Czerniak błon śluzowych – jak rozpoznać ukryty nowotwór?

Czerniak błon śluzowych to groźny nowotwór wywodzący się z komórek barwnikowych – melanocytów. W porównaniu z czerniakiem skóry, choroba ta jest zwykle diagnozowana na bardziej zaawansowanym etapie i wiąże się z gorszym rokowaniem. Jak wygląda czerniak błon śluzowych? Jakich narządów może dotyczyć? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziesz poniżej.

Czerniak błon śluzowych – co to za choroba?

Czerniak (ang., łac. melanoma) jest chorobą nowotworową rozwijającą się w wyniku niekontrolowanej proliferacji (namnażania) komórek barwnikowych – melanocytów. W około 90% przypadków czerniak powstaje w skórze, głównie w wyniku nadmiernej ekspozycji na światło ultrafioletowe. Choroba może jednak rozwinąć się również w innych lokalizacjach – błonach śluzowych (czerniak błon śluzowych) lub błonie naczyniowej oka (czerniak naczyniówki).

Czerniak błon śluzowych stanowi jedynie około 1% wszystkich zachorowań na czerniaka, co czyni go nowotworem rzadkim. Jest bardzo agresywny i często trudny do wykrycia. Ryzyko zachorowania jest nieco większe u kobiet niż u mężczyzn i wzrasta wraz z wiekiem. Szacuje się, że ponad 65% przypadków czerniaka błon śluzowych dotyczy osób po 60. roku życia. W przeciwieństwie do czerniaka skóry, nowotwór ten rozwija się w okolicach, które nie są eksponowane na działanie promieni słonecznych, w tym w obrębie błon śluzowych układu oddechowego, moczowo-płciowego i przewodu pokarmowego.

📌 Przeczytaj także: Czerniak – najważniejsze informacje o chorobie.

Jak wygląda czerniak błon śluzowych? Objawy choroby

Czerniak błon śluzowych to zwykle zmiana barwnikowa (czarna lub czarno-brązowa) o nieregularnym kształcie i niewyraźnych granicach. U części pacjentów nowotwór jest pozbawiony barwnika, co czyni go trudniejszym do wykrycia na wczesnym etapie. Określa się go wówczas mianem czerniaka bezbarwnikowego (amelanotycznego). Guz nowotworowy ma często nieregularną powierzchnię pokrytą owrzodzeniami.

Czerniak błon śluzowych układu oddechowego

Czerniak błon śluzowych układu oddechowego może rozwinąć się w obrębie jamy nosowej, zatok przynosowych lub (bardzo rzadko) w krtani, tchawicy lub oskrzelach. Obecne w płucach zmiany wywodzące się z melanocytów są zwykle przerzutami czerniaka zlokalizowanego pierwotnie na skórze. Oprócz obecności zmiany nowotworowej objawy czerniaka błon śluzowych układu oddechowego mogą obejmować:

• uczucie zatkanego nosa, nawracające krwawienia z nosa i ból w przypadku nowotworu zlokalizowanego w jamie nosowej;
• ból gardła, chrypkę, trudności z przełykaniem i obrzęk szyi u pacjentów z czerniakiem błony śluzowej krtani;
• kaszel, krwioplucie i duszność u osób z czerniakiem błony śluzowej tchawicy lub oskrzeli.

Pierwotny czerniak płuc występuje niezwykle rzadko – dotychczas na całym świecie opisano zaledwie około 30 przypadków tej choroby.

Czerniak błon śluzowych przewodu pokarmowego

Choć czerniak może dotyczyć niemal każdej części przewodu pokarmowego, większość zachorowań dotyczy błon śluzowych jamy ustnej (33%) i kanału odbytu (31%). O wiele rzadziej nowotwór ten rozwija się w obrębie błon śluzowych przełyku, żołądka, jelit czy pęcherzyka żółciowego. Objawy choroby mogą być dość niespecyficzne i w zależności od lokalizacji zmiany obejmować:

• ból i krwawienie z jamy ustnej w przypadku czerniaka błony śluzowej jamy ustnej;
• ból za mostkiem, krwiste wymioty i trudności z przełykaniem u pacjentów z czerniakiem błony śluzowej przełyku;
• nudności, wymioty, ból brzucha, zmniejszenie masy ciała i objawy krwawienia z przewodu pokarmowego (obecność krwi w stolcu, smoliste stolce) w przypadku czerniaka błon śluzowych jelit.

Czerniak błon śluzowych układu moczowo-płciowego

Czerniak błon śluzowych układu moczowo-płciowego dotyczy aż w 90% kobiet rasy kaukaskiej. Rozwija się w obrębie warg sromowych, pochwy, szyjki macicy, pęcherza moczowego lub cewki moczowej. Zmiany zlokalizowane w szyjce macicy często są pozbawione barwnika, co utrudnia ich rozpoznanie. Objawy czerniaka błon śluzowych układu moczowo-płciowego to m.in.:

• zmiany barwnikowe lub guz pozbawiony barwnika o kruchej, podkrwawiającej i owrzodziałej powierzchni;
• ból, świąd i krwawienie z pochwy;
• krwiomocz, ból i pieczenie podczas oddawania moczu.

Metody diagnostyki czerniaka błon śluzowych

Diagnostyka czerniaka błon śluzowych rozpoczyna się od zebrania szczegółowego wywiadu z pacjentem oraz badania fizykalnego. Podczas rozmowy lekarz pyta m.in. o doświadczane objawy, obecność schorzeń towarzyszących, przebyte choroby (w tym onkologiczne), przyjmowane leki i historię zachorowań na nowotwory w rodzinie. W trakcie badania fizykalnego specjalista ocenia wszystkie dostępne w badaniu błony śluzowe, węzły chłonne oraz skórę pacjenta. W zależności od podejrzewanej choroby konieczna może być konsultacja z otolaryngologiem, gastroenterologiem, urologiem lub ginekologiem.

Złotym standardem diagnostycznym w przypadku podejrzenia czerniaka błon śluzowych są biopsja zmiany i badanie histopatologiczne uzyskanego materiału. Uzupełnieniem diagnostyki patomorfologicznej są tzw. barwienia immunohistochemiczne – pozytywny wynik w kierunku obecności białka S-100, Melan-A, Mart-1, HMB-45 i tyrozynazy potwierdza diagnozę czerniaka. W rozpoznawaniu, prognozowaniu i monitorowaniu leczenia czerniaka wykorzystuje się też analizę stężenia białka S-100 w surowicy (badanie S-100).

Po potwierdzeniu obecności czerniaka błon śluzowych konieczne jest określenie zaawansowania choroby, czyli tzw. staging. Pozwala to ocenić rokowania pacjenta i zaplanować dalsze postępowanie. Badania mogą obejmować analizy laboratoryjne, badania obrazowe (np. badanie PET, tomografię komputerową całego ciała) czy endoskopowe (np. gastroskopię, kolonoskopię). Z uwagi na dość rzadkie występowanie czerniaka błon śluzowych wciąż nie opracowano standardów oceny zaawansowania tej choroby.

Czy dentysta może zdiagnozować czerniaka jamy ustnej?

Podobnie jak inni specjaliści również stomatolodzy powinni zachowywać czujność onkologiczną i podczas każdej wizyty w gabinecie oceniać błony śluzowe jamy ustnej. Dzięki temu mogą na wczesnym etapie wychwycić podejrzane zmiany, w tym czerniaka błon śluzowych jamy ustnej, i skierować pacjenta do onkologa w celu wykonania badań pod kątem czerniaka.

Czerniak błon śluzowych – czy jest groźny?

Tak. Czerniak błon śluzowych to agresywny nowotwór, często diagnozowany dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Jedynie 10–20% pacjentów przeżywa 5 lat od momentu rozpoznania choroby. Dla porównania, w przypadku czerniaka skóry 5-letnia przeżywalność wynosi 93%.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian