Białko C, aktywność

Oznaczenie aktywności białka C (PC) w osoczu krwi żylnej  wykonywane jest w diagnostyce nabytych i wrodzonych niedoborów białka C. Badanie stosowane jest w diagnostyce i przebiegu żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, między innymi zakrzepicy  żył głębokich kończyn dolnych i zatorowości płucnej. Białko C biochemicznie proteinaza serynowa,  jest fizjologicznym antykoagulantem krwi, inaktywującym aktywne czynniki VIIIa i Va i hamującym we ten sposób tworzenie trombiny i włóknika skrzepu. PC jest glikoproteiną syntetyzowaną w wątrobie, w procesie zależnym od witaminy K. W krążeniu PC występuje w formie nieaktywnej. Aktywacja PC jest katalizowana przez trombinę, która jest przyłączana do trombomoduliny w śródbłonku naczyniowym. Działanie aktywnego PC (aPC) jest silnie wzmacniane przez zależny od witaminy K kofaktor – białko S. Wykazano, że PC, oprócz funkcji przeciwkrzepliwej, wykazuje aktywność profibrynolityczną (inaktywacja PAI-1), przeciwzapalną i cytoprotekcyjną (poprzez receptor dla PC i PAR-1). Niedobór PC narusza równowagę pomiędzy procesami prozakrzepowymi aktywowanej kaskady krzepnięcia i antykoagulacyjnymi, wytwarzając warunki dla powstania zakrzepu, szczególnie niebezpieczne w krążeniu żylnym, w naczyniach o wolnym przepływie krwi. Przy niedoborze PC zakrzepicę spotyka się prawie wyłącznie w naczyniach żylnych. Wrodzony niedobór PC jest chorobą o dziedziczeniu autosomalnym, dominującym. Przyczyną jest mutacja w genie kodującym PC (gen PROC). Opisano ponad 200 mutacji tego genu. Ze względu na skutki, mutacje podzielono na dwa typy: typ I – mutacje powodujące niedobór ilościowy PC i typ II – mutacje powodujące zaburzenia funkcji białka (przy zachowanym prawidłowym stężeniu białka, określanego jako antygen). W populacji światowej niedobór PC pojawia się z częstością 1:200 do 1:500. Heterozygotyczny niedobór PC wiążę się ze skłonnością do zakrzepicy żylnej (zwykle po 20 roku życia) i martwicy skóry po podaniu doustnym antykoagulantu (acenokumarolu, warfaryny), natomiast nie obserwuje się związku z zakrzepami tętniczymi. W przypadku homozygot lub heterozygot złożonych (oba allele genu posiadają mutację, lecz każdy inną), niedobór PC wiąże się z piorunującą plamicą u noworodków w pierwszych dniach życia, lub rzadko, z zakrzepicą żylną w wieku dziecięcym lub dojrzewania. Mutacja siedmiokrotnie zwiększa ryzyko zakrzepicy żylnej (żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej). W niedoborze PC zakrzepica dotyczy najczęściej żył głębokich kończyn dolnych, ale również udokumentowano zakrzepy w układzie żył krezkowych i zatok opony twardej. U 40% osób z niedoborem białka występuje zatorowość płucna. W diagnostyce choroby, oprócz badań laboratoryjnych, ważną rolę odgrywa historia kliniczna zakrzepicy u chorego i w jego rodzinie. Niedobór PC może mieć charakter nabyty na skutek zużycia białka, zaburzeń w syntezie białek, stosowania leków (asparaginaza), niedoboru witaminy K lub rozwoju przeciwciał przeciw PC. Ciężka forma nabytego niedoboru w postaci piorunującej plamicy pojawia się u chorych na posocznicę (sepsę) meningokokową.

Obniżenie aktywności: wrodzony niedobór (ilościowy – typ I  oraz jakościowy – typ II), nabyty niedobór (ostra zakrzepica); terapia doustnym antykoagulantem; choroby wątroby; niedobór witaminy K –  zburzenia wchłaniania, niedobór pokarmowy; sepsa; DIC (zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego); terapia lekowa – przykładowo L-asparaginazą; przeciwciała przeciw białku C). 

Obniżenie aktywności: wrodzony niedobór (ilościowy – typ I  oraz jakościowy – typ II), nabyty niedobór (ostra zakrzepica); terapia doustnym antykoagulantem; choroby wątroby; niedobór witaminy K –  zburzenia wchłaniania, niedobór pokarmowy; sepsa; DIC (zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego); terapia lekowa – przykładowo L-asparaginazą; przeciwciała przeciw białku C).