Bakteriuria - przyczyny, objawy, diagnostyka

Bakteriuria – czym jest bakteriomocz?

Bakteriuria, inaczej zwana bakteriomoczem jest zjawiskiem patologicznym, polegającym na występowaniu bakterii w wydalanym moczu. W zdrowym, prawidłowo zbudowanym układzie moczowym, sprawnie działające mechanizmy obronne w naturalny sposób zapobiegają przyleganiu bakterii chorobotwórczych do nabłonka dróg moczowych. Fizjologiczna jałowość układu moczowego utrzymywana jest głównie przez kwaśne pH moczu, właściwości przeciwbakteryjne wydzielin błony śluzowej pęcherza, wypłukujące działanie strumienia moczu, występowanie w moczu przeciwciał różnych klas i bakteriostatyczne produkty komórek prostaty i nerek.

Bakteriuria pojawia się wówczas, gdy dochodzi do upośledzenia sprawności powyższych mechanizmów, najczęściej w skutek starzenia się organizmu, występowania wad anatomicznych układu moczowego, przerostu prostaty, zaburzeń hormonalnych lub cukrzycy.

Bakteriuria – diagnostyka bakteriomoczu

W diagnostyce bakteriurii ważne jest zidentyfikowanie gatunków drobnoustrojów kolonizujących drogi moczowe oraz określenie ilości bakterii wydalanych w jednym mililitrze badanego moczu. Samą obecność bakterii w moczu potwierdza się w oparciu o uzyskany wynik badania ogólnego moczu, natomiast informacji o przynależności bakterii do danego gatunku, oraz nasileniu bakteriurii dostarcza wynik badania mikrobiologicznego próbki moczu.

W przypadku obu badań, kluczowy dla uzyskania wiarygodnego wyniku jest właściwy sposób pobrania materiału przeznaczonego do badania.

Bakteriuria – rodzaje i podział

Bakteriurię podzielić można na dwa rodzaje. Są to: bakteriuria znamienna oraz bakteriuria nieznamienna. W przypadku bakteriurii znamiennej wyróżniamy bakteriurię objawową i bezobjawową. Co warto wiedzieć o wymienionych przykładach? W jakich sytuacjach występują? Poniżej przedstawiamy szczegółową charakterystykę.

Bakteriuria znamienna – charakterystyka

Bakteriuria znamienna jest istotnie klinicznym rodzajem bakteriurii, rozpoznawanym na podstawie jasno sprecyzowanych wytycznych.  Zarówno przy współtowarzyszeniu jej objawów lub braku dolegliwości ze strony układu moczowego, wymaga konsultacji lekarskiej i cyklicznego monitorowania.

Bakteriuria znamienna definiowana jest jako obecność w jednym mililitrze moczu:

•  ≥ 100 000 komórek bakterii u osób bez objawów klinicznych, stwierdzona w dwóch próbkach moczu pobranych w odstępie 2 tygodni (≥10⁵CFU/ml);
• ≥ 1000 komórek bakterii u kobiet z objawami zapalenia pęcherza moczowego (≥10³CFU/ml);
• ≥ 10 000 komórek bakterii u kobiet z objawami odmiedniczkowego zapalenia nerek (≥10⁴CFU/ml);
• ≥ 1000 komórek bakterii u mężczyzn z objawami zakażenia układu moczowego (≥10³CFU/ml);
• ≥100 komórek bakterii u osób, którym mocz pobrano przez jednorazowe wprowadzenie cewnika do pęcherza moczowego (≥10²CFU/ml);
• każdej ilości bakterii w moczu pobranym przez nakłucie nadłonowe.

Bakteriuria nieznamienna – charakterystyka

Bakteriuria nieznamienna jest to obecność bakterii w moczu w ilościach poniżej zdefiniowanych kryteriów. Wynika najczęściej z nieprawidłowego przygotowania pacjenta do pobrania próbki moczu, co skutkuje zanieczyszczeniem próbki bakteriami pochodzącymi, np. z fizjologicznie skolonizowanej cewki moczowej lub z przewodu pokarmowego. Bakteriuria nieznamienna nie ma znaczenia klinicznego.

Bakteriuria – objawy pojawiające się przy bakteriomoczu

Bakteriurii znamiennej mogą, lecz nie muszą towarzyszyć objawy kliniczne. W zależności od ich występowania, bakteriurię znamienną klasyfikuję się jako bakteriurię bezobjawową lub bakteriurię objawową  (zakażenie układu moczowego).

Dolegliwości związane z zakażeniem dróg moczowych odczuwane są średnio przez 6 dni, oraz wiążą się z koniecznością ograniczenia codziennej i zawodowej aktywności. Pacjenci uskarżają się głównie na dyskomfort w trakcie oddawania moczu (dyzuria), zwiększoną częstotliwość oddawania moczu (częstomocz), nasiloną potrzebę oddawania moczu w nocy (nykturia), mimowolne oddawanie moczu, ból w okolicy nadłonowej lub lędźwiowej, niekiedy wymioty i  gorączkę. Obu rodzajom bakteriurii towarzyszy zazwyczaj nieprzyjemny zapach moczu.

Bakterie w moczu – epidemiologia bakteriurii

Bakteriuria bezobjawowa i bakteriuria objawowa diagnozowana jest głównie w populacji kobiet, a częstość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem. Za czynnik predysponujący kobiety do rozwoju bakteriurii uważa się zmieniającą się z upływem czasu gospodarkę hormonalną organizmu oraz krótszą niż u mężczyzn cewkę moczową skracającą znacznie odległość do silnie skolonizowanego przez bakterie przewodu pokarmowego.

Bakteriomocz – najczęstsze występowanie

Bakteriuria bezobjawowa  występuje u około ~ 5% zdrowych kobiet przed menopauzą, ~ 10% kobiet w ciąży, ~ 20% kobiet po menopauzie, ~ 50% przedstawicieli populacji >80 roku życia oraz u znacznego odsetka osób z cukrzycą (~ 30%) i uszkodzonym rdzeniem kręgowym (~ 90%).

W przypadku bakteriurii objawowej szacuje się, że przykrych objawów infekcji układu moczowego doświadcza przynajmniej raz w życiu około 50 % kobiet i zaledwie 12 % mężczyzn.

Najczęściej izolowaną bakterią u osób z bakteriurią jest pałeczka okrężnicy (Escherichia coli). W warunkach fizjologicznych bakteria ta wchodzi w skład flory przewodu pokarmowego, a obecność w drogach moczowych jest konsekwencją przeniesienia jej w okolice cewki moczowej oraz pasażu drobnoustrojów do pęcherza. Do rzadziej izolowanych bakterii należą Staphylococcus saprophyticus, Proteus mirabilis oraz bakterie z rodzaju Enterococcus i Klebsiella.

Bakteriuria  – leczenie zakażenia dróg moczowych  

Bakteriuria objawowa wymaga bezwzględnie zastosowania leczenia przeciwbakteryjnego, gdyż nieleczona może prowadzić do nasilenia dolegliwości, rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek, a także zakażenia ogólnoustrojowego organizmu (urosepsy). Leczenie jest uzależnione od wyizolowanego w badaniu mikrobiologicznym drobnoustroju oraz wyniku wykonanego antybiogramu.

Bakteriuria bezobjawowa w większości przypadków nie wymaga leczenia. Dowiedziono, że zaniechanie leczenia bakteriurii bezobjawowej działa na korzyść pacjenta, ponieważ zmniejsza ryzyko wystąpienia objawów oraz wydłuża okresy pomiędzy objawowymi infekcjami układu moczowego. W konsekwencji nieuzasadnionego leczenia bakteriurii bezobjawowej, dochodzi do rozwinięcia powikłań powtarzającej się antybiotykoterapii, w tym: grzybicy dróg rodnych lub kolonizacji układu moczowego przez bakterie wielolekooporne.

W jakich przypadkach bakteriuria bezobjawowa powinna być leczona? Leczenie bakteriurii wskazane jest przez różne towarzystwa urologiczne jedynie w obrębie trzech grup pacjentów:

– u kobiet w ciąży;

– u osób przed zabiegami chirurgicznymi i endoskopowymi w obrębie układu moczowego;

– u osób po przeszczepie nerki, ale tylko w okresie do trzech miesięcy od wykonanego przeszczepu.

Bakteriuria w ciąży – bakterie w moczu u kobiet ciężarnych

U kobiet w ciąży bakteriuria bezobjawowa występuje dwukrotnie częściej niż bakteriuria objawowa i dotyczy odpowiednio 10% i 5% ciężarnych. Każdy z rodzajów bakteriurii w ciąży wymaga bezwarunkowo podjęcia leczenia, ze względu na zwiększone ryzyko osłabienia worka owodniowego, wystąpienia porodu przedwczesnego i urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową. Badanie ogólne moczu jest badaniem obowiązkowym dla kobiet ciężarnych, zlecanym przez lekarza ginekologa przynajmniej raz w miesiącu.

Tak częste monitorowanie kobiety ciężarnej pozwala na zdiagnozowanie bakteriurii, także bezobjawowej na każdym etapie ciąży. Umożliwia to lekarzowi wprowadzenie skutecznej antybiotykoterapii, która w przypadku ciężarnych znacząco zwiększa szanse na urodzenie zdrowego dziecka we właściwym terminie.

Dr n. med. Beata Skowron
Laboratoria Medyczne DIAGNOSTYKA

Źródła:

1. Nicolle LE, Gupta K, Bradley SF, Colgan R, DeMuri GP, Drekonja D, Eckert LO, Geerlings SE, Köves B, Hooton TM, Juthani-Mehta M, Knight SL, Saint S, Schaeffer AJ, Trautner B, Wullt B, Siemieniuk R. Clinical Practice Guideline for the Management of Asymptomatic Bacteriuria: 2019 Update by the Infectious Diseases Society of America.Clin Infect Dis. 2019 May 2;68(10):e83-e110. doi: 10.1093/cid/ciy1121.
2. Greve VH, Greve T, Helmig RB. Bacteriuria in Pregnancy in a Danish Contemporary Cohort of Women. Infect Dis Obstet Gynecol. 2020 Jan 8;2020:8398537. doi: 10.1155/2020/8398537. eCollection 2020.
3. Skowron Beata Jadwiga, Thor promot. Piotr. Analiza laboratoryjna patomechanizmów modelu doświadczalnego wstępującego ostrego uszkodzenia nerek spowodowanego zakażeniem pałeczką okrężnicy. Praca doktorska. Uniwersytet Jagielloński. Colegium Medicum. Wydział Lekarski, 2014.
4. Duława J. Zakażenia układu moczowego w: Choroby dróg moczowych, Nefrologia. Wielka interna. Myśliwiec M. (red.). Medical Tribune Polska, Warszawa 2009.
5. Bono MJ, Reygaert WC. Urinary Tract Infection. 2021 Jun 23. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan–.