IBD, czyli choroby zapalne jelit. Czym się charakteryzują?

Choroby zapalne jelit (ang. inflammatory bowel disease, IBD) to grupa schorzeń określanych w Polsce jako nieswoiste zapalenia jelit (NZJ). Zaliczają się do nich dwie główne jednostki chorobowe – wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna. Obie te choroby prowadzą do przewlekłego stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym, co skutkuje licznymi objawami i wymaga starannego monitorowania, odpowiedniego leczenia oraz zmiany stylu życia. W tym wpisie wyjaśnimy, czym się charakteryzują choroby zapalne jelit.

Choroby zapalne jelit – co to jest?

IBD to grupa autoimmunologicznych schorzeń jelit. W przebiegu tych chorób długotrwały stan zapalny uszkadza błonę śluzową jelit, utrudniając prawidłowe wchłanianie składników odżywczych. Choroby zapalne jelit są schorzeniami przewlekłymi, co oznacza, że mogą trwać przez całe życie, na przemian z okresami zaostrzeń i remisji.

IBD mogą pojawić się w każdym momencie życia, jednak najczęściej dotykają młodych dorosłych. Rzadziej występują u dzieci poniżej 3. roku życia, a przypadki wśród niemowląt są niezwykle rzadkie.

Nieswoiste choroby zapalne jelit – rodzaje

Wbrew pozorom termin „zapalenie jelit” odnosi się nie do jednej, ale do kilku chorób o podobnym charakterze. Schorzenia te mają zbliżone objawy, lecz różnią się lokalizacją zmian zapalnych, co umożliwia ich odróżnienie podczas badania endoskopowego. Do najczęściej występujących typów IBD zaliczają się:

1. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, ang. ulcerative colitis, UC):
2. Charakteryzuje się stanem zapalnym błony śluzowej jelita grubego.
3. Zmiany zapalne zaczynają się od odbytnicy i mogą sięgać do okrężnicy.
4. Charakterystyczne przewlekłe owrzodzenia powodują liczne dolegliwości.
5. Stan zapalny może prowadzić do nadżerek i owrzodzeń.
6. Najbardziej typowym objawem są biegunki, często z domieszką krwi.

• Choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC, ang. Crohn’s disease, CD):
• Może występować na każdym odcinku przewodu pokarmowego – od jamy ustnej po odbyt.
• Zmiany zapalne obejmują całą grubość ściany jelita i występują ogniskowo, co oznacza, że obok zmienionych chorobowo fragmentów mogą znajdować się zdrowe odcinki.
• Bardzo charakterystyczne są zmiany okołoodbytnicze, takie jak ropnie, przetoki, szczeliny i naddatki skórne, które nie występują w WZJG.
• Typowe objawy to bóle brzucha, biegunki i stany gorączkowe.

IBD – objawy

IBD często charakteryzują się naprzemiennym występowaniem faz zaostrzeń i remisji. W czasie zaostrzeń objawy mogą się nasilać, a okresy remisji mogą przebiegać bezobjawowo. Symptomy IBD mogą się znacznie różnić w zależności od rodzaju choroby, stopnia jej zaawansowania oraz indywidualnych predyspozycji pacjenta. Do najczęstszych objawów należą:

• Bóle brzucha – często nasilające się po posiłkach lub w czasie zaostrzeń.
• Biegunki – w przypadku WZJG mogą być krwiste, z domieszką śluzu, w ChLC zaś biegunki są częste, ale niekoniecznie związane z krwawieniem.
• Gorączka – może być objawem ogólnoustrojowego stanu zapalnego.
• Utrata masy ciała – wynika z nieprawidłowego wchłaniania składników odżywczych i zmniejszonego apetytu.
• Zmęczenie i osłabienie – są efektem przewlekłego stanu zapalnego i niedoborów żywieniowych.
• Anemia – spowodowana utratą krwi oraz niedoborami żelaza i innych składników.
• Afty w jamie ustnej – szczególnie w przypadku ChLC.

IBD – przyczyny

Dokładna przyczyna IBD nie jest w pełni poznana. Istnieje jednak wiele czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju tych chorób. Najczęściej wymienia się:

• Predyspozycje genetyczne – ryzyko wystąpienia IBD jest wyższe u osób, których bliscy krewni chorują na te schorzenia.
• Dysbioza jelitowa – zaburzenia w składzie mikroflory jelitowej mogą wpływać na nadmierną reakcję układu odpornościowego.
• Czynniki środowiskowe – palenie tytoniu, dieta uboga w błonnik, spożywanie przetworzonej żywności, a także stres mogą przyczyniać się do rozwoju choroby.
• Infekcje – przebyte infekcje jelitowe mogą zwiększać ryzyko zachorowania na IBD, ale jak dotąd nie udało się wskazać mikroorganizmu odpowiedzialnego za powstawanie choroby.

IBD – dieta

Wzrost zachorowalności na IBD w krajach rozwiniętych sugeruje, że czynniki żywieniowe mają wpływ na patogenezę i przebieg choroby. Z relacji pacjentów wynika, że zbilansowana dieta oddziałuje łagodząco na objawy, takie jak biegunka, wzdęcia, bóle brzucha, nudności czy utrata masy ciała.

Żywienie w przebiegu IBD zmienia się w zależności od fazy choroby. Dieta w okresie remisji powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia. Odpowiedni sposób odżywiania może zmniejszyć nasilenie objawów i poprawić jakość życia pacjentów z IBD. W czasie remisji warto uwzględnić w jadłospisie:

• Gotowane owoce i warzywa – sąbogatym źródłem witamin, składników mineralnych i przeciwutleniaczy, które wspierają funkcjonowanie układu pokarmowego.
• Pełnoziarniste produkty zbożowe – dostarczają błonnika pokarmowego, który w odpowiednich ilościach wspiera zdrowie jelit, jednak jego spożycie należy dostosować do indywidualnej tolerancji.
• Źródła zdrowych tłuszczów – szczególnieważne są kwasy tłuszczowe omega-3, które mają działanie przeciwzapalne. Znajdują się one w tłustych rybach, takich jak łosoś, makrela, a także w orzechach włoskich.

Należy ograniczyć spożycie mięsa i żywności przetworzonej, które mogą działać drażniąco na jelita i zwiększać ryzyko zaostrzeń. Jeśli pacjent zauważa u siebie objawy nietolerancji laktozy, powinien zastąpić mleko fermentowanymi produktami mlecznymi, takimi jak jogurt, kefir czy maślanka. Zaleca się rezygnację ze smażenia na rzecz gotowania w wodzie, na parze czy duszenia.

IBD – dieta w czasie zaostrzeń

Podczas zaostrzeń IBD priorytetem jest łagodzenie objawów oraz zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości składników odżywczych, mimo ograniczeń związanych z wchłanianiem pokarmów. Dieta powinna być dostosowana indywidualnie, szczególnie pod kątem zwiększonego zapotrzebowania na kalorie i białko, które są niezbędne do regeneracji organizmu. Warto zwrócić uwagę na kilka zasad:

1. Unikanie produktów drażniących – pacjenci powinni unikać żywności, która może podrażniać jelita, np. tłustych, smażonych potraw, alkoholu i ostrych przypraw.
2. Spożywanie małych objętościowo posiłków – jedzenie niewielkich porcji może pomóc w zmniejszeniu obciążenia układu pokarmowego.
3. Odpowiednia podaż błonnika pokarmowego – mimo że błonnik jest ważny dla zdrowia jelit, pacjenci z IBD muszą być ostrożni w jego spożywaniu. W okresach zaostrzeń zaleca się dietę niskobłonnikową, aby zmniejszyć podrażnienie.
4. Prawidłowe nawodnienie – należy dbać o stosowną podaż płynów, zwłaszcza podczas biegunek.
5. Właściwa podaż składników pokarmowych – pacjenci z IBD często mają niedobory witamin i składników mineralnych, takich jak witamina B12, żelazo czy kwas foliowy. Uzupełnianie tych niedoborów jest niezwykle ważne.

IBD a nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna

Niektóre badania sugerują, że u części pacjentów z IBD współwystępuje nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna, która może prowadzić do nasilenia stanu zapalnego i zaostrzenia objawów. W jednym z badań oceniano poziom przeciwciał w klasie IgG u 137 pacjentów z IBD, w tym 40 pacjentów z WZJG i 97 z ChLC, oraz 50 zdrowych osób. Przeciwciała IgG specyficzne dla określonych produktów spożywczych wykryto u 57,5% pacjentów z WZJG, u 90,72% pacjentów z ChLC i u 42% osób z grupy kontrolnej. Liczba nietolerowanych pokarmów była większa u pacjentów z ChLC i WZJG niż u osób bez IBD. Badanie wykazało, że przeciwciała IgG swoiste dla określonych produktów spożywczych częściej występują u chorych na ChLC niż u pacjentów z WZJG i u osób zdrowych.

Przeczytaj również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/zespol-jelita-drazliwego-czym-sie-objawia-ta-uciazliwa-choroba/

W związku z tym warto się zastanowić się nad wykonaniem testu na nadwrażliwość pokarmową IgG-zależną, takiego jak myfoodprofile. Test ten pozwala na identyfikację produktów, które mogą wywoływać nadmierną reakcję układu odpornościowego i nasilać objawy IBD. Wykluczenie pokarmów powodujących reakcje IgG-zależne może przynieść ulgę w objawach i zmniejszyć stan zapalny. Każdy pacjent, który wykona badanie myfoodprofile, otrzymuje wraz z wynikiem zindywidualizowany przewodnik dietetyczny, ułatwiający wdrożenie zmian żywieniowych.

Podsumowanie

IBD to choroba przewlekła, której objawy mogą znacznie wpływać na codzienne funkcjonowanie pacjentów. Jadłospis w przebiegu choroby powinien być dostosowany do jej fazy. W okresie remisji zalecana jest zdrowa, zbilansowana dieta z odpowiednim udziałem błonnika i zdrowych tłuszczów, jednak należy pamiętać o indywidualnych potrzebach pacjenta. Z kolei w czasie zaostrzeń dieta powinna łagodzić objawy, a suplementacja – uzupełniać niedobory. Warto także pamiętać o nowoczesnych możliwościach diagnostycznych, takich jak test myfoodprofile, które mogą pomóc w lepszym dostosowaniu terapii żywieniowej do indywidualnych potrzeb pacjenta.