Echolalia – przykłady u dorosłych i dzieci

Echolalia odnosi się do mimowolnego powtarzania fraz, słów, fragmentów i całych zdań zasłyszanych od innej osoby. Powtarzanie jest bezwiedne, nie ma w nim zazwyczaj sensu ani celu, utrudnia też prawidłową komunikację. Jest to częste zjawisko występujące u małych dzieci, stanowiące element ich rozwoju (echolalia rozwojowa) i nabywania umiejętności komunikacji. Jeśli natomiast automatyczne naśladowanie mowy utrzymuje się lub pojawia ponownie, po ukończeniu trzeciego roku życia, można zacząć podejrzewać nieprawidłowości w mówieniu i/lub rozwoju. 

Echolalia – rodzaje

Wyróżnianymi podtypami echolalii są:

• echolalia bezpośrednia, natychmiastowa – gdy dana osoba/dziecko natychmiast powtarza zasłyszaną mowę (dźwięki, wyrazy, zdania lub frazy) innej osoby zaraz po usłyszeniu mowy;
• echolalia opóźniona, odroczona, pośrednia – gdy dana osoba/dziecko po pewnym czasie powtarza mowę innej osoby;
• echolalia funkcjonalna, komunikacyjna, fizjologiczna – w której powtarzane frazy mają cel komunikacyjny, obserwowana jest w prawidłowym rozwoju języka na etapie gaworzenia i stanowi normę pomiędzy 9. a 30. miesiącem życia.

Echolalia – przyczyny

Dokładne przyczyny powstania patologicznej echolalii nie są znane, choć przyjmuje się, że stanowi objaw wynikający z dysfunkcji układu nerwowego. Oznaką, że echolalia może być skutkiem choroby, jest jej występowanie po 3. roku życia. Najczęstszym schorzeniem powodującym echolalię jest zaburzenie ze spektrum autyzmu, ASD (ang. autism spectrum disorders). Około 75% osób, u których zdiagnozowano ASD, doświadcza echolalii.

Inne częste schorzenia czy sytuacje zdrowotne, w których echolalia może się objawiać to:

• zespół nadpobudliwości psychoruchowej, ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder),
• zespół Aspergera,
• choroby neurodegeneracyjne,
• udar mózgu,
• opóźnienie rozwoju,
• zapalenie mózgu,
• zespół Tourette’a,
• schizofrenia.

Powyższa lista nie wyczerpuje wszystkich schorzeń, w których może pojawić się echolalia. Należy podkreślić, że jest to objaw, stanowiący element szerszego kontekstu klinicznego, a nie oddzielna jednostka chorobowa.

Echolalia – autyzm. Istnieje zależność?

Autyzm to złożone zaburzenie neurobiologiczne, które wpływa na sposób, w jaki jednostka postrzega świat i nawiązuje z nim kontakt społeczny. Objawy autyzmu mogą być różnorodne i obejmować trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej, ograniczone zainteresowania i powtarzające się wzorce zachowań.

Zespół Aspergera charakteryzuje się pewnymi cechami typowymi dla autyzmu, takimi jak trudności w komunikacji społecznej, ograniczone zainteresowania oraz powtarzające się zachowania, ale zazwyczaj nie występują u tych osób opóźnienia w rozwoju mowy czy funkcjonowaniu poznawczym.

Echolalia jest jednym z częstych objawów autyzmu, polegającym na powtarzaniu słów lub fraz bez zrozumienia ich znaczenia. Może obejmować zarówno niemal dosłowne powtarzanie słów, jak i powtarzanie wcześniej usłyszanych fraz w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne.

Echolalia u dzieci autystycznych może wynikać z różnych czynników, w tym:

• trudności w komunikacji,
• zaburzenia przetwarzania sensorycznego,
• trudności w zrozumieniu społecznego kontekstu.

Najczęściej powtarzane zwroty przez dzieci autystyczne różnią się w zależności od indywidualnych preferencji i doświadczeń, ale mogą także obejmować na przykład fragmenty dialogów z ulubionych filmów, książek lub programów telewizyjnych, a także zwroty, które były wcześniej używane przez innych w ich otoczeniu. 

Typowe przykłady echolalii u dzieci przytoczono poniżej:

• Matka pyta: „Czy chcesz herbaty?”

Dziecko (echolalia): „Czy chcesz herbaty?” (powtarza dokładnie to samo pytanie);

• Nauczycielka mówi: „Cześć, jak się masz?”

Dziecko (echolalia): „Cześć, jak się masz?” (powtarza dokładnie to samo powitanie);

• Rodzic mówi: „Idziemy spać, czas na dobranoc.”

Dziecko (echolalia): „Czas na dobranoc.”

W leczeniu echolalii u dzieci autystycznych podejmuje się strategie, takie jak:

• terapia mowy i języka,
• terapia behawioralna,
• terapia sensoryczna,
• edukacja rodziców i opiekunów

Echolalia u dzieci autystycznych lub w spektrum autyzmu jest zjawiskiem, które nie musi mieć wydźwięku negatywnego. Terapeuci zajmujący się osobami z tym zaburzeniem podkreślają, że dzieci z echolalią, wspomagane terapią, prowadzące proste dialogi lub wykorzystujące to zjawisko do komunikacji, rokują znacznie lepiej, niż dzieci, które w ogóle nie mówią.

Echolalia u dorosłych

Echolalia u dorosłych wynika z różnych zaburzeń neurologicznych, nie tylko związanych z autyzmem. Zaliczamy do nich:

• Zaburzenia neurodegeneracyjne – choroby takie jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne czy otępienie czołowo-skroniowe. 
• Urazy głowy – osoby doświadczające urazów głowy, zwłaszcza tych poważnych, mogą mieć różne konsekwencje neurologiczne. Urazy mogą prowadzić do uszkodzenia mózgu i zaburzenia funkcji komunikacyjnych.
• Udar mózgu – czyli nagłe przerwanie dopływu krwi do części mózgu, które może prowadzić do różnych objawów neurologicznych. Skutki udaru zależą od lokalizacji i rozmiaru uszkodzenia mózgu.
• Zespół Tourette’a – „choroba tików” głosowych i ruchowych. Echolalia może być jednym z wielu objawów tego zaburzenia neuropsychiatrycznego, które charakteryzuje się także innymi tikami motorycznymi i werbalnymi.
• Schizofrenia – u niektórych osób z diagnozą schizofrenii mogą występować zaburzenia mowy. 

Typowe przykłady echolalii dorosłych przytoczono poniżej.

Pytanie: „Jak się masz?”

Osoba z echolalią: „Jak się masz?” „Jak się masz?” „Jak się masz?” (powtarza pytanie bez zrozumienia i odpowiedzi);

Polecenie: „Zamknij drzwi.”

Osoba z echolalią: „Zamknij drzwi.” (powtarza polecenie, czasem bez zrozumienia i bez reakcji);

Pytanie (lekarza): „Czy boli cię głowa?”

Osoba z echolalią: „Czy boli cię głowa? Boli.” (powtarza pytanie i odpowiada). 

Osoby z echolalią mogą różnorodnie reagować na pytania. Niektóre z nich jedynie powtarzają pytanie bez udzielenia właściwej odpowiedzi, szczególnie jeśli echolalia jest silna i dominuje w ich sposobie komunikacji. Jednakże inni chorzy mogą udzielić odpowiedzi na pytanie, zwłaszcza gdy są w stanie zrozumieć jego znaczenie i mają wystarczające umiejętności językowe, by odpowiedzieć.

Leczenie echolalii lub łagodzeniu jej objawów opiera się na różnych metodach, w zależności od przyczyny i kontekstu klinicznego. W przypadku zaburzeń neurodegeneracyjnych lub innych chorób neurologicznych leczenie może być skierowane głównie na zarządzanie ogólnymi objawami choroby i poprawę jakości życia pacjenta. W niektórych przypadkach, na przykład przy udarze mózgu, rehabilitacja może pomóc w poprawie funkcji komunikacyjnych i redukcji objawów, ale często nie ma sposobu na całkowite cofnięcie echolalii. Dla osób z zaburzeniami neuropsychiatrycznymi, takimi jak schizofrenia, leczenie może obejmować farmakoterapię i terapię poznawczo-behawioralną w celu zarządzania objawami. W każdym przypadku ważne jest dostosowanie planu leczenia do indywidualnych potrzeb i kontekstu klinicznego pacjenta.

Dr n.med. Iwona Chromik