andropauza),
• otyłością,
• cukrzycą typu 2,
• hipogonadyzmem (niedoczynnością gruczołów płciowych)
  • pierwotnym, spotykanym przede wszystkim w zaburzeniach chromosomowych np.  zespole Klinefeltera lub Kallmanna,
  • wtórnym, związanym z uszkodzeniem jąder przez urazy, stany zapalne lub nowotwory.

Objawy niedoboru testosteronu u mężczyzn obejmują:

• niskie libido,
• zaburzenia erekcji,
• niepłodność,
• obniżenie nastroju,
• powiększenie gruczołu piersiowego,
• brak zarostu,
• chroniczne zmęczenie,
• zmniejszenie masy tkanki mięśniowej,
• osteoporozę.

W przypadku kobiet badanie jest zlecane głównie przy podejrzeniu podwyższonego stężenia, które może objawiać się:

• łysieniem androgenowym,
• obniżeniem głosu,
• zaburzeniami miesiączkowania,
• trądzikiem,
• niepłodnością,
• nadmiernym owłosieniem.

Zwiększone stężenie testosteronu może być spowodowane:

• u kobiet zespołem policystycznych jajników (PCOS, który charakteryzuje się występowaniem cykli bezowulacyjnych, nadprodukcją androgenów przez jajniki i nadnercza oraz zwiększonym ryzykiem zespołu metabolicznego, insulinooporności i chorób układu krążenia),
• u kobiet i mężczyzn – wrodzonym przerostem nadnerczy (grupa chorób, których przyczyną są genetycznie uwarunkowane nieprawidłowości w enzymach biorących udział w wytwarzaniu hormonów steroidowych) oraz nowotworami nadnerczy,
• nowotworami jajników lub jąder.

Jak zbadać poziom androgenów?

Jeśli masz więcej niż 50 lat i podejrzewasz u siebie andropauzę, czyli związane z wiekiem obniżenie poziomu testosteronu, odpowiedz na pytania zawarte w kwestionariuszu ADAM (ang. Androgen Deficiency in the Aging Male). Ankieta opracowana przez naukowców z uniwersytetu w Saint Louis jest najpopularniejszym testem przesiewowym do rozpoznawania męskiego przekwitania:

1. Czy obserwujesz spadek popędu płciowego?
2. Czy odczuwasz spadek energii?
3. Czy obserwujesz obniżenie wydolności lub siły mięśni?
4. Czy odnotowałeś spadek satysfakcji z życia?
5. Czy obniżył się Twój wzrost?
6. Czy zauważyłeś spadek nastroju?
7. Czy doświadczasz zaburzeń erekcji?
8. Czy zauważyłeś ostatnio obniżenie aktywności ruchowej?
9. Czy jesteś śpiący po obfitym posiłku?
10. Czy miałeś ostatnio trudności w wykonywaniu pracy zawodowej?

Jeśli odpowiedziałeś „tak” na pytanie 1 i 7 lub na trzy inne pytania, możesz podejrzewać obniżenie poziomu testosteronu związane z andropauzą.

Jeżeli chcesz wykonać badanie z krwi, pamiętaj, że testosteron, jak wiele innych hormonów podlega rytmowi dobowemu, największe stężenia osiągając rano.  Na pobranie próbki krwi zgłoś się między 7 a 9 rano. Testy laboratoryjne we krwi pozwalają oznaczyć:

• całkowity testosteron – zawiera pulę testosteronu wolnego i testosteron połączony z białkami transportującymi: albuminą (słabsze wiązanie, duża biodostępność/aktywność) i białkiem wiążącym hormony płciowe (ang. sex hormone binding globulin – SHBG, silne wiązanie, niewielka biodostępność/aktywność),
• wolny testosteron – hormon nie związany z białkami transportującymi, zwykle 2-3% całej puli testosteronu we krwi.

Zazwyczaj jako pierwsze wykonywane jest oznaczenie testosteronu całkowitego. Kiedy wynik testosteronu całkowitego jest trudny do interpretacji, a lekarz podejrzewa zaburzenia stężenia białka SHBG może zlecić badanie wolnego testosteronu.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia:

1. Diagnostyka Laboratoryjna pod redakcją Bogdana Solnicy wyd. 2014
2. The quantitative ADAM questionnaire: a new tool in quantifying the severity of hypogonadism. Mohamed O, Freundlich RE, Dakik HK, Grober ED, Najari B, Lipshultz LI, Khera M. Int J Impot Res. 2010 Jan-Feb;22(1):20-4. doi: 10.1038/ijir.2009.35. Epub 2009 Aug 6. PMID: 19657348; PMCID: PMC2834355.
3. https://medlineplus.gov/lab-tests/testosterone-levels-test/
4. https://my.clevelandclinic.org/health/articles/24101-testosterone