Gastropareza – co to jest? Objawy, przyczyny leczenie i dieta

Nagłe uczucie sytości i przedłużające się uczucie pełności po jedzeniu mogą być sygnałem potencjalnych trudności z prawidłowym opróżnianiem żołądka. Gastropareza, stan charakteryzujący się opóźnionym opróżnianiem tego narządu, zazwyczaj wynika z zakłóceń w motoryce żołądka o podłożu neurologicznym lub hormonalnym. Diagnostyka tego schorzenia stanowi wyzwanie, a kluczowym punktem jest identyfikacja choroby podstawowej, która prowadzi do charakterystycznych objawów.

Gastropareza – co to jest?

Gastropareza to zaburzenie motoryki żołądka, charakteryzujące się opóźnionym opróżnianiem tego narządu. Objawia się ona różnorodnymi dolegliwościami, takimi jak niestrawność, nudności czy wymioty. W większości przypadków gastropareza wynika z uszkodzenia autonomicznego układu nerwowego, będącego skutkiem chorób przewlekłych lub zakażeń wirusowych. 

Gastropareza to stan, w którym funkcja żołądka ulega paraliżowi, prowadząc do opóźnionego opróżniania tego narządu. Podobnie jak pozostałe segmenty przewodu pokarmowego, żołądek podlega rytmicznym ruchom perystaltycznym, umożliwiając płynne przechodzenie pokarmu do dwunastnicy. Kontrola nad tym procesem leży w gestii autonomicznego układu nerwowego, działającego poprzez nerw błędny i nerwy współczulne, poza naszą kontrolą woli. Dodatkowo hormonalna regulacja, pełniąca kluczową rolę w regulacji motoryki żołądka obejmuje substancje takie jak gastryna, somatostatyna, sekretyna i VIP (wazoaktywny peptyd jelitowy).

Naruszenie integralności fragmentu układu nerwowego, nadzorującego funkcje żołądka, stanowi istotny czynnik przyczyniający się do opóźnienia bądź zatrzymania procesu jego opróżniania. Efektem tego zaburzenia są zastoje pokarmu w żołądku, co wywołuje nieprzyjemne objawy. Defekt motoryki przewodu pokarmowego prowadzi do nieprawidłowości w funkcjonowaniu mięśni żołądka. Ten stan skutkuje spowolnieniem lub zatrzymaniem ruchu treści pokarmowej z żołądka do dwunastnicy. W rezultacie ściany żołądka ulegają rozciągnięciu, mogą tworzyć się także bezoary – nieprawidłowe struktury złożone z niestrawionych resztek pokarmu. Dodatkowo zwiększona fermentacja pokarmu może prowadzić do nadmiernego rozwoju bakterii.

Gastropareza – objawy 

Oznaki gastroparezy są związane głównie z zaleganiem pokarmu w żołądku. Pojawiające się symptomy niestrawności to m.in.:

• dyskomfort i ból w nadbrzuszu,
• wczesne uczucie sytości,
• odbijanie treścią pokarmową,
• zgaga.

W przypadkach bardziej zaawansowanych mogą wystąpić także wymioty, które w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do utraty masy ciała, niedożywienia lub odwodnienia. W sytuacjach takich zdecydowanie zaleca się skonsultowanie się z profesjonalnym specjalistą. Warto jednak zaznaczyć, że osoby z łagodnymi zaburzeniami motoryki żołądka mogą nie odczuwać żadnych zauważalnych objawów.

Gastropareza – przyczyny 

Dokładne zidentyfikowanie przyczyn gastroparezy stanowi często wyzwanie. W wielu przypadkach uważa się, że za to schorzenie odpowiada uszkodzenie fragmentu układu nerwowego, który reguluje działanie żołądka, zwłaszcza nerwu błędnego. Nieprawidłowe funkcjonowanie tego nerwu może wynikać z różnych czynników, takich jak zaburzenia metaboliczne, w tym cukrzyca i mocznica, a także infekcje wirusowe, wywołane przez wirusy cytomegalii, Epsteina-Barr czy wirusa ospy i półpaśca. Stosowanie niektórych leków (np. opioidów, przeciwcholinergicznych i analogów GLP-1) również doprowadza do zaburzeń pracy żołądka.

Do rzadkich przyczyn gastroparezy należy:

• choroba Parkinsona,
• twardzina układowa,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zespoły paranowotworowe,
• amyloidoza,
• mastocytoza,
• niedokrwienie jelit. 

Dodatkowo, zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej mogą również być źródłem zaburzeń opróżniania żołądka. Przykładowo, procedura wagotomii, czyli przecięcia włókien nerwu błędnego, choć obecnie stosowana rzadko w leczeniu choroby wrzodowej żołądka, może prowadzić do gastroparezy jako efektu ubocznego. Uszkodzenie nerwu błędnego może również wystąpić jako powikłanie po niektórych operacjach w obrębie jamy brzusznej.

Istnieje szereg czynników, które mogą znacząco przyczynić się do rozwinięcia gastroparezy. Do najczęstszych zalicza się:

• Wieloletnia cukrzyca: Długotrwała obecność cukrzycy może wpływać negatywnie na układ nerwowy regulujący pracę żołądka (gastropareza cukrzycowa).
• Zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej i przewodu pokarmowego: Operacje w tych obszarach mogą zakłócić normalne funkcje żołądka, prowadząc do opóźnienia opróżniania.
• Infekcje, głównie wirusami z rodziny herpeswirusów: Ataki wirusów, zwłaszcza herpeswirusów, mogą spowodować uszkodzenia nerwów regulujących ruchy żołądka.
• Choroby układu nerwowego, takie jak choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane i stany po udarach mózgu: Schorzenia te wpływają na funkcję układu nerwowego, co może skutkować gastroparezą.
• Twardzina układowa: Ta choroba tkanki łącznej może wpływać na perystaltykę żołądka.

Warto również zaznaczyć, że gastropareza idiopatyczna, czyli o niejasnym lub nieznanym podłożu, częściej występuje u ludzi młodych, w tym również u dzieci, głównie u kobiet. To stan, gdzie przyczyna opóźnienia opróżniania żołądka nie jest jednoznacznie zdefiniowana, co utrudnia diagnozę i leczenie.

Gastropareza – diagnoza

Diagnoza gastroparezy jest możliwa wyłącznie na podstawie obserwacji charakterystycznych objawów oraz potwierdzenia opóźnionego opróżniania żołądka. Kluczową procedurą diagnostyczną jest scyntygrafia po spożyciu specjalnego posiłku, oznakowanego radioaktywnym izotopem technetu. To wysokospecjalistyczne badanie obrazowe zazwyczaj przeprowadza się w pracowni medycyny nuklearnej.

W procesie diagnostycznym istotne jest również wykluczenie ewentualnych przeszkód mechanicznych, takich jak obecność guza utrudniającego prawidłowe opróżnianie żołądka. Do tego celu stosuje się różnorodne badania obrazowe, w tym tomografię komputerową oraz procedury endoskopowe, które pozwalają na dokładną ocenę struktury i funkcji przewodu pokarmowego. Współdziałanie różnych technik diagnostycznych umożliwia kompleksową ocenę stanu pacjenta, co jest kluczowe dla skutecznego postawienia diagnozy i planowania odpowiedniego leczenia.

Podczas diagnostyki różnicowej istotne jest uwzględnienie innych schorzeń, które mogą manifestować się podobnymi objawami, takimi jak: choroba refluksowa, choroba wrzodowa, niedoczynność tarczycy, anoreksja, bulimia oraz dyspepsja czynnościowa.

Gastropareza – leczenie

W terapii gastroparezy powszechnie stosuje się leki prokinetyczne, które pobudzają motorykę żołądka. Leki prokinetyczne powinno się przyjmować kilkanaście minut przed posiłkami. Dodatkowo, w razie potrzeby, wprowadza się leki zmniejszające uczucie nudności i przeciwwymiotne.

W kontekście gastroparezy kluczową rolę odgrywa również leczenie żywieniowe. W sytuacjach, gdzie farmakoterapia nie przynosi zamierzonych rezultatów lub istnieją przeciwwskazania do stosowania leków, rozważa się terapie zabiegowe. Obejmują one procedury takie jak ostrzykiwanie odźwiernika żołądka toksyną botulinową, a także endoskopową lub chirurgiczną plastykę odźwiernika. Te podejścia terapeutyczne są indywidualnie dostosowywane do potrzeb pacjenta, z uwzględnieniem skuteczności i ewentualnych ograniczeń.

Gastropareza – dieta

Osoby borykające się z gastroparezą powinny eliminować z diety produkty, które mogą opóźniać opróżnianie żołądka i nasilać objawy. Do substancji o takim działaniu zaliczają się m.in.:

• kawa,
• kakao,
• czekolada,
• tłuszcze,
• produkty pełnoziarniste.

Wskazane jest przestrzeganie diety łatwostrawnej, zbliżonej do tej zalecanej przy chorobie refluksowej, co obejmuje wyłączenie wspomnianych produktów z jadłospisu. Dodatkowo zaleca się spożywanie posiłków w niewielkich porcjach oraz unikanie leżenia i aktywności fizycznej bezpośrednio po jedzeniu.

W przypadku zaawansowanej gastroparezy konieczne może być przestrzeganie diety płynnej, spożywanie pokarmów w formie rozdrobnionej, a nawet zastosowanie żywienia pozajelitowego. Dostosowanie diety do indywidualnych potrzeb i stopnia zaawansowania schorzenia odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu objawami i poprawie jakości życia pacjenta. Warto konsultować się z lekarzem lub dietetykiem w celu dostosowania diety do własnych potrzeb i ograniczeń.

Mgr Agnieszka Nowak