Kwas walproinowy, ilościowo

Ilościowy pomiar kwasu walproinowego w surowicy krwi żylnej. Kwas walproinowy (preparaty handlowe: Convulex, Depakine,  Depakine chrono, Valpro-ratiopharm chrono) jest lekiem przeciwdrgawkowym, stosowanym głównie w leczeniu padaczki uogólnionej idiopatycznej, a także w monoterapii lub terapii skojarzonej z innymi lekami przeciwdrgawkowymi w innych postaciach padaczki. Kwas walproinowy blokuje enzym transaminazę GABA, prowadząc do zwiększenia neuroprzekaźnika GABA (kwas gamma-aminomasłowy) w mózgu. Związek hamuje również synaptyczne kanały sodowe, modulując pobudzenie neuronów. Kwas walproinowy jest szybko i prawie całkowicie wchłaniany z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w krwi osiągane jest  1 do 4 godzin po podania doustnym, a do 8 godzin w przypadku tabletek dojelitowych. W ponad 90% jest związany z białkami osocza. Po podaniu pojedynczej dawki czas półtrwania leku u zdrowych dorosłych wynosi 16 godzin, a w przewlekłej terapii do 12 godzin. U dzieci czas półtrwania może wynosić 8 godzin. Kwas walproinowy charakteryzuje się szybkim klirensem. W wątrobie jest metabolizowany przez enzym CyP2C19  z wytworzeniem kwasu 2-propylo-3 ketopentanowego, o podobnym działaniu do kwasu walproinowego lub wiązany z kwasem glukuronowym. Mniej niż 5% leku wydalane jest z moczem. Toksyczność kwasu walproinowego pojawia się przy stężeniu w surowicy przekraczającym 100 ug/ml, a poważne zatrucie  przy stężeniu przekraczającym 450ug/ml. Zatrucie polega na działaniem toksycznym na wątrobę i na ostrej toksycznej encefalopatii. Leki i substancje toksyczne dla wątroby (np. alkohol) dodatkowo zwiększają hepatotoksyczność kwasu walproinowego. W monitorowaniu terapii, próbka powinna być pobrana tuż przed podaniem kolejnej dawki, zwykle wcześnie rano, dla kontroli dawki wieczornej. Problem ustalenia dawkowania jest szczególnie istotny u dzieci. Leki i substancje konkurujące o wiązanie z białkami osocza mogą zwiększać frakcję wolną leku w surowicy. Badanie wykonuje się w celu kontroli dawkowania leku, bądź w przypadku podejrzenia zatrucia.

Podwyższone stężenia leku: przedawkowanie, równoległe stosowanie leków: cymetydyny,  ranitydyna,  fluoksetyny i erytromycyny;

Obniżone stężenie leku: nieprawidłowe dawkonanie, równoległe stosowanie leków: karbapenemy.

Stosowanie kwasu walproinowego zlecane jest w przebiegu leczenia określonych chorób z dziedziny neurologii oraz psychiatrii. Ze względu na potencjalnie niebezpieczne efekty uboczne związane z przedawkowaniem tego leku oraz konieczność utrzymania właściwych poziomów kwasu walproinowego we krwi, często zleca się oznaczenie stężeń tego związku w surowicy. Na podstawie otrzymanych wyników lekarz może zmodyfikować terapię w sposób, który będzie bezpieczny dla pacjenta, a jednocześnie będzie wykazywał się wysoką skutecznością kliniczną. Kiedy należy oznaczyć poziom kwasu walproinowego, kto powinien wykonać to badanie oraz w jaki sposób interpretować jego wyniki?

Badanie kwasu walproinowego to test laboratoryjny, który przeprowadzany jest w próbce krwi żylnej pacjenta. Materiał do badania najczęściej zostaje pobrany z naczynia podskórnego, zlokalizowanego w dole łokciowym. Test polega na oznaczeniu stężenia kwasu walproinowego (kwasu 2-propylowalerianowego) w surowicy osoby badanej.

Kwas walproinowy to organiczny związek chemiczny, który stosowany jest jako lek w lecznictwie neurologicznym oraz psychiatrycznym. Na rynku dostępne jest wiele specyfików, które zawierają tę substancję – w każdym przypadku lek wydawany jest jedynie na receptę. Przykładowe preparaty handlowe zawierające kwas walproinowy to m.in. Depakine, Convulex oraz Valprolek.

Podstawowe zastosowanie kwasu walproinowego to leczenie różnych rodzajów padaczki. Jako lek przeciwdrgawkowy substancja ta w sposób skuteczny kontroluje przebieg choroby oraz zapobiega występowaniu nowych napadów drgawek. Poza padaczką lek ten może być także stosowany w leczeniu ChAD (choroba afektywnej dwubiegunowej), leczeniu niektórych chorób neurologicznych związanych z uszkodzeniami układu pozapiramidowego oraz doraźnie jako kolejny rzut leczenia napadów drgawkowych. Dokładny mechanizm działania kwasu walproinowego nie jest poznany. W ośrodkowym układzie nerwowym omawiana substancja prowadzi do zwiększenia syntezy oraz zmniejszenia rozkładu cząsteczek neuroprzekaźnika GABA, który wywiera działanie hamujące na aktywność określonych neuronów. Dodatkowo, kwas walproinowy wpływa na kanały sodowe obecne w błonach komórkowych, co stabilizuje aktywność neuronalną.

W przypadku długotrwałego stosowania kwasu walproinowego podawany jest on najczęściej w postaci tabletek. Maksymalne stężenie leku we krwi osiągane jest po od 1 do 8 godzin od momentu przyjęcia – czas ten zależny jest od postaci leku. Kwas walproinowy we krwi wiązany jest z białkami transportowymi w ponad 90%, a jego biologiczny okres półtrwania (czyli czas, w jakim 50% leku zostanie usunięte z organizmu) wynosi od 5 do 20 godzin. Znacząca większość omawianej substancji metabolizowana jest w wątrobie, a produkty przemiany biochemicznej wydalane są w moczu przez nerki.

Kwas walproinowy cechuje się dość wąskim przedziałem terapeutycznym stężeń – oznacza to, że jego stężenie we krwi musi znajdować się w ściśle określonych granicach. W przypadku przekroczenia górnej granicy stężenia terapeutycznego może dochodzić do szeregu ciężkich działań niepożądanych. Jeżeli stężenie leku będzie zbyt niskie, to nie będzie on wykazywał właściwego efektu terapeutycznego. Z tego powodu oznaczenie stężenia kwasu walproinowego we krwi jest często zlecane jako element kontroli wdrożonego leczenia. Otrzymane wyniki umożliwiają właściwą modyfikację terapii poprzez zmianę stosowanych dawek, częstości ich przyjmowania lub dołączenie innych substancji.

Toksyczność nadmiernych dawek kwasu walproinowego zależna jest od tego, jak znacząco zostało przekroczone maksymalne dopuszczalne stężenie leku we krwi. W przypadkach znacznego przedawkowania lub nieprawidłowego stosowania leku, doprowadzającego do osiągnięcia tzw. stężenia toksycznego, może dochodzić do toksycznego uszkodzenia wątroby. Prowadzi ono niekiedy do rozwoju niewydolności tego narządu oraz związanych z tym powikłań zdrowotnych, takich jak m.in. encefalopatia wątrobowa, czyli nasilone uszkodzenia centralnego układu nerwowego przez toksyczne metabolity, które w prawidłowych warunkach są unieszkodliwiane przez wątrobę. Z tego powodu szczególna ostrożność powinna zostać zachowana w przypadku, gdy pacjent stosujący kwas walproinowy dodatkowo cierpi na schorzenia wątroby lub też nerek, które także uczestniczą w procesie usuwania omawianej substancji z organizmu.

Przeprowadzenie oznaczenia poziomu kwasu walproinowego najczęściej zlecane jest w celach kontrolnych przez lekarza, który przypisał lek. Dokładna częstotliwość przeprowadzania tych oznaczeń jest dobierana indywidualnie i zależy od wielu dodatkowych czynników zdrowotnych. Poza planowym wykonaniem tego badania test ten może zostać zlecony w przypadku, gdy występuje podejrzenie ostrego zatrucia kwasem walproinowym. Może do niego dojść szczególnie w sytuacji, gdy pacjent jednoczasowo spożywa duże ilości alkoholu.

Przykładowe objawy, które mogą wynikać ze zbyt wysokich stężeń kwasu walproinowego w osoczu to m.in.:

• Zaburzenia świadomości,
• Śpiączka,
• Zaburzenia oddychania,
• Spadek ciśnienia tętniczego,
• Tachykardia (zbyt szybka praca serca),
• Napady drgawkowe,
• Zapalenie wątroby,
• Niezborność ruchowa,
• Niewydolność nerek.

Interpretacji wyników badania kwasu walproinowego we krwi dokonuje lekarz odpowiedzialny za prowadzenie leczenia lub lekarz zlecający badanie w przypadku podejrzeń przedawkowania. Docelowa wartość stężeń leku we krwi zależna jest od wielu czynników, związanych m.in. ze współwystępującymi obciążeniami zdrowotnymi, obrazem choroby podstawowej oraz stosowaniem innych substancji. Jako zasada, próbka krwi do badania weryfikującego utrzymanie terapeutycznego stężenia kwasu walproinowego powinna być pobierana tuż przed przyjęciem kolejnej dawki leku.

Poziom kwasu walproinowego poniżej normy może wskazywać na nieprawidłowe stosowanie leku oraz może być związany ze słabszą kontrolą przebiegu choroby podstawowej. W przypadku otrzymania wyników, które wskazują na znaczne przekroczenie górnej, dopuszczalnej granicy normy należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Taki rezultat testu laboratoryjnego sugeruje zatrucie kwasem walproinowym, co wymaga natychmiastowego wdrożenia specjalistycznego postępowania medycznego.