Laboratoryjne badania przesiewowe i zalecane dla kobiet w ciąży

Ciąża to tak specyficzny okres w życiu kobiety, który poza urokami rosnącego brzuszka i radością z narodzin Maleństwa wiąże się z częstymi wizytami w gabinecie lekarskim i licznymi badaniami. Należy pamiętać, że w tym okresie kobiecie przysługuje szczególna opieka lekarska i ma ona prawo zgłosić się do lekarza w każdej chwili kiedy tylko odczuwa lęk o zdrowie swoje i dziecka.
Badania laboratoryjne wykonywane w czasie ciąży możemy podzielić na obowiązkowe badania przesiewowe oraz tzw. badania zalecane.

Badania przesiewowe – co się bada i dlaczego?

Badania przesiewowe nazywane także skriningowymi to badania wykonywane wśród osób nie dostrzegających objawów choroby, ale mające na celu jej ewentualne wykrycie. Badania te wykonywane są na całej populacji lub na grupie osób zwiększonego ryzyka zachorowania na daną jednostkę chorobową – np. badaniem skriningowym jest mammografia u kobiet po 50 roku życia. Badania te służą wykryciu wczesnych zaburzeń i patologii, oraz umożliwiają szybką interwencję lekarską i powrót do zdrowia. Kolejną zaletą badań przesiewowych jest zredukowanie kosztów leczenia choroby w jej zaawansowanym stadium jak również ograniczenie cierpień pacjenta. Zatem celem badań przesiewowych wykonywanych u kobiet w ciąży jest wykrycie zaburzeń w jak najwcześniejszym stadium, mogących w sposób negatywny wpłynąć zarówno na zdrowie matki i jej nienarodzonego dziecka, oraz wprowadzenie szybkiego leczenia maksymalnie redukującego negatywne skutki tych zmian.

Wśród laboratoryjnych badań przesiewowych wykonywanych w czasie ciąży praktycznie przed każdą wizytą znajduje się ogólne badanie moczu. Badanie moczu ma na celu monitorowanie pracy nerek, które w tym okresie muszą przefiltrować i oczyścić znacznie (bo około 30-40%) więcej krwi  niż przed ciążą. Wczesne wykrycie w moczu bakterii i zastosowanie odpowiedniego leczenia pozwala uniknąć hospitalizacji, która staje się konieczna przy pełnoobjawowym zapaleniu dróg moczowych. Monitorowanie ilości białka wydalanego z moczem jest z kolei ważne przy rozpoznaniu stanu przedrzucawkowego, który poza pojawieniem się białka w moczu wiąże się z występowaniem obrzęków i nadciśnieniem tętniczym. Odpowiednio leczony stan przedrzucawkowy, który jest konsekwencją zaburzonej pracy nerek i wątroby w czasie ciąży, daje możliwość  uniknięcia stanu rzucawkowego (bezpośredniego zagrożenia życia matki i dziecka) i donoszenia ciąży. Kontrolowanie wydalanego do moczu cukru (glukozy) ma znaczenie przy zaburzeniach gospodarki węglowodanowej, a jego wykrycie nasuwa podejrzenia o występowaniu cukrzycy ciążowej. Normę stanowi obniżenie ciężaru właściwego moczu.

Tak samo często jak badanie moczu wykonywana jest u przyszłych mam morfologia krwi. W czasie ciąży obserwuje się fizjologiczne (prawidłowe) obniżenie hematokrytu (stosunku krwinek czerwonych do pełnej krwi), hemoglobiny, jak również spadek ilości erytrocytów (krwinek czerwonych) i podwyższenie leukocytów (krwinek białych). Kontrolowanie parametrów krwi pozwala na wczesne wykrycie zmian w składzie krwi. Ciężka nieleczona anemia poza objawami takimi jak zmęczenie, rozkojarzenie, ból głowy i senność może powodować wady wrodzone dziecka, nieprawidłowości w rozwoju łożyska a nawet poronienie.

W pierwszym trymestrze ciąży obowiązkowo przeprowadzana jest także ocena funkcji tarczycy przyszłej mamy. Oznaczenie poziomu TSH i przeciwciał przeciwko enzymom tarczycy tzw. anty-TPO umożliwia zdiagnozowanie łagodnej niewydolności tarczycy i pozwala na określenie ryzyka wystąpienia zapalenia tarczycy po porodzie. Niewydolność tarczycy u kobiet w ciąży jest czynnikiem krytycznym dla rozwoju płodu, stanowi przyczynę poronień ale także może być bezpośrednim czynnikiem wpływającym na spadek inteligencji dziecka.

W tym samym okresie ciąży to znaczy do końca 12 tygodnia należy również wykonać oznaczenie grupy krwi w celu potwierdzenia lub wykluczenia konfliktu serologicznego. Konflikt serologiczny występuje wówczas gdy matka posiada grupę krwi z czynnikiem  Rh(-), a ojciec dziecka grupę krwi z czynnikiem Rh(+). W takiej sytuacji organizm matki może traktować dziecko z grupą krwi Rh(+) dziedziczoną po ojcu  jako „intruza” i może wytwarzać przeciwko niemu przeciwciała. Przy stwierdzonym konflikcie serologicznym i wykryciu takich przeciwciał  przeciwko dziecku we krwi matki, w celu zapobiegnięcia powikłań jakimi może być ciężka anemia i nasilona żółtaczka u dziecka, matce między 28 a 34 tygodniem ciąży podaje się immunoglobulinę anty-D.

Do końca pierwszego trymestru obowiązkowo wykonuje się też test VDRL stwierdzający lub wykluczający obecność kiły (a dokładniej przeciwciał anty kiłowych), oznacza poziom przeciwciał przeciwko WZW B (wirusowe zapalenie wątroby typu B) oraz kontroluje poziom glukozy we krwi na czczo.

Między 24 a 28 tygodniem ciąży do badań skriningowych należy zaliczyć doustny test tolerancji glukozy. Aby go wykonać, kobieta ciężarna nie musi być na czczo (może zjeść lekki posiłek). W laboratorium otrzymuje się do wypicia roztwór 50 gramów glukozy a oznaczenie jej poziomu we krwi wykonuje się godzinę później. Stężenie glukozy po godzinie od przyjęcia roztworu glukozy nie powinno przekraczać 7,8 mmol/l. Jeśli wynik testu przesiewowego przekroczy 11,1 mmol/l lekarz kieruje pacjentkę do ośrodka referencyjnego.
Odbiegnięcie uzyskanych wyników od normy jest wskazaniem do wykonania dwu lub trzypunktowej krzywej cukrowej z obciążeniem 75 gram glukozy i oznaczeniem poziomu glukozy we krwi na czczo, po pierwszej i drugiej godzinie po obciążeniu.

Badania nie należy wykonywać gdy poziom glukozy na czczo wskazuje na hiperglikemię (przekracza 5,6mmol/l), ale także wtedy gdy pacjentka zwymiotuje po podaniu glukozy. Badanie ma na celu wykrycie cukrzycy ciążowej, której konsekwencją mogą być:

– wady wrodzone u dziecka,
– wysoka masa urodzeniowa,
– opóźniony rozwój płodu
– a nawet zwiększone ryzyko śmierci okołoporodowej.

U matki cukrzyca ciążowa może prowadzić do nadciśnienia, infekcji dróg moczowych, zaburzeń widzenia i poronienia.

Około 35 tygodnia ciąży przeprowadza się przesiewowe, mikrobiologiczne badanie czystości pochwy. Wykrycie chorobotwórczych bakterii jest wskazaniem do antybiotykoterapii, pozwalającej na uniknięcie zakażenia okołoporodowego noworodka. Ponadto niewykryta i nieleczona infekcja dróg rodnych u kobiety w ciąży może doprowadzić do osłabienia worka owodniowego i przedwczesnego porodu.

Specyficzną grupą badań wykonywanych tylko u pewnej grupy kobiet w ciąży są przesiewowe badania prenatalne, oceniające możliwość urodzenia dziecka z wadą genetyczną. Wykonywane są tylko w populacji zwiększonego ryzyka to znaczy u kobiet po 35 roku życia. Wskazaniem do diagnostyki prenatalnej jest również wcześniejsze urodzenie dziecka z zespołem Downa, gdy stwierdzono nieprawidłowości chromosomalne u rodziców, choroba Downa w rodzinie, wiek ojca powyżej 55 lat ale także poronienia samoistne.

Wśród badań przesiewowych wykonywanych w czasie ciąży należy wyróżnić też grupę badań nielaboratoryjnych. Zaliczamy do nich kontrolę ciśnienia tętniczego krwi i masy ciała. Takim badaniem skriningowym jest także USG. W czasie ciąży powinno być wykonane minimum 3 razy: między 8 a 12 tygodniem ciąży, między 18 a 20 tygodniem ciąży i ostatnie między 32 a 34 tygodniem ciąży.

Badania nieobowiązkowe, ale ważne

Poza badaniami przesiewowymi wykonywanymi obowiązkowo i bezpłatnie (w przypadku wyboru opieki medycznej finansowanej ze środków NFZ) w czasie ciąży należy także wspomnieć o tzw. badaniach zalecanych. Są to badania, które w przeciwieństwie do badań przesiewowych niestety nie są refundowane przez NFZ jednakże są bardzo ważne dla zdrowia zarówno przyszłej mamy i jej dziecka. Takie badania laboratoryjne możemy wykonać w laboratorium diagnostycznym na własny rachunek. Możemy zaliczyć do nich: test w kierunku HIV, wirusowego zapalenia wątroby typu C (WZW C), test w kierunku toksoplazmozy, różyczki i cytomegalii. Wczesne wykrycie tych infekcji i rozpoczęcie właściwego leczenia zwiększa szansę na urodzenie zdrowego dziecka, uniknięcia powikłań jakimi są  zakażenie okołoporodowe, wodogłowie, głuchota, ślepota i zaburzenia rozwoju.
Obowiązkiem naszego lekarza jest poinformowanie nas o możliwości wykonania dodatkowych badań laboratoryjnych, znajdujących się poza koszykiem świadczeń gwarantowanych i poza obowiązkową listą badań, które muszą być przeprowadzone w tym wyjątkowym okresie naszego życia.

Na dzień dzisiejszy laboratoria takie jak DIAGNOSTYKA dysponują pełną ofertą badań dla kobiet w ciąży. Wykonanie pakietu badań przeznaczonego konkretnie dla tej grupy kobiet daje pełny obraz naszego zdrowia i pozwala na większą oszczędność ze względu na proponowane zniżki. Koszt takich badań to około 300 – 400zł. Jest to kwota nieporównywalnie niższa z tą, jaką musielibyśmy wydać na leczenie konsekwencji niewykrytej choroby w czasie ciąży. Przeprowadzenie takiej kompletnej diagnostyki umożliwia szybszą interwencję lekarską w przypadku wykrycia pewnych nieprawidłowości, zwiększając szansę na urodzenie w pełni zdrowego dziecka ale także pozwala na przygotowanie się do ewentualnej opieki nad dzieckiem chorym.

Beata Skowron
Diagnosta Laboratoryjny
Diagnostyka Sp. z o. o.