Kinaza fosfokreatynowa (CK) – izoenzymy

Kinaza kreatynowa, CK (ang. creatine kinase), inaczej kinaza fosfokreatynowa (ang. creatine phosphokinase)  jest enzymem wytwarzanym przez wiele typów tkanek, kluczowym dla przemian energetycznych komórki, wpływającym na gospodarkę komórkowym ATP. Występuje w dużych ilościach w tkankach o wysokim zapotrzebowaniu na energię: mięśniach (szkieletowych, sercowym i gładkich) i w mózgu. CK regeneruje ATP z zapasów fosfokreatyny (ATP stanowi główne źródło energii dla reakcji biochemicznych). CK tworzy dwa podtypy: B - mózgowy (ang. brain), określany również jako CPK-1  i M - mięśniowy (ang. muscle), inaczej CPK-3. Każdy z nich kodowany jest przez oddzielny gen, lecz występują w postaci trzech izomerycznych dimerów: CK-MM (CPK3), CK-BB (CPK1) i CK-MB (CK2). Proporcje i zawartość dimerów zależne są od rodzaju tkanek. Mięśnie szkieletowe wytwarzają CK-MM (98%) i CK-MB; mięsień sercowy CK-MM (70%) i CK-MB (30%). Forma CK-BB jest charakterystyczna dla mózgu i płuc, choć występuje w większości tkanek i rzadko osiąga znaczącą ilość w krwiobiegu, również z powodu krótkiego okresu połowicznego zanikania (1 godz. vs 9 godz. CK-MM). Kolejną forma CK jest makrokinaza kreatynowa (makro-CK), określająca makroenzymy charakteryzujące się dużą masą cząsteczkową (większą niż normalne enzymy CK)  i wydłużonym okresem półtrwania. 
Ponieważ CK-BB (CPK-BB, CPK-1) występuje głównie w mózgu i płucach, uszkodzenie któregokolwiek z tych obszarów może zwiększyć jej poziom. Stąd podwyższony poziom CK-BB może być powodowany przez:
Raka mózgu; Uszkodzenie mózgu spowodowane urazem, bez względu na rodzaj, w tym udarem lub krwawieniem w mózgu; Terapię elektrowstrząsami; Zawał płuc; Napad padaczkowy;
nowotwory przewodu pokarmowego; operację prostaty.
Ponieważ CK-MB (CPK-MB, CPK-2) występuje głównie w sercu, wzrost jej stężenia związany jest z zawałem serca. Obserwowany jest od 3 do 6 godz. po epizodzie; w przypadku pojedynczego zwału osiąga szczyt po 12 do 24 godz. i powraca do normy po 12 do 48 (72 godz.) od wytworzenia zmiany nekrotycznej.
Zwiększony poziom CK-MB może być spowodowany również przez:
• Porażenie elektryczne; • Defibrylację serca;
• Mechaniczny uraz serca (np. wypadek samochodowy); • Zapalenie mięśnia sercowego (wirusowe, paciorkowcowe); • Operację na otwartym sercu.
CK-MM (CPK-MM, CPK-3) występuje głównie w mięśniach szkieletowych. Wyższe niż normalne poziomy CK-MM są najczęściej oznaką uszkodzenia mięśni lub napięcia mięśni. Mogą być spowodowane:
• Urazami spowodowanymi zmiażdżeniem; • Uszkodzeniem mięśni spowodowanym lekami lub długotrwałym unieruchomieniem (rabdomioliza); • Dystrofią mięśniową; • Zapaleniem mięśni (zapaleniem mięśni szkieletowych); • Serią zastrzyków domięśniowych; • Elektromiografią (badaniem czynnościowym nerwów i mięśni; • Niedawne napadem padaczkowym; • Operacją • Intensywnymi ćwiczeniami.
Makrokinaza kreatynowa (makro-CK) to makroenzymy charakteryzujące się dużą masą cząsteczkową (większą niż enzymy normlane)  i wydłużonym okresem półtrwania. Obecność makro-CK może wpływać na utrzymujący się wzrost stężenia CK w surowicy, wynikający z jej słabszej inaktywacji, ograniczonego klirensu lub wydalania. Wyróżnia się dwa typy makro-CK. Makro-CK typ 1 to kompleks enzym-przeciwciało, o masie cząsteczkowej >200 kDa, utworzony przez jeden z izoenzymów CK (najczęściej CK-BB) i immunoglobuliny (najczęściej IgG, czasami IgA, rzadziej IgM). Identyfikowany jest w patologiach, m.in. w chorobach autoimmunologicznych lub chorobach przewlekłych, lecz także u osób zdrowych. Obecność  makro-CK typu 1 u chorych na  wrzodziejące zapalenie jelita grubego pozwala na jego różnicowanie z chorobą Leśniowskiego-Crohna. Makro-CK typu 2 to nietypowy izoenzym CK, makroenzym niezwiązanym z przeciwciałami, lecz wytwarzany przez oddzielny gen  polimer  mitochondrialnej CK, mogący mieć powiązanie z nowotworami złośliwymi: prostnicy, pęcherza, prostaty oraz z chorobami wątroby.