COVID a choroby współistniejące
Od początku trwania pandemii wirusa SARS-CoV-2 czynnikami ryzyka ciężkich następstw zakażenia SARS-CoV-2 były starszy wiek (> 65 rż) i choroby współistniejące. Przez typowe schorzenia rozumiemy choroby przewlekłe, w wyniku których dochodzi do pogorszenia wydolności organizmu na wielu płaszczyznach, również w zakresie obniżenia jego zdolności zwalczania infekcji. Ponadto, w przebiegu COVID-19 nasileniu mogą ulegać procesy patologiczne już wcześniej toczące się w chorych narządach – np. dalsze zmniejszanie rezerwy płucnej u chorych z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) czy pogarszanie funkcji serca u pacjentów z niewydolnością tego organu.
Dla kogo COVID-19 jest najbardziej niebezpieczny?
Niekorzystny wpływ na przebieg COVID-19 udokumentowano dla:
- Poważnych chorób sercowo-naczyniowych (niewydolność serca, choroba wieńcowa, kardiomiopatie).
- Chorób nowotworowych.
- Przewlekłej choroby nerek.
- Przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).
- Otyłości (BM I≥ 30).
- Cukrzycy typu 2.
- Anemii sierpowatej.
- Stanów po przeszczepie narządów.
Obok powyższych, mniej jednoznaczne powiązania z ciężkim przebiegiem COVID-19 opisywane są m.in. dla innych chorób układu oddechowego (takich jak astma, idiopatyczne zwłóknienie płuc, mukowiscydoza), nadciśnienia tętniczego, chorób naczyń mózgowych, wątroby, cukrzycy typu 1, zaburzeń odporności i wrodzonych chorób metabolicznych. Do grup ryzyka zalicza się też osoby palące oraz poddane terapiom immunosupresyjnym, np. w przebiegu chorób zapalnych bądź po przeszczepach narządów lub szpiku. Ocenia się, że niebezpieczeństwo ciężkiego przebiegu COVID-19 może dotyczyć 1 na 6 osób.
Większość zakażonych wirusem SARS-CoV-2 doświadczy jedynie łagodnych objawów infekcji – ich układ immunologiczny sprawnie i szybko zareaguje na wirusa. Odporność organizmu jest jednak kwestią indywidulaną – zależy od predyspozycji, wieku i ogólnego stanu zdrowia. Istnieje szereg wrodzonych, jak i nabytych niedoborów odporności (np. HIV/AIDS), ale zdolność do efektywnej odpowiedzi immunologicznej spada również wraz z wiekiem oraz – jak wspomnieliśmy powyżej – w wyniku chorób współistniejących. Zarówno fizjologiczny proces starzenia, jak i schorzenia przewlekłe wiążą się ze stałą obecnością stanu zapalnego w organizmie, co z kolei prowadzi do wyczerpania układu odpornościowego. Stan zapalny to nie tylko cecha „typowych” schorzeń zapalnych – obserwuje się go również w otyłości, miażdżycy, zespole metabolicznym i cukrzycy.
Jak zapobiegać chorobom przewlekłym?
O ile nie mamy wpływu na choroby wrodzone, to wiele schorzeń z powyższej listy rozwija się latami, a ich pojawienie się w znacznej mierze zależy od naszego stylu życia. Również to, jak będzie przebiegał proces starzenia i jak długo organizm utrzyma optymalną, właściwą dla wieku formę, zależy od naszych codziennych wyborów.
Zbilansowana, najlepiej śródziemnomorska dieta to jeden ze sprzymierzeńców walki z takimi chorobami cywilizacyjnymi jak otyłość, schorzenia sercowo-naczyniowe (miażdżyca, zawał serca czy udar mózgu), cukrzyca 2 typu czy niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby. Unikanie czerwonego mięsa, alkoholu, palenia tytoniu to z kolei profilaktyka wielu nowotworów. Na dobrostan nerek i wątroby dobrze wpłynie unikanie używek, a także nadmiaru, również tych dostępnych bez recepty, leków. Uzupełnieniem zawsze jest regularna aktywność fizyczna.
We wczesnym wychwyceniu wielu nieprawidłowości zdrowotnych pomóc mogą badania laboratoryjne, które zawarte są w e-Pakiecie Zdrowie w dobie pandemii (zawierający automatyczny raport, dołączony do wyników):
Morfologia krwi – wieloparametrowy wynik tego badania może sygnalizować problemy z odpornością lub toczące się infekcje, a nawet problemy onkologiczne. Może też wskazywać na anemię (np. w przebiegu chorób przewlekłych), co również ma wpływ na zdolność organizmu do zwalczania infekcji. Cennym uzupełnieniem morfologii jest stężenie białka C-reaktywnego (CRP) – niespecyficznego wskaźnika toczącego się stanu zapalnego. Stężenie CRP może wzrastać zarówno w przebiegu infekcji, jak również po urazach czy w szeregu przewlekłych chorób zapalnych – takich jak, np. reumatoidalne zapalenie stawów i nieswoiste zapalne choroby jelit, a w końcu nowotworów.
Kreatynina – główny laboratoryjny wykładnik funkcji nerek. Wynik tego badania przedstawiany jest łącznie z wyliczeniem tzw. estymowanego wskaźnika filtracji kłębuszkowej (eGFR). Wzrost stężenia kreatyniny we krwi, któremu towarzyszy spadek parametru eGFR wskazuje na niewydolność nerek. Diagnostykę dysfunkcji tego narządu można poszerzyć o badanie ogólne moczu oraz wydalania białka z moczem (badanie ACR). Szacuje się, że na przewlekłą chorobę nerek, jedną z głównych chorób predysponujących do ciężkiego przebiegu COVID-19, choruje nawet 10-15% światowej populacji. Przez długi czas może ona rozwijać się bezobjawowo, stąd tak ważne są profilaktyczne, regularne badania nerek, szczególnie u osób cierpiących na schorzenia predysponujące do ich wystąpienia – takie jak cukrzyca, nadciśnienie i otyłość.
Glukoza – oznaczenie na czczo tego cukru we krwi jest podstawowym badaniem w kierunku cukrzycy i stanów ją poprzedzających. Cukrzyca nie jest chorobą śmiertelną, ale może prowadzić do wielu powikłań zagrażających życiu, związanych z uszkodzeniem ścian naczyń dużych i małych (np. nerkowych) naczyń krwionośnych. W jej przebiegu dochodzi również do wzrostu podatności na infekcje.
Lipidogram – dyslipidemia, czyli nieprawidłowe wyniki któregoś z parametrów lipidogramu: cholesterolu całkowitego, „złego” cholesterolu LDL, „równie złego” cholesterolu nie-HDL, „dobrego” cholesterolu HDL frakcji lub trójglicerydów we krwi to jedno z głównych wskaźników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Może doprowadzić do rozwoju nadciśnienia, a ono z kolei do niewydolności serca. Choroba ta może stanowić przyczynę poważnego przebiegu COVID-19, jak i nasilić się lub ujawnić po przebyciu choroby. Diagnostykę niewydolności serca może wspomóc laboratoryjne oznaczanie peptydu natriuretycznego (BNP lub NT pro-BNP).
Próby wątrobowe – grupa badań, pozwalająca ocenić stan wątroby i dróg żółciowych, obejmująca oznaczenie aktywności enzymów wątrobowych (ALT, AST, GGTP i ALP) oraz stężenia bilirubiny całkowitej. Stłuszczenie wątroby na podłożu metabolicznym (MAFLD, NAFLD), czyli zaburzeń w gospodarce energetycznej, przez niektórych autorów wymieniane jest jako jeden z czynników ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19. Ta najpowszechniejsza na świecie i w Polsce choroba wątroby (może dotyczyć nawet 25% Polaków) rozpoznawana jest na podstawie badań obrazowych, ale jej podejrzenie budzić mogą nawet granicznie nieprawidłowe wyniki oznaczania we krwi aktywności enzymów wątrobowych: ALT i GGTP, rzadziej obserwować można wzrost poziomu bilirubiny. Na zagrożenie NAFLD wskazuje dieta wysokokaloryczna, bogata w rafinowane węglowodany, tłuszcze nasycone i słodzone napoje. Choroba ta często współwystępuje z tzw. zespołem metabolicznym (otyłość, nadciśnienie, dyslipidemia czy nieprawidłowy poziom glukozy na czczo).
O zdrowie należy dbać nie tylko w obliczu pandemii. Obecna sytuacja powinna skłonić do jeszcze większej wytrwałości w podtrzymywaniu zdrowych nawyków (dieta, sport, unikanie stresu i braku odpoczynku) i pamiętania o badaniach profilaktycznych, dzięki którym wiele nieprawidłowości wykryć można na bardzo wczesnym etapie.
