Badanie kleszcza

Kleszcze to niewielkie pajęczaki, których ukąszenie są szczególnie częste w sezonie letnim. W przypadku ugryzienia przez kleszcza może dojść do transmisji określonych chorób na człowieka. Dzięki zbadaniu kleszcza usuniętego ze skóry możliwe jest wykrycie ewentualnych patogenów, które znajdują się w organizmie tego pajęczaka mogłyby być przekazane ukąszonemu. Na czym dokładnie polega badanie kleszcza, kiedy można przeprowadzić takie test, czy warto badać kleszcza oraz w jaki sposób przygotować preparat do badania?

Na czym polega badanie kleszcza?

Badanie kleszcza to test laboratoryjny, który przeprowadzany jest w materiale biologicznym uzyskanym z kleszcza usuniętego z miejsca wkłucia i przesłanego do laboratorium przy użyciu zestawu wysyłkowego, który dostarczany jest na podany przez pacjenta adres wraz z instrukcją użycia.

Omawiane badanie wykonywane jest z wykorzystaniem metody RT-PCR (Real Time PCR), która umożliwia wykrycie materiału genetycznego krętków borrelii, czyli bakterii odpowiedzialnych za rozwój boreliozy. Za rozwój tej choroby odpowiada więcej niż jeden gatunek bakterii rodzaju Borrelia – z tego powodu podczas przeprowadzania omawianego badania laboratoryjnego wykrywane mogą być patogeny takie jak:

• Borrelia burgdorferi (najczęstszy patogen odpowiedzialny za rozwój boreliozy),
• Borrelia andersoni,
• Borrelia bissetti,
• Borrelia garini,
• Borrelia afzeli,
• Borrelia valaisiana,
• Borrelia lusitaniae,
• Borrelia japonica,
• Borrelia tanukii,
• Borrelia turdi,
• Borrelia sinica.

Do rozwoju boreliozy może dojść jedynie w przypadku, gdy kleszcz, który ukąsił daną osobę był nosicielem patogenu odpowiedzialnego za występowanie tego schorzenia. Dodatkowo, czas wkłucia musiał być wystarczająco długi, aby bakterie były w stanie przedostać się z organizmu kleszcza do organizmu ukąszonej osoby. Proces ten najczęściej trwa od 18 do 48 godzin. Ze względu na opóźniony czas pojawiania się pierwszych zauważalnych objawów wczesna diagnostyka boreliozy może być dość trudna. Dzięki wykonaniu badania kleszcza pod kątem nosicielstwa bakterii odpowiedzialnych za rozwój boreliozy możliwe jest lepsze oszacowanie ryzyka zakażenia pacjenta oraz wdrożenie odpowiedniego postępowania diagnostyczno-leczniczego.

Co to jest borelioza?

Badanie kleszcza polega na wykrywaniu w nim bakterii odpowiedzialnych za rozwój boreliozy. Borelioza, nazywana także chorobą z Lyme, to bakteryjna choroba zakaźna, do rozwoju której dochodzi najczęściej poprzez ukąszenie przez zainfekowanego kleszcza. Aby jednak doszło do infekcji kleszcz musi być wkłuty odpowiednio długo. Ze względu na mechanizm zakażenia najwięcej nowych przypadków występuje w okresie letnim, kiedy zwiększa się ryzyko kontaktu z kleszczem: podczas  wycieczek do lasów, pobytów w parkach, na łąkach czy trawiastych brzegach rzek,  stanowiących rezerwuar tych pasożytniczych pajęczaków.

Pierwsze objawy boreliozy pojawiają się około 1 do 3 tygodni od momentu ukąszenia. Najbardziej typowym symptomem jest tzw. rumień wędrujący. Jest to czerwona, okrągła zmiana skórna, która z czasem ulega obwodowemu poszerzaniu się. Środek tej zmiany znajduje się w miejscu ukłucia kleszcza. W określonych przypadkach rozwojowi tego typu rumienia mogą towarzyszyć objawy uogólnione, takie jak pogorszenie samopoczucia, gorączka, uczucie rozbicia, ból głowy lub bóle mięśni. Dodatkowo na skórze może pojawić się tzw. naciek limfocytarny, który przybiera postać niewielkiego, czerwonego guzka. Rumień wędrujący jest charakterystycznym objawem boreliozy (tzw. patognomonicznym) i jest obecność przesądza o konieczności wdrożenia leczenia i zwalnia od dalszej diagnostyki. Niestety występuje jedynie u części chorych, w odsetku znacznym, aczkolwiek dalekim od 100%.

Na tym etapie choroba może samoistnie ustąpić lub z czasem przeobrazić się w bardziej zaawansowane postaci boreliozy. W przeciągu kilku tygodni do kilku miesięcy może dojść do rozwoju zakażenia uogólnionego. W przebiegu uogólnionej boreliozy może pojawić się m.in. zapalenie stawów, neuroborelioza (z zajęciem układu nerwowego) lub też zapalenie mięśnia sercowego. Ze względu na potencjalne, niebezpieczne powikłania tych schorzeń niezwykle istotna jest wczesna diagnostyka boreliozy oraz wdrożenie właściwego leczenia z wykorzystaniem antybiotyków, które bezpośrednio będzie nakierowane na bakterie odpowiedzialne za rozwój boreliozy.

Kiedy oddać kleszcza do badania?

Kleszcza warto oddać do badania pod kątem obecności krętków borrelii w przypadku, gdy był on wczepiony w skórę przez dłuższy okres. Wraz ze wzrostem czasu wkłucia  w skórę człowieka rośnie ryzyko przeniesienia patogenów chorobotwórczych z organizmu pajęczaka do organizmu człowieka. Przeprowadzenie tego testu szczególnie zalecane jest osobom, które chcą się upewnić, że w przypadku ukąszenie przez danego kleszcza nie występuje ryzyko zakażenia boreliozą. Jest to istotne zwłaszcza w regionach, w których duża część populacji kleszczy stanowi nosicieli bakterii chorobotwórczych.

Jak przygotować kleszcza do badania?

Materiałem do przeprowadzenia omawianego badania jest kleszcz usunięty z miejsca wkłucia – w całości lub też we fragmentach. Uzyskany w taki sposób materiał biologiczny należy umieścić w jałowym pojemniku, który dostarczany jest wraz z zestawem wysyłkowym. W otrzymanym zestawie wysyłkowym  znajduje się dokładna instrukcja, która w sposób szczegółowy objaśnia sposób przygotowania kleszcza do badania.

Usuniętego ze skóry kleszcza należy zamknąć w szczelny sposób w pojemniku. Nie należy owijać go w papier, przyklejać plastrem, przekłuwać igłą oraz przesyłać w pojemnikach innych niż sterylne pudełko znajdujące się w zestawie wysyłkowym. Istnieje możliwość przeprowadzenia jednoczasowego badania do 3 kleszczy, przy czym warto zaznaczyć, że wówczas materiał analizowany jest całościowo, bez podziału na poszczególne  osobniki.

Jak przechowywać kleszcza do badania?

Po umieszczeniu kleszcza w specjalnym pojemniku należy go przechowywać w chłodziarce, w temperaturze od 2 °C do 8 °C. W ten sposób materiał do badania może przebywać do 24-48 godzin.

Czy badanie kleszcza jest wiarygodne?

Badania molekularne przeprowadzane z użyciem metody RT-PCR charakteryzują się niezwykle wysokim poziomem czułości. Otrzymanie wyniku negatywnego (wykluczającego obecność krętków borrelii w badanym materiale) z bardzo wysokim prawdopodobieństwem  wyklucza możliwości zachorowania na boreliozę. Wynik ten świadczy o tym, że badany kleszcz nie był zainfekowany omawianym patogenem. W związku z tym nie istnieje możliwość przeniesienia bakterii do organizmu człowieka.

W przypadku otrzymania wyniku pozytywnego rezultat świadczy o obecności krętków borrelii w badanym kleszczu. Warto jednak zaznaczać, że nie jest to jednoznaczne z przeniesieniem tego drobnoustroju chorobotwórczego na człowieka. Rozpoznanie boreliozy możliwe jest w przypadku wystąpienia charakterystycznych dolegliwości chorobowych oraz wykonaniu dodatkowych badań potwierdzających zakażenie w organizmie pacjenta. Wykrycie krętków borrelii w kleszczu pozwala jednak na lepsze oszacowanie ryzyka zakażenia oraz sugeruje konieczność dokładnej obserwacji swojego stanu zdrowia na przestrzeni najbliższych tygodni.

Bibliografia:

1. https://diag.pl/pacjent/artykuly/neuroborelioza-co-warto-wiedziec/
2. https://diag.pl/pacjent/artykuly/borelioza-inne-choroby-odkleszczowe/
3. https://www.uw.edu.pl/badanie-kleszczy-na-obecnosc-kretkow-boreliozy/
4. https://boreliozaonline.pl/badanie-kleszcza/
5. https://www.cdc.gov/lyme/removal/index.html
6. https://medlineplus.gov/lab-tests/lyme-disease-tests/