Melatonina – czym jest oraz jak wpływa na organizm? 

Melatonina to hormon wytwarzany przede wszystkim przez szyszynkę, jednak dodatkowo niewielkiej jego ilości są syntezowane miejscowo przez inne komórki oraz tkanki, np. nabłonek przewodu pokarmowego czy siatkówkę oka. Melatonina wykazuje wielokierunkowe działanie w organizmie człowieka, a jej kluczową funkcją jest regulacja cyklu snu i czuwania. Dodatkowo posiada również udowodnione właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne oraz przeciwnowotworowe. W praktyce farmakologicznej jej syntetyczna postać jest stosowana jako lek lub suplement diety na poprawę jakości snu oraz bezsenność. Niedobór melatoniny doprowadza do zaburzenia cyklu okołodobowego i generuje problemy
z zasypianiem. Wraz z wiekiem intensywność produkcji tego neurohormonu ulega zmniejszeniu, dlatego dolegliwości te dotyczą zazwyczaj osób starszych.

Melatonina – co to jest? 

Melatonina to główny regulator rytmu dobowego ssaków. Fizjologicznie, powstaje w procesie przekształcenia pochodzącego z pożywienia, aromatycznego aminokwasu – tryptofanu. Proces syntezy w organizmie obejmuje kilka etapów kaskady metabolicznej, podczas których jako związek pośredni uczestniczy inny istotny hormon tkankowy i neuroprzekaźnik – serotonina. Zachodzą one głównie w komórkach szyszynki zlokalizowanej w centralnej części mózgu, będącej małym oraz silnie unaczynionym gruczołem wydzielania wewnętrznego. Neurohormon nie jest magazynowany w szyszynce, lecz pulsacyjnie uwalniany do krwioobiegu, przenikając następnie do wszystkich tkanek i narządów. W związku z tym stężenie melatoniny w surowicy odzwierciedla aktualny stan aktywności okołodobowej szyszynki. 

Poziom tego związku chemicznego we krwi nie jest stały i zależy od zmieniającej się pory dnia. Po zmroku stężenie melatoniny istotnie wzrasta, informując w ten sposób organizm o zbliżającej się porze snu. Nad ranem następuje naturalny spadek wydzielania melatoniny, generując sygnał do wybudzenia i zwiększenia aktywności.

To może Cię zainteresować: Szyszynka – czym jest i jakie pełni funkcje? Choroby związane z szyszynką.

Wydzielanie melatoniny a wiek 

Istnieje ścisła zależność pomiędzy stężeniem melatoniny w surowicy a wiekiem. U osób starszych wydzielanie melatoniny do krwi, szczególnie w godzinach nocnych, jest zdecydowanie niższe niż u osób młodych. Jest to spowodowane fizjologicznym procesem zwapnienia gruczołu szyszynki postępującym wraz z wiekiem. Najwyższy poziom melatoniny (ok.250 pg/ml) obserwowany jest w 6. roku życia. Gwałtowny spadek stężenia, wynoszący do 70% wartości maksymalnej obserwuje się w okresie młodzieńczym. Z kolei, w 45. roku życia ilość wydzielanej do krwi melatoniny spada już o połowę wartości początkowej.

Niskie stężenie hormonu prowadzi do upośledzenia wielu rytmów okołodobowych i przyczynia się do pogorszenia jakości snu. W praktyce klinicznej niedobór melatoniny stanowi 40-70% przypadków bezsenności u osób starszych. W takiej sytuacji podstawową metodą leczenia jest wdrożenie preparatów zawierających syntetyczny odpowiednik naturalnego hormonu.

Melatonina – gdzie występuje? 

Cząsteczka melatoniny jest powszechnie znanym neurohormonem występującym u kręgowców. Za jej syntezę odpowiada wcześniej wspomniana już szyszynka. Czynnikiem regulującym aktywność wydzielniczą tego gruczołu jest światło, dlatego w jej strukturze morfologicznej wyróżnia się komórki posiadające połączenie z siatkówką oka (pinealocyty). W zależności od rytmu dobowego syntetyzują i wydzielają one melatoninę do krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego. Dodatkowo hormon ten może powstawać i działać lokalnie również w innych narządach i komórkach. Jego obecność stwierdzono między innymi w:

• siatkówce oka,
• szpiku kostnym,
• przewodzie pokarmowym,
• skórze,
• gonadach,
• limfocytach,
• płytkach krwi.

Melatonina pochodzenia pozaszyszynkowego działa w miejscu jej syntezy i wykazuje właściwości przeciwutleniające oraz przeciwzapalne. Stanowi aktywny lokalnie czynnik chroniący przed stresem oksydacyjnym, infekcjami czy toksynami. 

Wysokie stężenia melatoniny wykryto również u innych organizmów żywych, w tym w korzeniach, kwiatach oraz nasionach niektórych roślin. Pełni ona funkcję antyoksydantu w odpowiedzi na niesprzyjające warunki środowiska zewnętrznego, takie jak wysokie narażenie na promieniowanie UV. Co ciekawe, melatonina może działać w organizmie osób spożywających wspomniane gatunki roślin, przez co wiele z nich znalazło zastosowanie w medycynie chińskiej i niekonwencjonalnej.

Melatonina – działanie 

Melatonina odgrywa kluczową rolę w synchronizacji cyklu dobowego oraz zegara biologicznego u człowieka i wykazuje korzystne działanie nasenne. Odpowiada również za prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego. 

Rytm okołodobowy uwalniania melatoniny przez szyszynkę do krwioobiegu jest silnie skorelowany z ilością promieni świetlnych padających na fotoreceptory siatkówki oka. Informacja o intensywności naświetlenia środowiska zewnętrznego przekazywana jest do szyszynki poprzez jądro nadskrzyżowaniowe podwzgórza (tzw. zegar biologiczny) z udziałem współczulnego układu nerwowego. Brak światła pobudza szyszynkę do produkcji melatoniny, a z kolei jego obecność zwrotnie hamuje proces jej syntezy.

Fizjologicznie stężenie hormonu w surowicy krwi oraz w moczu zmienia się rytmicznie w ciągu doby. W trakcie dnia stężenie melatoniny jest niewielkie i wynosi od 5 do 20 pg/ml. Hormon ten wytwarzany jest głównie podczas godzin nocnych, a jego stężenie osiąga wartość od 60 do 70 pg/ml. Szczyt wydzielania melatoniny przypada między godziną 00:00 a 3:00. Stopniowe wzmożenie syntezy melatoniny przez komórki szyszynki podczas godzin wieczornych manifestuje się uczuciem senności, ogólnego zmęczenia oraz utratą energii. 

Melatonina – lek

Melatonina jest lekiem oraz suplementem diety dostępnym bez recepty, który cieszy się niezwykłą popularnością. Stosowanie syntetycznych odpowiedników naturalnego hormonu we wczesnych godzinach wieczornych skutecznie skraca czas zasypiania, zmniejsza ilość przebudzeń nocnych, a także poprawia jakość snu. Melatonina to także naturalny środek nasenny dla osób zmieniających strefę czasową podczas podróży (ang. jet lag syndrome) oraz pracujących w systemie nocnym. Pozwala regulować rytm snu i czuwania u osób niewidomych, u których fizjologiczny mechanizm produkcji melatoniny jest zaburzony.

U osób stosujących syntetyczną postać hormonu zaobserwowano także zmniejszenie napięcia mięśniowego podczas trwania fazy REM. Na rynku farmaceutycznym melatonina dostępna jest w formie tabletek, roztworów płynnych oraz sprayu. 

Sprawdź również: Serotonina – jaką rolę pełni w organizmie. Objawy nadmiaru i niedoboru serotoniny.

Melatonina – przeciwwskazania 

Ponad 90% hormonu krążącego we krwi ulega intensywnym przekształceniom metabolicznym w wątrobie i jest wydalane z organizmu wraz z moczem. W związku z tym osoby cierpiące na choroby wątroby, w przebiegu których doszło do utraty funkcji detoksykacyjnej tego narządu, przed zastosowaniem leku powinny skonsultować się z lekarzem prowadzącym.

Dodatkowo przeciwskazaniami do stosowania melatoniny są:

• niewydolność nerek,
• zaburzenia hormonalne,
• reumatoidalne zapalenie stawów, depresja.

Nie zaleca się również stosowania melatoniny u osób wykazujących nadwrażliwość na ten lek, posiadających choroby autoimmunologiczne, dzieciom oraz kobietom ciężarnym lub karmiącym piersią.

Melatonina a alkohol 

Przyjmowanie melatoniny wraz z alkoholem jest bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia pacjenta. W trakcie stosowania leku nie należy spożywać alkoholu, gdyż może wchodzić w interakcję z melatoniną, a w konsekwencji istotnie nasilić lub osłabić jej działanie. Podczas łączenia tych dwóch substancji mogą wystąpić problemy z oddychaniem, zawroty głowy, niepokój lub nadmierna senność. Metabolizm obydwu związków chemicznych odbywa się w hepatocytach, dlatego jednoczesne ich stosowanie może doprowadzić do uszkodzenia wątroby.

Melatonina – z czym nie łączyć?

Jednoczesne przyjmowanie melatoniny z innymi grupami leków może wpływać na zmianę jej stężenia w surowicy krwi. Hormon wykazuje działanie nasenne, dlatego należy unikać jego stosowania z innymi lekami uspokajającymi takimi jak: benzodiazepiny, leki przeciwhistaminowe czy opioidowe leki przeciwbólowe. W konsekwencji u osób starszych mogą wystąpić zaburzenia myślenia, oceny sytuacji oraz koordynacji ruchowej. Po przyjęciu dawki melatoniny nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych ani wykonywać skomplikowanych czynności wymagających koncentracji.

Melatonina stosowana z lekami przeciwzakrzepowymi może hamować ich działanie i w konsekwencji zwiększać ryzyko krwawienia. Skuteczność działania leków przeciwdrgawkowych przyjmowanych z melatoniną istotnie spada, co doprowadza do zwiększenia częstotliwości napadów.

Leki ulegające przemianom w wątrobie, takie jak: cytalopram, omeprazol, lanzoprazol zwiększają stężenie melatoniny poprzez hamowanie jej metabolizmu. Z kolei karbamazepina i ryfampicyna mogą powodować zmniejszenie stężenia melatoniny w osoczu. 

Mgr Karolina Hejnar