Jak wygląda atak tężyczki? Jakie daje objawy? Co robić - pierwsza pomoc

Tężyczka to nie schorzenie, a zespół objawów chorobowych związanych z nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Zwykle za ich występowanie odpowiedzialne są zaburzenia elektrolitowe w organizmie. Choć najczęściej symptomu mają łagodny charakter, to czasami dochodziło ich gwałtownego zaostrzenia, co może stanowić zagrożenia dla życia. Jak wygląda atak tężyczki?

Co to jest tężyczka?

Tężyczka (łac. tetania) to stan, w którym pojawiają się objawy chorobowe związane głównie z nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową, prowadzącą do niekontrolowanych skurczów mięśni szkieletowych (głównie zginaczy kończyn górnych i prostowników kończyn dolnych oraz mięśni gładkich). Co jest bezpośrednią przyczyną pojawienia się powyższych symptomów? Nadmierna szybkość przekazywania sygnałów pomiędzy nerwami a mięśniami, będąca konsekwencją problemów z prawidłowo funkcjonującą gospodarką wapniowo-fosforanową w organizmie. Objawy pojawiają się, gdy nastąpi obniżenie stężenia wapnia we krwi (hipokalcemia), co często łączy się ze zmniejszeniem stężenia magnezu (hipomagnezemia) oraz potasu (hipokaliemia).

Warto wspomnieć, że gospodarkę wapniowo-fosforanową w organizmie reguluje hormon przytarczyczny – parathormon (PTH). Gdy spada ilość wapnia we krwi, PTH powoduje uwalnianie zapasu pierwiastka zgromadzonego w kościach, zwiększa jego wchłanianie z układu pokarmowego oraz zmniejsza usuwanie z moczem. Jeśli na skutek różnych przyczyn dojdzie do niedoczynności przytarczyc, PTH jest wydzielany w niewystarczającej ilości. Efekt?  Zmniejszenie stężenia wapnia w surowicy krwi.

Wyróżniajmy następujące rodzaj tężyczki:

• tężyczka jawna (hipokalcemiczna),
• tężyczka utajona (spazmofilia).

Tężyczka jawna – przyczyny

Tężyczka jawna spowodowana jest niedoborem wapnia zjonizowanego (aktywnego biologicznie) w organizmie, przy czym całkowity poziom wapnia w surowicy może być prawidłowy. Przyczyną może być:

• usunięcie przytarczyc,
• choroby przytarczyc,
• radioterapia okolic szyi,
• zespół upośledzonego wchłaniania wapnia w jelitach,
• niedobory witaminy D,
• ciąża,
• wyniszczenie organizmu np. na skutek choroby nowotworowej,
• przewlekła biegunka,
• ostre zapalenie trzustki,
• niewydolność nerek,
• utrata dużej ilości wapnia wraz z moczem (między innymi w przebiegu choroby alkoholowej lub w związku z zażywaniem leków moczopędnych czy przeciwpadaczkowych),
• niewystarczająca podaż wapnia z posiłkami.

Jak wygląda atak tężyczki jawnej?

Napad tężyczki jawnej zwykle ma charakter łagodny i nie zagraża życiu. Warto jednak wiedzieć, które symptomy mogą świadczyć o zaburzeniach gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie.  

Jak wygląda atak tężyczki? Objawy początkowo związane są z symetrycznym drętwieniem opuszków palców stóp i dłoni oraz skurczami mięśni w okolicach ust (tzw. usta karpia). W dalszej kolejności chory odczuwa drętwienie i skurcze kończyn górnych (objaw Trousseau, tzw. ręka położnika – zgięcie czwartego i piątego palca dłoni przy jednoczesnym wyproście kciuka, palca wskazującego i środkowego) oraz dolnych (końsko-szpotawe ustawienie stóp). Czasami symptomy te są na tyle intensywne, że chory skarży się na brak „czucia” w dłoniach i stopach. Następnie pojawia się drętwienie przedramion, ramion oraz mięśni klatki piersiowej. Charakterystyczne są skurcze mimiczne twarzy.

Napadowi tężyczki towarzyszy zwykle niepokój, ból głowy, nadmierne pobudzenie, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz zaburzenia rytmu serca. Może także pojawić się światłowstręt czy podwójne widzenie.

Współwystępująca często hiperwentylacja (kiedy dochodzi do wzrostu stężenia tlenu we krwi i spadku dwutlenku węgla) dodatkowo nasila objawy.

W ostrzejszym przebiegu ataku tężyczki jawnej dochodzi do zasłabnięcia, omdlenia z drgawkami. W skrajnych przypadkach pojawia się skurcz krtani i taka sytuacja stanowi realne zagrożenie dla życia.

Tężyczka utajona – przyczyny

Jest to zaburzenie psychosomatyczne, związane z niedoborem magnezu i/lub potasu w organizmie. Warto zaznaczyć, że zaburzenia elektrolitowe nie są bezpośrednią przyczyną pojawienia się symptomów. Mogą one zostać wywołane przez zasadowicę oddechową, która towarzyszy hiperwentylacji – taka sytuacja pojawia się np. podczas silnych ataków lękowych oraz napadu paniki czy w przebiegu nerwic.

Jak wygląda atak tężyczki utajonej?

Symptomy spazmofilii nie są charakterystyczne. Atak tężyczki utajonej ma znacznie łagodniejszy przebieg niż jej postać jawna. Brak swoistych objawów powoduje, że chorzy często nie mają świadomości źródła swoich dolegliwości, przez co nie otrzymują odpowiedniego wsparcia medycznego w postaci prawidłowo zaplanowanej terapii.

Atak tężyczki utajonej objawia się głównie uczuciem wyczerpania, bezsennością, problemami z koncentracją oraz pamięcią. Chory ma problemy z wymową, odczuwa obniżenie nastroju, któremu towarzyszą niepokój, lęk i rozdrażnienie. Pojawiają się napady paniki oraz ataki hiperwentylacyjne. Bywa, że chory skarży się na bóle w klatce piersiowej, uczucie duszności, kołatanie serca oraz nadmierną potliwość i zziębnięcie.

Objawy nerwowo-mięśniowe to przede wszystkim mrowienie i kurcze mięśni (głównie stóp oraz łydek), drętwienie kończyn (zwłaszcza ich dystalnych części), drżenie ciała, bóle brzucha, spowolnienie ruchowe, uczucie ciała obcego w gardle. Czasami odczuwalne jest drganie powiek.

Bardzo charakterystyczne dla tężyczki utajonej są:

• objaw Trousseau (ręka położnika),
• objaw Chvostka – skurcz mięśni mimicznych twarzy w odpowiedzi na uderzenie młoteczkiem w pień nerwu twarzowego.

Atak tężyczki – co robić?

Tężyczka zwykle ma łagodny przebieg. Sytuacją, w której chory wymaga natychmiastowej pomocy, jest wspomniany wcześniej skurcz mięśni krtani (dochodzi do niego bardzo rzadko). Pierwsza pomoc przy ataku tężyczki w tym przypadku to ułożenie osoby w pozycji bezpiecznej, zapewnienie jej drożności dróg oddechowych i wezwanie pogotowia. Gdy nie oddycha, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. Jeśli stan zdrowia chorego na to pozwala, trzeba udać się na Szpitalny Oddział Ratunkowy.

Z konsultacji lekarskiej należy jak najszybciej skorzystać, gdy pojawiają drgawki, zaburzenia świadomości, niedowłady, zaburzenia mowy lub inne objawy neurologiczne.

Jeśli atak tężyczki ma łagodny charakter, chorego należy uspokoić i polecić mu bardzo spokojne (nie głębokie) oddychanie do papierowej torebki. Zwykle podaje się mu odpowiednie preparaty do wypicia na bazie wapnia (w przypadku tężyczki jawnej) lub magnezu (w przypadku tężyczki utajonej) – takie działania należy wcześniej omówić z lekarzem prowadzącym.

Tężyczka – diagnostyka

Symptomy tężyczki jawnej są dość charakterystyczne, objawy tężyczki utajonej nie są swoiste. Aby zdiagnozować tężyczkę, niezbędne jest przeprowadzenie:

• szczegółowego wywiadu lekarskiego z pacjentem, dotyczącego jego stylu życia oraz objawów klinicznych,
• badań laboratoryjnych (stężenie wapnia zjonizowanego, stężenie magnezu, stężenie potasu, poziom parathormonu, poziom witaminy D),
• elektromiografii (EMG) – jest to tzw. próba tężyczkowa,
• elektroencefalografii (EEG),
• elektrokardiografii (EKG),
• echokardiografii serca,
• testów prowokacyjnych (objaw Chvostka, objaw Trousseau) w przypadku podejrzenia tężyczki utajonej,
• rozmowy z psychologiem.

Tężyczka – leczenie

Leczenie tężyczki zależy od przyczyny, która wywołuje objawy. W przypadku tężyczki jawnej celem jest utrzymanie wapnia powyżej dolnej granicy normy. Leczenie tężyczki utajonej opiera się na suplementacji magnezem oraz witaminą B6. W leczeniu tężyczki ważna jest również suplementacja witaminą D oraz stosowanie odpowiedniej diety, bogatej w brakujące pierwiastki.

Źródłem wapnia są między innymi mleko oraz jego przetwory (np. kefiry, jogurty, sery), ryby z konserw, fasola, soja, szpinak, orzechy, sezam, płatki owsiane, migdały.
Produkty bogate w magnez to przede wszystkim kakao, gorzka czekolada, zielone warzywa liściaste, pieczywo i makarony pełnoziarniste, rośliny strączkowe, kasza gryczana, orzechy.
Potas znajdziemy np. w produktach mlecznych, nasionach roślin strączkowych, suszonych morelach, suszonych figach, bananach, awokado, orzechach pistacjowych, pestkach dyni.
Witaminę D zawierają głównie ryby morskie (węgorz, dorsz, łosoś, śledź, makrela), jaja, mleko oraz oleje roślinne. Warto pamiętać, że jej poziom zależy jednak w głównej mierze od ekspozycji ciała na promieniowanie słoneczne – wówczas zachodzi proces wytwarzania witaminy D w skórze.

Bardzo ważną rolę w zapobieganiu atakom tężyczki jest unikanie produktów o działaniu wypłukującym z organizmu wapń i magnez (np. napoje zawierające fosforany i kwas fosforowy, alkohol) lub utrudniających ich przyswajanie.

Aby zapobiegać atakom tężyczki, zaleca się również opiekę psychologa oraz nauczenie pacjenta sposobów radzenia sobie ze stresem – chory powinien umieć się odpowiednio zachować w trudnej dla niego sytuacji.

Bibliografia:

1. Zawadzki Dariusz, Kołacińska Agnieszka, Tężyczka jako stan zagrożenia życia w zespole ratownictwa medycznego, Na Ratunek 5/2017.
2. Myśliwiec Janusz, Tężyczka utajona, online: https://podyplomie.pl/medycyna/26807,tezyczka-utajona, dostęp: 08.03.2023.
3. Kołłątaj Witold, Kołłątaj Barbara, Klatka Maria, Kapczuk Iza, Tężyczka utajona i pobudliwość nerwowo-mięśniowa, Endokrynologia Pediatryczna, 2018.17.2.63:97-106.
4. Brożek Paulina, Tężyczka – objawy przyczyny, leczenie, online: https://www.doz.pl/czytelnia/a14454-Tezyczka__objawy_przyczyny_leczenie, dostęp: 09.03.2023.
5. Atak tężyczki, online: https://emg-neurolog.pl/atak-tezyczki/, dostęp: 09.03.2023.