DHEA

Badanie polega na oznaczeniu stężenia dehydroepiandrosteronu (DHEA) w surowicy.

Dehydroepiandrosteron (DHEA) i powstający w wyniku jego sulfatacji siarczan dehydroepiandrosteronu DHEA-SO4 są najważniejszymi androgenami wytwarzanymi przez nadnercza. Zmniejszenie ich wydzielania  jest głównym powodem  procesu starzenia się organizmu. DHEA jest hormonem steroidowym występującym w najwyższym stężeniu w surowicy człowieka, ponad 99% wszystkich jego cząstek zawiera grupę sulfonową,   występując jako  DHEA-SO4. DHEA/ DHEA-SO4 jest słabo androgennym androgenem nadnerczowym, ale może być metabolizowany do silnych androgenów: androstendionu i testosteronu. Dzięki temu jest wykorzystywany w diagnostyce  przyczyn i skutków nadmiernego poziomu androgenów (np. hirsutyzm). DHEA-SO4 jest wydzielany do krwioobiegu nieznacznie szybciej niż DHEA, lecz dzięki dłuższemu okresowi półtrwania jego poziom jest prawie tysiąckrotnie wyższy niż DHEA.  DHEA-SO4 nie wiążę się z SHBG (jak testosteron), toteż jego stężenie jest niezależne od poziomu białka nośnikowego. Nie wykazuje znaczących wahań dobowych (jak kortyzol) i zmienności z dnia na dzień. Stabilne i wysokie stężenie DHEA-SO4 (100-500 razy większe od stężenia testosteronu)  powoduje, że jest dobrym wskaźnikiem wydzielania androgennych hormonów nadnerczowych. Pomiar DHEA-SO4 równocześnie z wolnym testosteronem, stanowi przesiewowe badanie w kierunku hiperandrogenizmu, jako przyczyny wirylizacji, hirsutyzmu i alopecii (łysienie) u kobiet oraz przedwczesnego i opóźnionego dojrzewania chłopców.

Przeciwciała heterofilne, HAMA.

Przyczyny wzrostu stężenia: jatrogenna przyczyna (steroidoterapia), choroba Cushinga – zależna od ACTH nadczynność nadnerczy (mikrogruczolaki przysadki wydzielające ACTH), ektopowe wydzielanie ACTH w nowotworach nieendokrynnych np. płuc, jelit; zespół Cushinga –niezależny od ACTH (gruczolak nadnerczy, rak nadnerczy, przerost nadnerczy wrodzony i ujawniający się u dorosłych, gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza), otyłość, stres (urazy, choroby o ostrym przebiegu), zespół policystycznych jajników (PCOS).

Przyczyny obniżenia stężenia: choroba Addisona: infekcje: grzybicze, wirusowe (CMV, HIV), bakteryjne (gruźlica); choroby autoimmunologiczne; nacieki nowotworowe; adrenoleukodystrofia; wrodzona hipoplazja nadnerczy; krwotok do nadnerczy w wyniku infekcji: meningokoki, Pseudomonas; napromienianie; oporność na ACTH; obustronne usunięcie nadnerczy; niedoczynność przysadki, niedoczynność podwzgórza, niedoczynność tarczycy, choroby przewlekłe, fizjologiczne: u dzieci i ludzi starszych.

Dehydroepiandrosteron, skrótowo określany jako DHEA to jeden z najważniejszych androgenów w ludzkim organizmie. Przeprowadzenie badania poziomu DHEA we krwi pozwala na różnicowanie oraz rozpoznawanie określonych chorób endokrynologicznych, szczególnie dotyczących gospodarki hormonów płciowych. Ze względu na miejsce produkcji DHEA w ludzkim organizmie poziom tego hormonu często wykorzystywany jest także podczas diagnozowania różnego typu chorób nadnerczy. Na czym polega badanie DHEA, kiedy należy oznaczyć poziom DHEA we krwi, jakie objawy mogą wskazywać na nieprawidłowe stężenia DHEA oraz w jaki sposób interpretować wyniki badania DHEA?

Dehydroepiandrosteron (DHEA) jest jednym z głównych androgenów, czyli męskich hormonów płciowych występujących w ludzkim organizmie. Produkcja DHEA odbywa się przede wszystkim w korze nadnerczy, choć w mniejszym stopniu hormon ten syntezowany jest także przez jajniki, jądra oraz określone tkanki układu nerwowego. Ze względu na mechanizmy biochemiczne syntezy hormonalnej, do prawidłowego wytwarzania dehydroepiandrosteronu niezbędne jest utrzymywanie właściwych poziomów cholesterolu we krwi.

Działając na tkanki organizmu, DHEA posiada słabe właściwości androgenne. Pod wpływem określonych bodźców biochemicznych DHEA jest metabolizowany do androstendionu i testosteronu, które są głównymi hormonami płciowymi u mężczyzn. DHEA może także ulegać przekształceniom  w określonych  tkankach do estrogenów (żeńskich hormony płciowych). Ze względu na te właściwości DHEA często traktowany jest jako prekursor wymienionych powyżej hormonów płciowych. W związku z istotnym wpływem DHEAna prawidłowe funkcjonowanie gospodarki hormonalnej, jego nieprawidłowe stężenia we krwi mogą skutkować wystąpieniem zaburzeń związanych z niedoborem lub nadmiarem określonych hormonów płciowych oraz rozwojem związanych z tym zjawiskiem problemów zdrowotnych.

Po syntezie przez nadnercza, DHEA w znacznej większości występuje w formie siarczanu, czyli DHEA-SO4. Hormon ten we krwi znajduje się postaci wolnej, która nie jest związana z białkiem nośnikowym odpowiedzialnym za wiązanie hormonów płciowych, SHBG (ang. sex hormone binding globulin – globulina wiążąca hormony płciowe). Dzięki temu stężenia tego hormonu są niezależne od poziomu białek transportowych. Ponadto poziom DHEA we krwi utrzymuje się na względnie stałych poziomach na przestrzeni doby.

Badanie poziomu DHEA we krwi stanowi istotny element diagnozowania różnego typu schorzeń, które prowadzą do zaburzeń funkcjonowania nadnerczy oraz związanych z nimi nieprawidłowości w zakresie gospodarki hormonalnej organizmu. Warto zaznaczyć, ze podobnie jak w przypadku wielu innych badań hormonalnych, test ten najczęściej powinien być wykonywany w połączeniu z jednoczasowym oznaczeniem innych parametrów laboratoryjnych. Dokładny zakres badań diagnostycznych zależny jest od dolegliwości prezentowanych przez pacjenta oraz prawdopodobnego rozpoznania. W celu optymalnego zaplanowania pakietu badań należy skonsultować się z lekarzem, który określi zasadność badania i będzie odpowiedzialny za dalsze prowadzenie przypadku danego pacjenta.

Przeprowadzenie badania stężenia DHEA we krwi najczęściej zlecane jest w przypadku podejrzenia zaburzeń hormonalnych związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem nadnerczy. Oznaczenie poziomu DHEA jest szczególnie istotne w diagnozowaniu przyczyn zaburzeń dojrzewania płciowego, a zwłaszcza jego zbyt szybkiego rozpoczęcia. Za przedwczesne dojrzewanie uznaje się pojawienie rozwoju trzeciorzędowych cech płciowych u dziewczynek poniżej 8 roku życia oraz u chłopców przed 9 rokiem życia. Wskazaniem do przeprowadzenia badania DHEA może być także wystąpienie wirylizacji u kobiet, czyli wykształcanie ograniczonych, męskich cech płciowych.

Poza diagnozowaniem zaburzeń dojrzewania, oznaczenie DHEA wykorzystywane jest także jako element rozpoznawania przyczyn niepłodności. Zaburzenia w obrębie gospodarki hormonów płciowych mogą prowadzić do nieregularnych owulacji u kobiet, które są jedną z głównych przyczyn niepowodzeń  starania się u dziecko. W przypadku mężczyzn zbyt niskie stężenia androgenów mogą prowadzić do zaburzeń erekcji oraz obniżenia libido.

Decyzja o wykonaniu badania DHEA stawiana jest przez lekarza na podstawie obrazu klinicznego prezentowanego przez danego pacjenta, jego historii choroby oraz w oparciu o uzyskane do tej pory wyniki innych badań diagnostycznych. Przykładowe dolegliwości, które mogą wynikać z nieprawidłowych poziomów hormonów płciowych u kobiet oraz mogą wymagać pogłębionej diagnostyki endokrynologicznej (w tym badania DHEA) to m.in. następujące symptomy:

• Pojawienie się owłosienia typu męskiego (hirsutyzm),
• Łysienie,
• Obniżenie barwy głosu,
• Chrypka,
• Nagłe wystąpienie nasilonego trądziku,
• Nadmierne przetłuszczanie się włosów i skóry,
• Spadek libido,
• Zaburzenia menstruacji – nieregularne, przedłużające się cykle miesiączkowe lub też całkowity brak miesiączki,
• Problemy z zajściem w ciążę.

Średni czas oczekiwania na wynik badania DHEA wynosi od 1 do 8 dni roboczych, przy czym należy mieć na uwadze, że jest to jedynie wartość szacunkowa. Dokładny czas otrzymania rezultatów testu diagnostycznego zależny jest od placówki przeprowadzającej badanie i może ulegać zmianom, w zależności od określonych uwarunkowań laboratoryjnych oraz czynników losowych. W celu uzyskania dokładnych informacji na temat czasu realizacji badania DHEA należy kontaktować się bezpośrednio z laboratorium wykonującym badanie.

W celu interpretacji rezultatów badania DHEA należy odnieść otrzymane wyniki do zakresu norm referencyjnych, które umieszczane są na dokumentacji wydawanej pacjentowi. Należy zaznaczyć, że fizjologiczne poziomy DHEA we krwi zależne są od wielu czynników, przede wszystkim od wieku oraz płci pacjenta.

Pełna interpretacja kliniczna wyników badania DHEA musi opierać się na  zestawieniu stężenia dehydroepiandrosteronu z poziomami innych hormonów płciowych oraz musi uwzględniać dodatkowe uwarunkowania zdrowotne, które mogą wpływać na poziomy tego hormonu we krwi. Prawidłowej, kompleksowej analizy wyników  dokonuje lekarz, który zlecił wykonanie tego badania.

Zbyt wysokie wartości DHEA we krwi mogą wynikać z wielu, zróżnicowanych schorzeń. Przykładowe jednostki chorobowe, które mogą prowadzić do wystąpienia nadmiaru DHEA w surowicy to m.in. rak nadnerczy, wrodzony przerost nadnerczy (WPN) lub też tzw. guzy wirylizujące. Diagnostyka różnicowa tych schorzeń może wymagać przeprowadzenia dodatkowych testów laboratoryjnych, wykonania określonych badań genetycznych (w przypadku podejrzenia WPN) lub też badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa lub USG jamy brzusznej. Dalsze postępowanie po wykryciu nadmiaru DHEA we krwi każdorazowo dobierane jest indywidualnie przez lekarza prowadzącego, który po otrzymaniu wyników planuje także dalsze leczenie.