Potas

Potas. Diagnostyka równowagi wodno-elektrolitowej lub kwasowo-zasadowej. Badanie przydatne w diagnostyce zaburzeń czynności serca, a także w kontroli terapii lekami moczopędnymi lub nasercowymi.

Czynniki analityczne wpływające na pseudohiperkalemię (wzrost wyniku bez przyczyn klinicznych): zbyt długie przechowywanie krwi pełnej przed odwirowaniem w temperaturze chłodni, hemoliza krwi pełnej, antykoagulant z potasem (EDTA), potas z kroplówki , technika pobierania (zbyt silny ucisk, masaż ręki przed pobraniem, napinanie mięśni przez badanego w trakcie pobrania).    

Wzrost stężenia potasu (hiperkalemia): nadmierne uwalnianie z komórek (w rozległych oparzeniach, hemolizie, miolizie), kwasica, niedotlenienie, ostra i przewlekła niewydolność nerek ze skąpomoczem, niewydolność kory nadnerczy (choroba Addisona), suplementacja zbyt dużymi dawkami soli potasu, cukrzyca (kwasica ketonowa), pseudohiperkalemia związana ze wysoką leukocytozą (>100000 tys/μl), trombocytozą lub zmianami morfologicznymi krwinek czerwonych. Spadek stężenia potasu (hipokaliemia): długotrwałe biegunki i wymioty, przewlekłe stany zapalne jelit, odmiedniczkowe i kłębuszkowe przewlekłe zapalenie nerek, wrodzone tubulopatie, hiperaldosteronizm, hipomagnezemia, diuretyki pętlowe (np.: furosemid, tiazydy), leki osmotyczne, niedostateczna podaż potasu, zasadowica metaboliczna, kwasica kanalikowa.

Potas to pierwiastek chemiczny, który w ludzkim organizmie stanowi jeden z najważniejszych elektrolitów. Właściwe stężenie potasu we krwi oraz w tkankach narządowych jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania wielu układów i organów. Do rozwoju zaburzeń elektrolitowych oraz zbyt niskich lub zbyt wysokich stężeń potasu może dochodzić w przebiegu określonych chorób i na skutek stosowania niektórych leków. Zjawisko to może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, a w skrajnych przypadkach stanowić nawet zagrożenie życia. Czym dokładnie jest potas, jakie funkcje pełni w ludzkim organizmie, jakie objawy mogą wskazywać na jego nieprawidłowe poziomy oraz kiedy należy wykonać badanie potasu?

Potas to pierwiastek chemiczny, który w ludzkim organizmie pełni wiele istotnych funkcji. Obok sodu jest on jednym z najważniejszych elektrolitów, czyli substancji występujących w formie zjonizowanej (K+). Dzięki tej właściwości potas warunkuje podtrzymywanie odpowiedniego ładunku elektrycznego błon biologicznych oraz wielu komórek. Potas stanowi główny kation wewnątrzkomórkowy, podczas gdy sód znajduje się w dużych ilościach na zewnątrz komórek. Różnica stężeń tych naładowanych cząsteczek pozwala na utrzymywanie właściwego potencjału błonowego komórek. Dzięki temu możliwe jest prawidłowe przekazywanie sygnałów nerwowych – zarówno w komórkach neuronalnych, jak i w mięśniach, w tym także w mięśniu sercowym. Poza uczestnictwem w przekazywaniu pobudzeń nerwowych potas bierze także udział m.in. w syntezie wielu białek niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania licznych układów i narządów. Jest to szczególnie istotne w białkach budulcowych mięśni. Dzięki odpowiednim stężeniom potasu możliwe jest zatem zarówno utrzymanie właściwego napięcia mięśniowego, warunkowanie prawidłowej ich pracy, jak i podtrzymanie odpowiedniej masy mięśniowej. W nerkach potas wraz z innymi elektrolitami uczestniczy w procesach regulacji ilości wody w organizmie. Dzięki skomplikowanym mechanizmom metabolicznym oraz biochemicznym możliwa jest odpowiednia objętości wody wydalanej przez nerki, a co za tym idzie kontrola ilości oddawanego moczu, objętości krążącej krwi oraz pośrednio – ciśnienia tętniczego. Ze względu na właściwości fizykochemiczne potas bierze udział także w kontroli równowagi kwasowo-zasadowej krwi oraz innych płynów ustrojowych. Potas jest niezbędny do właściwego funkcjonowania wielu białek transportowych zlokalizowanych w obrębie błon komórkowych. Jednym z najbardziej istotnych jest transporter błonowy związany z regulacją stężenia glukozy we krwi. Potas pośrednio uczestniczy zatem także w regulacji ilości cukru we krwi oraz wpływa na stężenia sodu. Do organizmu potas dostarczany jest wraz ze spożywanym pokarmem. Następnie, w jelicie cienkim wchłaniany jest on do krwiobiegu, skąd trafia do nerek. Tam, w zależności od wielu czynników regulujących (jak m.in. stężenie poszczególnych hormonów nadnerczowych) jest wydalany lub wchłaniany z powrotem do krwi. Ze względu na te mechanizmy do zaburzeń stężeń potasu może dochodzić m.in. w przebiegu określonych chorób nerek, jelit lub też schorzeń endokrynologicznych.

Badanie potasu to test laboratoryjny, który polega na pomiarze stężenia tego pierwiastka we krwi żylnej. Ze względu na liczne, istotne funkcje pełnione przez potas w ludzkim organizmie, niezwykle ważne jest, aby jego stężenia utrzymywały się w odpowiednich przedziałach normy. Nawet niewielkie zaburzenia w ilości potasu we krwi mogą prowadzić do wystąpienia szeregu poważnych objawów oraz związane są z ryzykiem rozwoju określonych powikłań zdrowotnych. Badanie stężenia potasu najczęściej przeprowadzane jest jednoczasowo z oznaczeniem innych parametrów krwi żylnej. W większości przypadków poza oznaczeniem poziomów potasu jednoczasowo zlecany jest także pomiar stężeń innych elektrolitów we krwi, takich jak: sód, magnez, chlor lub wapń. Ze względu na charakterystykę chorób, które mogą prowadzić do rozwoju zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, lekarz może zadecydować także o konieczności przeprowadzenia pomiaru stężeń poszczególnych pierwiastków w moczu oraz o wykonaniu oznaczeń dodatkowych parametrów diagnostycznych, takich jak m.in. aktywność poszczególnych hormonów we krwi lub też stężenie określonych substancji biochemicznych, jak np. kreatynina, której właściwe stężenia świadczą o prawidłowym funkcjonowaniu nerek. W celu optymalnego zaplanowania pełnej diagnostyki, która pozwoli na postawienie właściwej diagnozy i odpowiedzialne poprowadzenie dalszego procesu leczniczego, przed wykonaniem badań diagnostycznych należy skonsultować się z lekarzem.

Badanie stężenia potasu stanowi jeden z podstawowych testów biochemicznych krwi. Przeprowadzenie tego testu diagnostycznego zalecane jest w przebiegu stanów chorobowych, które mogą wpływać na regulację gospodarki elektrolitowej organizmu. Jedną z częstszych sytuacji, w których może dochodzić do nieprawidłowości w zakresie stężenia poszczególnych pierwiastków we krwi (zarówno potasu, jak i m.in. sodu lub chloru) są przewlekłe wymioty lub przewlekłe biegunki. W wyniku tych schorzeń dochodzi do znacznego odwodnienia organizmu oraz utraty dużej ilości elektrolitów. Dodatkowym czynnikiem nasilającym te zaburzenia może być znacząca trudność w nawadnianiu doustnym oraz problem z przyjmowaniem pokarmów. Z tego powodu w przypadku przedłużających się dolegliwości jelitowych należy zgłosić się do lekarza, gdyż może być konieczne włączenie nawadniania dożylnego. Jest to szczególnie istotne u osób starszych, obciążonych chorobowo oraz u małych dzieci, jako że mechanizmy kompensacyjne, które pozwoliłyby na wyrównanie nowopowstałych zaburzeń nie funkcjonują u nich tak dobrze, jak u zdrowych osób dorosłych. Kolejnym przykładem grupy schorzeń, w przebiegu których mogą pojawiać się zaburzenia stężeń potasu są różnego typu choroby nerek. Narząd ten odpowiada za regulowanie poziomu wielu jonów oraz substancji w ludzkim organizmie. W przypadku dysfunkcji nerek może dochodzić do nadmiernej utraty potasu lub też nieproporcjonalnego zatrzymywania go w organizmie. Na właściwe działanie fizjologicznych mechanizmów kontroli gospodarki elektrolitowej mogą wpływać także choroby narządów wewnątrzwydzielniczych, czyli tworzących układ hormonalny. Nieprawidłowe poziomy hormonów we krwi mogą w sposób pośredni przekładać się na zbyt wysokie lub zbyt niskie stężenia potasu. Inne stany chorobowe, które mogą skutkować zaburzeniami gospodarki elektrolitowej to m.in. cukrzyca, rozległe uszkodzenia tkanek, zaburzenia związane z nadmiernym rozpadem krwinek czerwonych (hemolizą) lub też ogólne wyniszczenie organizmu. Opisywane nieprawidłowości mogą również pojawiać się na skutek stosowania nieprawidłowej, niezbilansowanej diety oraz jako efekt uboczny używania niektórych leków, takich jak m.in. określone preparaty stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego np. leki z grupy ACE – inhibitorów.

Przeprowadzanie badania stężeń potasu często zlecane jest jako kontrolny test laboratoryjny w przebiegu opisanych powyżej schorzeń. Wyniki tego oraz dodatkowych badań pozwalają na ocenę stopnia zaawansowania choroby oraz nasilenia zaburzeń pracy poszczególnych narządów. Oznaczenie poziomu potasu powinno być także wykonane w przypadku, gdy występują dolegliwości charakterystyczne dla zbyt wysokich lub zbyt niskich stężeń potasu. Zarówno przekroczenie górnej granicy normy potasu, jak i nadmierne obniżenie ilości tego pierwiastka w organizmie może wywoływać poważne objawy oraz prowadzić do rozwoju komplikacji zdrowotnych, które w skrajnych przypadkach mogą stanowić nawet bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia.

Sytuacja kliniczna, w której poziomy potasu we krwi są zbyt niskie określana jest jako hipokaliemia. W zależności od stopnia nasilenia niedoboru wyróżnia się hipokaliemię łagodną, umiarkowaną oraz ciężką. Do rozwoju hipokaliemii najczęściej dochodzi na skutek m.in. przewlekłego stosowania leków z grupy diuretyków (moczopędnych), w przebiegu określonych zaburzeń hormonalnych (jak hiperaldosteronizm lub nadczynność tarczycy), na skutek długotrwałych biegunek lub wymiotów oraz w przebiegu śródmiąższowego zapalenia nerek. Objawy niedoboru potasu obejmują m.in.:

• Uogólnione osłabienie,
• Zaparcia,
• Uczucie kołatania serca,
• Skurcze mięśni,
• Bóle mięśniowe,
• Osłabienie siły mięśniowej,
• Parestezje – zaburzenia czucia skóry, najczęściej w okolicy stóp, dłoni oraz twarzy,
• Zwiększone pragnienie,
• Wzrost objętości oddawanego moczu.

W skrajnych przypadkach znacząco nasilonej hipokaliemii może dochodzić do znacznego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi oraz poważnych zaburzeń rytmu serca, które mogą skutkować nawet nagłym zatrzymaniem krążenia. Z tego powodu nigdy nie należy ignorować niepokojących dolegliwości i każdorazowo należy skonsultować objawy z lekarzem.

Nadmiar potasu, czyli hiperkaliemia może prowadzić do wystąpienia szeregu nieprzyjemnych oraz niebezpiecznych dolegliwości chorobowych. Najczęstsze przyczyny zbyt wysokich stężeń potasu we krwi to m.in. znaczące odwodnienie, ostra niewydolność nerek oraz inne, przewlekłe choroby tych narządów, stosowanie leków z grupy ACEI, niedoczynność nadnerczy, przewlekłe stosowanie niektórych antybiotyków lub leków przeciwzapalnych, nadmierna podaż potasu w diecie (np. w postaci suplementów diety), nieleczona cukrzyca oraz ostre stany chorobowe, takie jak poważne zatrucie. Objawy nadmiaru potasu mogą manifestować się jako m.in.:

• Uogólnione osłabienie,
• Pogorszenie tolerancji wysiłku,
• Osłabienie siły mięśni,
• Uczucie duszności,
• Zwiększona męczliwość,
• Spowolnienie akcji serca (bradykardia),
• Dezorientacja, pogorszenie koncentracji,
• Uczucie mrowienia kończyn.

Podobnie jak hipokaliemia, nasilony nadmiar potasu we krwi także może być niebezpieczny dla zdrowia i życia i każdorazowo wymaga uzyskania pilnej pomocy lekarskiej.

W celu interpretacji wyników badania potasu należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który umieszczony jest na wydawanej pacjentowi dokumentacji. W celu pełnej interpretacji poziomu potasu oraz ustalenia możliwych przyczyn odchyleń od normy niezbędne jest porównanie wyników z rezultatami innych badań laboratoryjnych. Należy także uwzględnić przyjmowane przez daną osobę leki, jej choroby współwystępujące oraz inne obciążenia chorobowe, które mogą wpływać na gospodarkę wodno-elektrolitową. W przypadku otrzymania wyników, które nie mieszczą się w zakresie normy (zakresu referencyjnego)  danego laboratorium należy niezwłocznie skonsultować je z lekarzem. Zaburzenia stężenia potasu są szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i wymagają jak najszybszego wyjaśnienia ich przyczyn oraz wdrożenie właściwego leczenia.