Badanie histopatologiczne – czym jest, przebieg i przygotowanie
Wiele pacjentów słyszy od swojego lekarza określenie „badanie histopatologiczne”. Zdarza się jednak, że pacjentowi nie zostanie do końca wyjaśnione na czym polega ten rodzaj badania diagnostycznego. Z tego artykułu dowiedzą się państwo czym jest badanie histopatologiczne, w jaki sposób jest ono przeprowadzane oraz jakich informacji diagnostycznych może dostarczyć ten rodzaj badania.
Badanie histopatologiczne – co to jest?
Badanie histopatologiczne (nazywane potocznie „hist-patem”) to badanie diagnostyczne, które polega na mikroskopowej ocenie przez lekarza specjalizującego się w patomorfologii fragmentu tkanki pobranej od chorego. Dzięki temu możliwe jest wykrycie charakteru zmian chorobowych, które wpływają na komórkową budowę tkanek i narządów.
Pobranie wycinka tkanki do badania histopatologicznego nazywane jest biopsją. Zabieg ma charakter inwazyjny i jest wykonywany jako oddzielna procedura medyczna, np. biopsja tarczycy czy prostaty. Materiał biopsyjny do badań histopatologicznych może zostać uzyskany w przebiegu innego rodzaju badania, jak np. pobranie fragmentu jelita podczas kolonoskopii, fragmentu śluzówki żołądka podczas gastroskopii lub też uzyskanie próbki do badania podczas histeroskopii w problemach ginekologicznych.
Materiał przeznaczony do badań histopatologicznych, przed obserwacją mikroskopową, poddany jest specjalistycznej obróbce. W zależności od rodzaju materiału (wycinek tkanki, zawiesina komórkowa), sposobu badania oraz jego celu obróbka ta może obejmować procedury takie jak m.in.:
- Utrwalanie preparatu,
- Zatapianie w bloczkach parafinowych,
- Cięcie materiału w bloczkach na odpowiednie skrawki,
- Wybarwianie preparatu z pomocą specjalistycznych barwników.
Prawidłowe przygotowanie preparatu jest konieczne dla poprawnej i pełnej oceny histopatologicznej, która wymaga również krótkiego opisu stanu klinicznego chorego lub powodu zlecenia badania. Wynik badania przekazywany jest na ogół lekarzowi który prowadzi leczenie danego pacjenta.
Kiedy należy wykonać badanie histopatologiczne?
Badanie histopatologiczne najczęściej zlecane jest przez lekarza w sytuacji, gdy występuje podejrzenie procesu chorobowego, którego nie można z wystarczającą pewnością zdiagnozować lub wykluczyć z wykorzystaniem innych metod i badań. Jednym z częstszych powodów wykonywania badań histopatologicznych są choroby o charakterze nowotworowym. Uwidoczniona w badaniach obrazowych zmiana może świadczyć o wielu schorzeniach – zarówno łagodnych, jak i złośliwych. Każda z jednostek chorobowych odpowiedzialnych za powstanie tego typu zmiany będzie wymagała innego postępowania medycznego oraz metod leczniczych. W znaczącej większości przypadków przeprowadzenie biopsji pozwala na definitywne określenie charakteru zmiany (np. polipa, nadżerki, guza) oraz postawienie pewnego rozpoznania.
Badanie histopatologiczne – przebieg
Przebieg badania histopatologicznego zależy od tego, pod jakim kątem ma zostać przebadany fragment tkankowy oraz jakie jest wstępne rozpoznanie postawione na podstawie badań laboratoryjnych i klinicznych. Poza opisywanym powyżej, podstawowym badaniem histopatologicznym, które polega na ocenie preparatu pod mikroskopem wybarwionego preparatu możliwe jest także przeprowadzenie bardziej zaawansowanych testów laboratoryjnych z wykorzystaniem uzyskanego materiału. Przykładami tego typu są badania histochemiczne oraz immunohistochemiczne podczas których preparat poddawany jest działaniu specyficznych odczynników wchodzących w reakcję z elementami komórek lub tkanek, przykładowo: enzymami lub przeciwciałami. Specyficzne produkty tych reakcji: kompleksy barwne lub kompleksy przeciwciał i struktur komórkowych pozwalają na diagnozę pogłębioną w stosunku do diagnozy opartej wyłącznie na obserwacji mikroskopowej preparatów barwnych. Tego typu badania znajdują szczególne zastosowanie w różnicowaniu chorób autoimmunologicznych, gdyż pozwalają na wykrycie określonych, specyficznych kompleksów immunologicznych odkładających się wewnątrz organelli komórkowych.
Badanie histopatologiczne – przygotowanie
Pacjent powinien przygotować się wyłącznie do procesu pobierania materiału do badania histopatologicznego, które zależne jest od rodzaju metody pobrania lub pobieranej tkanki. Procedura pobierania materiału określa jest mianem biopsji. Zazwyczaj przebiega ona w postaci niewielkiego, odrębnego zabiegu chirurgicznego, który wykonywany jest z wykorzystaniem znieczulenia miejscowego, niekiedy, jak już wspomniano, może być czynnością towarzyszącą innej inwazyjnej procedurze diagnostycznej. Wyróżnia się wiele rodzajów biopsji, jednymi z częściej wykonywanych są m.in.:
- Aspiracyjna biopsja cienkoigłowa (BAC) – ten typ biopsji przeprowadzany jest z wykorzystaniem cienkiej igły przytwierdzonej do strzykawki, za pomocą której pobiera się komórki do oceny histopatologicznej. Ze względu na średnicę igły niemożliwe jest pobranie całych fragmentów tkanki, co uniemożliwia przeprowadzenie oceny utkania tkankowego. Metoda jest wykorzystywana m.in. do oceny chorób tarczycy lub ślinianek. Ten rodzaj biopsji może być także wykonywany pod kontrolą obrazowania USG – mowa wówczas o cienkoigłowej biopsji aspiracyjnej celowanej (BACC).
- Biopsja gruboigłowa – za pomocą tej metody uzyskuje się wycinek tkanki o kształcie walca, którego średnica odpowiada światłu zastosowanej igły. Przykładowym zastosowaniem tego typu biopsji jest m.in. ocena guzów zlokalizowane w wątrobie.
- Biopsja aspiracyjna szpiku – z wykorzystaniem specjalistycznej strzykawki pobiera się niewielką objętość szpiku, najczęściej z talerza kości biodrowej. Tego typu biopsja stosowana jest w diagnozowaniu chorób układu krwiotwórczego jak np. określone typy białaczek.
- Biopsja wycinająca – przeprowadzenie tego badania jednocześnie może stanowić cały proces leczniczy. Biopsja wycinająca polega na całościowym wycięciu niepokojącej zmiany oraz poddaniu jej badaniu histopatologicznemu. Przykładem biopsji wycinkowej jest usunięcie znamienia skórnego, które następnie wysyłane jest do oceny histopatologicznej w celu oceny pod kątem ewentualnych zmian nowotworowych świadczących o rozwoju czerniaka.
Warto pamiętać, że nie są to wszystkie rodzaje biopsji. Dokładne szczegóły wykonywanej procedury zależą od typu choroby, jej umiejscowienia oraz stopnia zaawansowania.
Ze względu na dużą zmienność przebiegu procesu biopsji może ona wymagać zróżnicowanego stopnia przygotowania od pacjenta. Zabiegi takie jak np. usunięcie niewielkiej zmiany barwnikowej skóry (tzw. „pieprzyka”) nie wymaga w większości przypadków jakiegokolwiek przygotowania, podczas gdy pobranie materiału biopsyjnego w przebiegu badania endoskopowego, jak np. kolonoskopii wymaga od pacjenta odpowiedniego przygotowania związanego z dietą, procedurą oczyszczania jelita oraz ewentualnym wykonaniem dodatkowych testów laboratoryjnych. O szczegółach procedury oraz niezbędnych przygotowaniach pacjenta każdorazowo powinien poinformować lekarz, który wystawia skierowanie na tego typu procedurę.
Badanie histopatologiczne – wyniki
Czas oczekiwania na wyniki badania histopatologicznego może być różny i zależy od wielu czynników. Rozmiar przesłanego materiału, złożoność jego struktur komórkowych oraz dokładne rodzaje procedur badawczych mogą odpowiednio wpływać na wydłużenie czasu potrzebnego na przygotowanie opisu badania. Dodatkowo, istotną rolę odgrywa także względnie niewielka ilość specjalistów zajmujących się tą dziedziną medycyny, przez co laboratoria histopatologiczne często znajdują się pod znacznym obciążeniem. Rutynowy czas uzyskania wyniku badania histopatologicznego wynosi 2-3 tygodnie.
Wyniki badania histopatologicznego stanowią opis przesłanego materiału, który wykonywany jest przez lekarza histopatologa. W wyniku ujęte są zaobserwowane przez specjalistę rodzaje komórek, ich budowa, struktura tkanek oraz ewentualne niepokojące zmiany. Ze względu na skomplikowaną, wysoko specjalistyczną terminologię, która umożliwia precyzyjny opis preparatu wynik nie powinien być samodzielnie interpretowany przez pacjenta. Z tego powodu wiele laboratoriów nie udostępnia wyników badania histopatologicznego bezpośrednio pacjentowi, lecz lekarzowi, który zlecił przeprowadzenie tego badania. W ten sposób uzyskane rezultaty mogą zostać objaśnione pacjentowi w zrozumiały dla niego sposób, a także zestawione z innymi testami diagnostycznymi, co pozwala na trafne postawienie rozpoznania. Dzięki temu po uzyskaniu histopatologicznego potwierdzenia diagnozy możliwe jest odpowiedzialne zaplanowanie dalszego postępowania leczniczego.
Źródła:
https://gemini.pl/poradnik/badania/badania-histopatologiczne/
https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/biopsy-report
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/80971,badanie-histopatologiczne
