Test prenatalny SANCO - Nieinwazyjne testy genetyczne NIPT w diagnostyce prenatalnej

Diagnostyka prenatalna odnosi się do badań, które mają na celu ocenę zdrowia dziecka (płodu) jeszcze przed jego narodzinami. Jedną z najnowocześniejszych i coraz częściej stosowanych metod oceny ryzyka wystąpienia wad genetycznych u płodu są nieinwazyjne badania prenatalne NIPT (ang. Non-Invasive Prenatal Testing).

NIPT opierają się na analizie wolnego DNA płodowego, cffDNA (ang. cell-free fetal DNA –), które krąży we krwi matki. Podczas ciąży część DNA komórek łożyska (trofoblastu) ulega fragmentacji i przedostaje się do krwiobiegu matki. To właśnie ten materiał genetyczny, jest dostępny w próbce krwi pobranej od ciężarnej i poddawany analizie.

Od około 10 tygodnia ciąży stężenie cffDNA we krwi matki jest na tyle wysokie, że możliwe staje się jego wiarygodne zbadanie przy pomocy nowoczesnych technik biologii molekularnej, takich jak sekwencjonowanie nowej generacji, NGS (ang. Next Generation Sequencing) lub metody analizy polimorfizmów pojedynczego nukleotydu, SNP (ang. single nucleotide polymorphism).

Jak działają testy NIPT?

Jedynym dyskomfortem dla ciężarnej w przypadku decyzji o wykonaniu badań określanych terminem NIPT jest jest pobranie próbki krwi żylnej.  Nie ma żadnych specjalnych wymagań dotyczących przygotowania się do pobrania próbki. Nie trzeba być na czczo.

Procedura badań NIPT rozpoczyna się od izolacji cffDNA z próbki krwi matki. Za pomocą specjalistycznych technik separacji (izolacji DNA), oddziela się frakcję wolnego DNA od komórek i innych składników krwi.

Właściwą analizą jest sekwencjonowanie DNA. NGS to wysokoprzepustowa metoda, która pozwala na odczytanie sekwencji milionów krótkich fragmentów DNA jednocześnie. Dostarcza ogromnych ilość danych o sekwencjach genetycznych obecnych w próbce krwi.

Niezwykle istotnym etapem procedury jest analiza bioinformatyczna uzyskanych danych sekwencjonowania. Ogromna liczba odczytanych sekwencji (fragmentów) DNA jest następnie przypisywana do poszczególnych chromosomów (autosomalnych: od 1 do 22 oraz chromosomów płci X i Y). U zdrowego płodu proporcje odczytów dla każdego chromosomu powinny być zbliżone do oczekiwanych (wzorca).

Warto zaznaczyć, że testy NIPT nie analizują struktury genów ani nie wykrywają wszystkich możliwych wad genetycznych. Koncentrują się głównie na identyfikacji nieprawidłowości w liczbie chromosomów, które są jednymi z najczęstszych przyczyn poważnych zaburzeń rozwojowych. Precyzyjność testów NIPT wynika z analizy milionów fragmentów DNA, co pozwala na wykrycie nawet niewielkich odchyleń w proporcjach chromosomów płodowych w mieszaninie z DNA matki.

Test Sanco

SANCO to polski nieinwazyjny test prenatalny. Obejmuje analizę najczęstszych trisomii autosomalnych: zespółu Downa, Edwardsa i Patau. Dodatkowo, identyfikuje również aneuploidie chromosomów płci. Firma Genomed, oferująca test SANCO, udostępnia również rozszerzone wersje testu, które mogą obejmować analizę wybranych mikrodelecji i mikroduplikacji. Te zmiany, choć mniejsze, mogą prowadzić do poważnych zespołów genetycznych. Firma oferuje badania w zakresie badań podstawowych i rozszerzonych.

Co wykrywa test SANCO?

Test SANCO w wersji podstawowej identyfikuje najczęstsze aneuploidie chromosomalne płodu: takie jak: trisomia 21, 18 i 13 oraz nieprawidłowości (aneuploidie) chromosomów płci. W pakiecie rozszerzonym natomiast oferuje analizę całogenomową, czylianalizę zaburzeń wszystkich 22 chromosomów autosomalnych + chromosomów płci.

Badane zespoły dotyczące liczby chromosomów zostały przedstawione w Tabeli 1.

Tabela 1. Wady genetyczne wykrywane przez test SANCO.

Zespół	Opis
Trisomia 21 (Zespół Downa)	Obecność trzech kopii chromosomu 21 zamiast dwóch. Najczęstsza autosomalna trisomia wiążąca się z charakterystycznymi cechami fizycznymi, opóźnieniem rozwoju intelektualnego oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia wad serca.
Trisomia 18 (Zespół Edwardsa)	Obecność trzech kopii chromosomu 18. Poważna nieprawidłowość genetyczna, często związana z ciężkimi wadami wrodzonymi wielu narządów i zwykle krótkim czasem przeżycia po żywym urodzeniu.
Trisomia 13 (Zespół Pataua)	Obecność trzech kopii chromosomu 13. Podobnie jak trisomia 18, poważna wada genetyczna z licznymi wrodzonymi nieprawidłowościami wielonarządowymi i złym rokowaniem.
Monosomia X (Zespół Turnera)	U dziewczynek posiadających jeden chromosom X (45, X). Może wiązać się z różnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak wady serca, nerek, niedorozwój jajników i niskorosłość.
Trisomia XXY (Zespół Klinefeltera)	U chłopców, posiadających dodatkowy chromosom X (47, XXY). Może prowadzić do problemów z płodnością, opóźnionego rozwoju cech płciowych i trudności w nauce.
Trisomia XXX (Zespół Potrójnego X)	U dziewczynek z trzema chromosomami X (47, XXX). Często przebiega bez wyraźnych objawów lub z łagodnymi objawami, takimi jak trudności w nauce czy nieznaczne opóźnienie rozwoju.
Zespół Jacobsa (XYY)	U chłopców z dodatkowym chromosomem Y (47, XYY). Zazwyczaj przebiega bez poważnych problemów zdrowotnych, choć może wiązać się z wyższym wzrostem, trudnościami w nauce lub problemami behawioralnymi (agresja).

Niektóre wersje NIPT mogą również analizować wybrane mikrodelecje i mikroduplikacje. Są to mniejsze zmiany w materiale genetycznym, polegające na utracie (delecji) lub podwojeniu (duplikacji) niewielkiego fragmentu chromosomu. W Tabeli 2 przedstawiono zmiany analizowane w teście SANCO.

Tabela 2. Zespoły delecji i duplikacji wykrywane w rozszerzonym panelu SANCO.

Zespół/Zmiana	Opis
Zespół delecji 1p36	Delecja końcowego fragmentu krótkiego ramienia chromosomu 1. Częstość: 1 na 5 000–10 000 urodzeń. Objawy: dysmorfia twarzy, hipotonia, wrodzone wady serca, upośledzenie słuchu, opóźnienie rozwoju psychoruchowego, niepełnosprawność intelektualna.
Zespół Cri-du-chat (delecja 5p)	Delecja krótkiego ramienia chromosomu 5. Objawy: charakterystyczny płacz przypominający miauczenie kota, niska masa urodzeniowa, mikrocefalia, hipotonia, trudności w karmieniu i oddychaniu, znaczne opóźnienie rozwoju.
Zespół Pallistera-Killiana (izochromosom 12p)	Obecność dodatkowego izochromosomu 12p. Objawy: hipotonia, opóźnienie rozwoju, cechy dysmorfii twarzy, wady serca, padaczka.
Zespół kociego oka (tetrasomia 22pter-22q11)	Obecność dodatkowego materiału genetycznego regionu 22pter-22q11. Objawy: ubytek w strukturze oka, wady serca, nieprawidłowości układu moczowo-płciowego, cechy dysmorfii twarzy.
Delecja 2q33.1 chromosomu 2	Objawy: zaburzenia rozwoju mowy, niepełnosprawność intelektualna, cechy autystyczne, wady serca.
Delecja 16p11.2-p12.2 chromosomu 16	Objawy: opóźnienie rozwoju, zaburzenia mowy, cechy autystyczne, nadwaga lub otyłość.
Duplikacja krótkiego ramienia chromosomu 12	Objawy: opóźnienie rozwoju, cechy dysmorfii twarzy, wady serca.
Duplikacja w regionie 16p11.2-p12.2 chromosomu 16	Objawy: zaburzenia rozwoju, cechy autystyczne, nadwaga lub otyłość.

Dodatkowo test SANKO w postaci rozszerzonej oferuje oznaczenie czynnika RhD płodu.

Test SANCO jak wygląda wynik?

Wynik testu jest przedstawiany w sposób jasny i zrozumiały dla pacjentki i lekarza. Dla każdej z badanych nieprawidłowości chromosomalnych wynik jest kategoryzowany jako „niskie” lub „wysokie” ryzyko.

• Wynik „niskie ryzyko” oznacza, że na podstawie analizy DNA płodowego nie stwierdzono zwiększonego prawdopodobieństwa wystąpienia danej nieprawidłowości.
• Wynik „wysokie ryzyko” wskazuje na zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia danej nieprawidłowości chromosomalnej u płodu. Wynik nie jest jednak jednoznaczny z diagnozą.

            W przypadku otrzymania wyniku: „wysokie ryzyko”, zalecane jest poszerzenie diagnostyki prenatalnej.

Kiedy należy wykonać test SANCO?

Podobnie jak większość testów, NIPT może być wykonany stosunkowo wcześnie w ciąży. Zalecane jest wykonywanie badania od 10 tygodnia ciąży. W tym okresie stężenie wolnego DNA płodowego w krwi matki jest już wystarczające, aby uzyskać wiarygodny wynik.

Test SANCO jest przeznaczony dla wszystkich kobiet w ciąży, niezależnie od ich wieku i historii ciążowej, które chcą w sposób bezpieczny i nieinwazyjny ocenić ryzyko wystąpienia najczęstszych chorób genetycznych u płodu. Szczególnie zalecany jest kobietom po 35. roku życia, gdy ryzyko wad genetycznych płodu wzrasta.

Czy test SANCO jest skuteczny?

Test został opracowany tak, aby wykazywał wysoką czułość i specyficzność diagnostyczną. Czułość testu określa jego zdolność do prawidłowego identyfikowania przypadków (niski odsetek wyników fałszywie negatywnych). Dla trisomii 21 czułość genetycznych testów NIPT, jest bardzo wysoka, przekraczająca 99%. Specyficzność testu wskazuje na jego zdolność do prawidłowego identyfikowania osób nie obciążonych rozpoznawaną cechą (wykluczaną chorobą) (niski odsetek wyników fałszywie pozytywnych). Wysoka specyficzność testu SANCO oznacza, że rzadko zdarza się, aby wynik wskazywał „wadę”, w przypadku płodu nieobciążonego.

Ile czeka się na wynik testu SANCO?

Czas oczekiwania na wynik różnie się zależnie od lokalizacji punktu pobrania krwi. Zazwyczaj jest określany jako kilka dni roboczych od momentu przyjęcia próbki do laboratorium. Szczegółowe informacje zostaną udzielone w momencie pobrania krwi w danym punkcie.

Czy test SANCO trzeba powtarzać?

Powtórzenie testu jest rzadko konieczne. Może się zdarzyć w sytuacjach takich jak:

• niewystarczająca ilość wolnego DNA płodowego (cffDNA) w próbce krwi matki –rzadkich przypadkach, szczególnie we wczesnej ciąży lub u kobiet z wyższym BMI, stężenie cffDNA może być zbyt niskie (<4%), co uniemożliwia uzyskanie wiarygodnego wyniku. W takiej sytuacji może być zalecane ponowne pobranie krwi po kilku tygodniach, gdy stężenie cffDNA wzrośnie.
• wynik niejednoznaczny lub nierozstrzygający – w bardzo rzadkich sytuacjach wynik testu może być trudny do interpretacji (mozaicyzm łożyskowy – wada występuje tylko w części komórek płodu). W takim przypadku lekarz może zalecić powtórzenie testu lub zaproponować inne metody diagnostyczne.

Zazwyczaj jednak, jeśli wynik testu SANCO jest jednoznaczny (niskie lub wysokie ryzyko), nie ma potrzeby jego powtarzania. Warto podkreślić, że choć genetyczne testy NIPT są niezwykle czułe i specyficzne, pozostają badaniami przesiewowymi, a nie diagnostycznymi. Oznacza to, że ich zadaniem jest oszacowanie ryzyka wystąpienia badanej nieprawidłowości.

Wynik wskazujący na „wysokie ryzyko” wymaga potwierdzenia za pomocą inwazyjnych metod diagnostycznych jak amniopunkcja (pobranie płynu owodniowego) czy biopsja kosmówki (pobranie fragmentu łożyska), aby postawić ostateczne rozpoznanie. Niemniej jednak, „niskie ryzyko” predykcyjne wskazane przez NIPT (czyli wysokie prawdopodobieństwo, że płód jest zdrowy pod względem badanych nieprawidłowości) znacząco zmniejszyła potrzebę wykonywania inwazyjnych procedur u wielu kobiet.