Zespół suchego oka – co to za schorzenie i jak je leczyć?

Zespół suchego oka to nie tylko uczucie dyskomfortu czy pieczenia – to kłopotliwa dolegliwość, która potrafi zakłócić codzienne życie. Współcześnie, w erze skupionej na ekranach komputerów i urządzeń mobilnych, zespół suchego oka stał się powszechnym problemem. Choć może brzmieć jak łagodna przypadłość, jego wpływ na jakość widzenia i komfort oczu jest niebagatelny. Dlatego znalezienie skutecznych sposobów radzenia sobie z tym schorzeniem staje się coraz bardziej istotne dla zachowania komfortu życia.

Zespół suchego oka – co to za schorzenie?

Zespół suchego oka (ZSO) stanowi schorzenie wynikające z niedostatecznego wydzielania łez lub nieprawidłowego składu łez, co często powoduje znaczny dyskomfort. W nieleczonej postaci może prowadzić do przewlekłego zapalenia spojówek i rogówki, a nawet powodować ubytki nabłonka i owrzodzenia. 

Aby lepiej zrozumieć istotę zespołu suchego oka, warto poznać warstwy filmu łzowego, który ochrania powierzchnię oka. Składa się on z trzech warstw: śluzowej, wodnej i lipidowej. 

• Warstwa śluzowa ściśle przylega do gałki ocznej. 
• Warstwa wodna stanowi największą objętość filmu łzowego, niezbędną do transportu tlenu i substancji odżywczych do rogówki. 
• Zewnętrzna warstwa lipidowa, produkowana przez gruczoły Meiboma powiek i gruczoły łojowe, stabilizuje film łzowy i zapobiega jego wysychaniu.

Produkcja łez odbywa się ciągle, zależnie od aktualnych potrzeb organizmu, jednak ten proces może być łatwo zakłócony. Objawy suchego oka wynikają z niedostatecznej produkcji łez w stosunku do potrzeb, zbyt intensywnego ich parowania lub osłabionej przyczepności filmu łzowego do gałki ocznej. Najczęstszą postacią zespołu suchego oka jest ta związana z nadmiernym parowaniem łez, zazwyczaj spowodowanym nieprawidłowym funkcjonowaniem gruczołów Meiboma.

Zespół suchego oka – objawy

Objawy zespołu suchego oka w początkowej fazie mogą być łatwo przeoczone. Na początku może objawiać się jedynie nadmiernym łzawieniem pod wpływem wiatru, jasnego światła lub w klimatyzowanych pomieszczeniach. Stopniowo jednak zaburzenie to może prowadzić do pojawienia się dodatkowych dolegliwości, takich jak:

• uczucie suchości oczu;
• zaczerwienienie i pieczenie oczu;
• wrażenie piasku pod powiekami;
• wysoka wrażliwość oczu na światło;
• odczucie obecności ciała obcego w oku;
• swędzenie powiek.

W zaawansowanej fazie zespołu suchego oka, objawy stają się nasilone i utrzymują się przez dłuższy czas. Ich intensywność wzrasta w ciągu dnia, powodując ciągły dyskomfort. U osób noszących soczewki kontaktowe może obserwować się zmniejszoną tolerancję oczu na te produkty. Ostrość widzenia również może się pogorszyć, chociaż początkowo można ją poprawić przez mrugnięcie powiek. 

Objawy zespołu suchego oka są również powszechne po laserowej korekcji wzroku. W większości przypadków ustępują w ciągu kilku miesięcy po zabiegu. Jednakże u niektórych pacjentów mogą pozostać długotrwałe.

Nasilone łzawienie jest jedną z częstych dolegliwości obserwowanych u osób z zespołem suchego oka. Nieprawidłowa praca gruczołów Meiboma powoduje, że warstwa lipidowa filmu łzowego nie stabilizuje go wystarczająco, co prowadzi do nadmiernego parowania łez. W odpowiedzi organizm wytwarza więcej płynu łzowego. Jednakże brak właściwej lepkości powoduje jego wyciek z oczu, co paradoksalnie może powodować nadmierny przypływ łez, będąc jednocześnie objawem zespołu suchego oka.

Zespół suchego oka – przyczyny

Istnieje wiele potencjalnych przyczyn dolegliwości związanych z zespołem suchego oka. Czynniki te obejmują:

• starzenie się, gdyż wraz z wiekiem organizm produkuje mniejszą ilość łez;
• używanie soczewek kontaktowych, co może powodować podrażnienia i zwiększoną suchość oka;
• zażywanie niektórych leków, takich jak beta-blokery, leki przeciwhistaminowe, estrogeny i leki moczopędne, które mogą wpływać na wilgotność oka;
• zmiany hormonalne, które mogą mieć wpływ na produkcję łez;
• choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, alergie, schorzenia tarczycy czy choroby reumatoidalne, które mogą przyczynić się do suchości oka;
• ekspozycja na niekorzystne warunki, takie jak klimatyzacja, dym papierosowy, wystawienie na słońce i wiatr. Dodatkowo długotrwała praca przy komputerze, intensywne oglądanie telewizji oraz długie godziny czytania mogą prowadzić do zmniejszenia częstotliwości mrugania i powodować suchość oczu.

Zespół suchego oka występuje nieco częściej u kobiet niż u mężczyzn. Korzystanie z laptopa lub telefonu przez krótki czas nie ma znaczącego wpływu na nawilżenie oczu. Jednak długotrwała praca przy komputerze, trwająca ponad 5 godzin dziennie, może zakłócić naturalną produkcję łez, prowadząc do rozwoju zespołu suchego oka. Dodatkowo, ryzyko wystąpienia tego schorzenia zwiększa zapalenie brzegów powiek oraz stosowanie leków ocznych zawierających konserwanty.

Zespół suchego oka – diagnoza

Suchość oczu, swędzenie powiek i inne dolegliwości związane z układem wzrokowym, gdy utrzymują się dłuższy czas, wpływają negatywnie na komfort życia. Niemniej, pacjenci zazwyczaj zgłaszają się do okulisty dopiero w przypadku nasilenia objawów. 

Symptomatologia zespołu suchego oka nie jest specyficzna dla tego schorzenia, dlatego lekarz bierze pod uwagę inne choroby oczu, które mogą wywoływać podobne dolegliwości, takie jak alergiczne zapalenie spojówek, infekcje pasożytnicze czy zapalenie brzegów powiek. U części pacjentów te różne dolegliwości oczu mogą się nakładać, co może prowadzić do zwiększenia ryzyka rozwoju suchego oka, szczególnie przy współistnieniu zapalenia brzegów powiek i niedrożności gruczołów Meiboma, co skutkuje nadmiernym parowaniem łez.

W diagnostyce zespołu suchego oka stosuje się różne metody, w tym kwestionariusze, np. Ocular Surface Disease Index (OSDI), pytające o dolegliwości odczuwane w ciągu ostatniego tygodnia. Pytania dotyczą wrażliwości na światło, swędzenia oczu oraz nasilenia objawów podczas pracy z komputerem. Ponadto lekarz mierzy czas przerwania filmu łzowego, testuje mechanizm wydzielania łez (test Schirmera) oraz sprawdza stan nabłonka szpary powiekowej i rogówki. Zaleca się zastosowanie nieinwazyjnych metod diagnostycznych, chociaż często konieczne jest przeprowadzenie kilku testów dla uzyskania wiarygodnych wyników. Nie istnieje jedno, uniwersalne badanie, które pozwalałoby na jednoznaczną diagnozę zespołu suchego oka.

Zespół suchego oka – leczenie

Objawy zespołu suchego oka można złagodzić, stosując różne preparaty. Krople na suche oko, które zawierają cyklosporynę lub pranoprofen, są skuteczne w łagodzeniu dolegliwości u pacjentów z łagodnym i umiarkowanym stopniem choroby. Suplementacja kwasami Omega-3 może być powszechnie stosowana, choć ich wpływ na suchość oczu nie został potwierdzony w badaniach. W przypadku cięższych objawów rozważa się zamknięcie kanalików łzowych za pomocą specjalnych zatyczek, co zapobiega wypływowi łez z oka.

Najpopularniejszym sposobem leczenia zespołu suchego oka jest stosowanie nawilżających kropli do oczu. Choć nie leczą one przyczyny schorzenia, znacznie poprawiają komfort życia i łagodzą objawy. Substytuty łez, takie jak sztuczne łzy, poprawiają lepkość preparatu i mogą być stosowane w zależności od stopnia dolegliwości. 

Krople z kwasem hialuronowym pomagają stabilizować film łzowy i są dobrze tolerowane przez pacjentów. Preparaty liposomalne w postaci sprayów, żeli o przedłużonym działaniu i bez konserwantów są również powszechnie stosowane. Przewlekłe korzystanie z kropli bez konserwantów jest zalecane, ponieważ substancje konserwujące mogą mieć niekorzystny wpływ na oczy, prowadząc do podrażnień i zapalenia.

Jeśli objawy suchości oka nie ustępują po aplikacji kropli, można sięgnąć po maść do oka z witaminą A. Jest ona szczególnie polecana przy nasilonych objawach, choć może zaburzać widzenie, dlatego zaleca się jej stosowanie przed snem.

Zespół suchego oka – domowe sposoby

Wśród domowych sposobów na leczenie należy wymienić nawilżanie oka poprzez jego częste przemywanie i delikatne mycie powiek. Jeśli przyczyną suchych oczu jest zapalenie powiek, co blokuje nawilżenie oka, pomocne może być właśnie delikatne mycie powiek.

Chociaż brakuje medycznego potwierdzenia, jako alternatywę w leczeniu objawów zespołu suchego oka można stosować substancje i metody, które dają ukojenie:

• kwasy tłuszczowe – niektórzy twierdzą się, że dieta bogata w kwasy tłuszczowe Omega-3 może pomóc złagodzić objawy ZSO;
• olejek rycynowy – dodawany do kropli do oczu może zmniejszyć parowanie łez;
• akupunktura – zauważano poprawę samopoczucia u osób cierpiących na zespół suchego oka po terapii akupunkturowej.

Prawda jest taka, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zespołu suchego oka lub złagodzić odczuwane objawy oraz zapobiegać pojawieniu się powikłań, można podjąć kilka działań:

• regularne przerwy od długiego patrzenia w ekrany laptopów i telefonów, ustawienie monitora na poziomie poniżej lub równym oczom podczas pracy przy komputerze;
• ochrona oczu przed czynnikami, które mogą prowadzić do suchości, takie jak ciągły nawiew powietrza i dym papierosowy;
• nawilżanie otaczającego powietrza przy użyciu nawilżacza;

Chociaż trudno jest całkowicie zapobiec zespołowi suchego oka, można zmniejszyć jego uciążliwość. Korzystanie z kropli nawilżających do oczu bez konserwantów może poprawić komfort życia osób z tą dolegliwością.

Zespół suchego oka jest zazwyczaj nieuleczalny. Ciecz łzowa, która zwykle nawilża oko, stopniowo przestaje wykonywać swoją funkcję, co może prowadzić do pogorszenia stanu wzroku. Ważne jest niebagatelizowanie pierwszych objawów choroby. Wczesne i odpowiednie leczenie może przynieść ulgę i zapobiec nasileniu się dolegliwości.

Mgr Agnieszka Nowak