Niedosłuch – poznaj przyczyny i sposoby rozpoznawania 

Niedosłuch to problem, który dotyka wiele osób w różnym wieku, a jego podłoże może być zróżnicowane. W artykule przyjrzymy się głównym przyczynom niedosłuchu, objawom, jakie mogą występować u dzieci i dorosłych, oraz sposobom diagnozowania tego schorzenia.

Czym jest niedosłuch?

Niedosłuch to stan, w którym zdolność do odbierania dźwięków jest ograniczona. Może on mieć różny stopień nasilenia, od lekkiego do głębokiego. Niedosłuch dzieli się również na kilka typów, w tym:

• Niedosłuch przewodzeniowy – związany z problemami w uchu zewnętrznym lub środkowym, gdzie dźwięki nie są prawidłowo przewodzone do ucha wewnętrznego.
• Niedosłuch odbiorczy – spowodowany uszkodzeniem komórek słuchowych w uchu wewnętrznym lub nerwu słuchowego, co prowadzi do problemów z rozpoznawaniem dźwięków.
• Niedosłuch mieszany – obejmuje zarówno elementy niedosłuchu przewodzeniowego, jak i odbiorczego.

📌 Głuchota – czym różni się od niedosłuchu?

Przyczyny niedosłuchu

Przyczyny niedosłuchu są zróżnicowane i mogą obejmować zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Oto niektóre z nich:

Starzenie się

Naturalny proces starzenia się organizmu jest jedną z najczęstszych przyczyn niedosłuchu. Z wiekiem dochodzi do degeneracji komórek słuchowych, co prowadzi do trudności w słyszeniu dźwięków o wysokiej częstotliwości.

Ekspozycja na hałas

Długotrwała ekspozycja na głośne dźwięki, takie jak muzyka na koncertach czy hałas w miejscu pracy, może prowadzić do uszkodzenia komórek słuchowych. Osoby pracujące w głośnych środowiskach, np. w budownictwie czy w przemyśle, są w szczególności narażone na ryzyko.

Infekcje

Infekcje ucha, takie jak zapalenie ucha środkowego, mogą prowadzić do czasowego lub trwałego ubytku słuchu. Infekcje wirusowe, np. świnka czy odra, również wpływają na zdolność słyszenia.

Urazy

Urazy głowy lub ucha mogą uszkodzić struktury odpowiedzialne za słuch i prowadzić do niedosłuchu. Może to być wynikiem wypadków lub urazów akustycznych.

📌 Przeczytaj także: Zatkane ucho – przyczyny, objawy oraz domowe sposoby na zatkane uszy.

Czynniki genetyczne

Niektóre osoby są predysponowane do niedosłuchu z powodu genetyki. Wrodzone wady słuchu mogą być dziedziczone i manifestować się w dzieciństwie lub w dorosłości. Najczęstsze geny związane z niedosłuchem:

• GJB2 (koneksyna 26) – mutacje w tym genie są najczęstszą przyczyną dziedzicznego niedosłuchu, szczególnie w przypadkach autosomalnego recesywnego niedosłuchu.
• GJB6 (koneksyna 30) – mutacje w tym genie mogą współistnieć z mutacjami w GJB2, powodując niedosłuch.
• SLC26A4 (gen kodujący białko pendrynę) – związany z zespołem Pendreda, który łączy niedosłuch z problemami tarczycy.
• MYO7A, TECTA, STRC – inne geny związane z wrodzonymi postaciami niedosłuchu.

📌 Przeczytaj więcej o badaniu na niedosłuch wrodzony.

Jakie są objawy niedosłuchu?

Niedosłuch manifestuje się na różne sposoby, a objawy mogą różnić się w zależności od wieku pacjenta oraz rodzaju niedosłuchu.

Do głównych objawów u dzieci należą:

• Izolacja społeczna – dzieci mogą unikać interakcji z rówieśnikami.
• Problemy z mówieniem – dzieci mogą wymawiać słowa niewyraźnie.
• Częste proszenie o powtórzenie – dzieci mogą często prosić dorosłych o powtórzenie wypowiedzi.
• Niereagowanie na dźwięki – brak odpowiedzi na swoje imię lub inne dźwięki w otoczeniu.
• Trudności w nauce – słaby postęp w szkole z powodu problemów ze słuchaniem nauczyciela.
• Trudności w zlokalizowaniu dźwięku – problemy z określeniem, skąd pochodzi dźwięk.

Do częstych objawów u dorosłych zaliczamy:

• Trudności z rozumieniem mowy, zwłaszcza w hałaśliwym otoczeniu.
• Głośniejsze mówienie – często osoby z niedosłuchem nie zdają sobie sprawy, że mówią głośniej niż zwykle.
• Podkręcanie głośności urządzeń – konieczność ustawiania głośności telewizora lub radia na wyższym poziomie.
• Problemy ze zrozumieniem rozmów telefonicznych – trudności w odbieraniu mowy przez telefon.
• Problemy ze słyszeniem dźwięków o niskiej intensywności – trudność w zrozumieniu szeptu lub mowy w hałaśliwym otoczeniu.
• Skargi na „dudnienie” lub „szumy uszne”.

Jak rozpoznać niedosłuch?

Rozpoznanie niedosłuchu wymaga uważnej obserwacji objawów oraz przeprowadzenia odpowiednich badań. Diagnostyka rozpoczyna się od wywiadu medycznego (np. historii chorób i ewentualnej ekspozycji na czynniki ryzyka) i badania przedmiotowego – obserwacji objawów i badania otoskopowego – oceny przewodu słuchowego i błony bębenkowej w celu wykrycia potencjalnych przeszkód lub infekcji.

W celu precyzyjnego określenia rodzaju i stopnia niedosłuchu wykonuje się:

• Audiometrię tonalną – badanie, podczas którego pacjent nosi słuchawki i sygnalizuje, kiedy słyszy dźwięki o różnej częstotliwości i intensywności. Wyniki są przedstawiane w postaci audiogramu.
• Audiometrię mowy – sprawdza zdolność rozumienia słów przy różnych poziomach głośności.
• Tympanometrię – badanie mierzące ruchomość błony bębenkowej i funkcjonowanie ucha środkowego.
• Otoemisję akustyczną (OAE) – umożliwia ocenę funkcji ślimaka.
• Potencjały wywołane pnia mózgu (ABR) – badanie przewodzenia sygnałów dźwiękowych wzdłuż nerwu słuchowego i pnia mózgu.

W niektórych przypadkach konieczne mogą być badania obrazowe. Rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT) stosowane są do wykrywania zmian anatomicznych, np. guzów lub nieprawidłowości w uchu wewnętrznym.

Szczególną uwagę przykłada się do wczesnego wykrywania niedosłuchu u dzieci, ponieważ ma to kluczowe znaczenie dla ich rozwoju. Wykorzystuje się metody, takie jak:

• Badania przesiewowe noworodków – otoemisja akustyczna lub ABR, wykonywane rutynowo w szpitalu po porodzie.
• Badania behawioralne – specjalista ocenia reakcje dziecka na dźwięki.

Wczesne wykrycie niedosłuchu jest kluczowe, aby rozpocząć odpowiednie leczenie i rehabilitację. Jeśli zauważysz u siebie lub bliskiej osoby jakiekolwiek objawy niedosłuchu, warto skonsultować się z lekarzem, aby przeprowadzić badania i zaplanować odpowiednie działania.

Badania genetyczne na niedosłuch 

Badania genetyczne na niedosłuch są istotnym narzędziem w diagnostyce przypadków, w których podejrzewa się dziedziczną lub genetycznie uwarunkowaną przyczynę ubytku słuchu. 

Badania genetyczne mogą być rozważane w sytuacjach, gdy:

• Niedosłuch występuje od urodzenia lub rozwija się w młodym wieku.
• W rodzinie występują przypadki niedosłuchu.
• Inne badania audiometryczne lub obrazowe nie dają jednoznacznej odpowiedzi na temat przyczyny niedosłuchu.
• Chce się określić ryzyko dziedziczenia niedosłuchu w przyszłych pokoleniach.

📌 Dowiedz się więcej: Niedosłuch autosomalnie recesywny – badanie, Niedosłuch autosomalny dominujący – badanie.

Badania genetyczne mogą obejmować:

• Analizę mutacji w konkretnych genach – najczęściej testuje się gen GJB2, który koduje białko koneksynę 26. Mutacje w tym genie są odpowiedzialne za większość przypadków dziedzicznego niedosłuchu o charakterze autosomalnym recesywnym.
• Panel genetyczny słuchu – obejmuje analizę wielu genów związanych z różnymi formami niedosłuchu. To bardziej kompleksowe badanie pozwala na identyfikację rzadkich mutacji.
• Sekwencjonowanie całego eksomu (WES) – przy bardziej skomplikowanych przypadkach, gdy standardowe testy nie wykazały mutacji, sekwencjonowanie całego eksomu może pomóc w identyfikacji nowych lub rzadkich mutacji odpowiedzialnych za niedosłuch.
• Sekwencjonowanie całego genomu (WGS) – jeszcze bardziej zaawansowana metoda, która analizuje wszystkie części genomu, w tym regiony poza kodującymi genami.

📌 Poznaj test na niedosłuch autosomalny dominujący.

Zalety badań genetycznych:

• Pozwalają na zidentyfikowanie konkretnej przyczyny niedosłuchu.
• Określają ryzyko dziedziczenia.
• W niektórych przypadkach wyniki wskazują na konkretne strategie leczenia lub rehabilitacji.

Zapobieganie niedosłuchowi

Profilaktyka jest kluczowa w zapobieganiu niedosłuchowi. Oto kilka sposobów, które mogą pomóc w ochronie słuchu:

• Ochrona przed hałasem – używanie zatyczek do uszu w hałaśliwych środowiskach, takich jak koncerty czy miejsca pracy.
• Regularne badania słuchu, zwłaszcza po 50. roku życia, mogą pomóc we wczesnym wykryciu problemów ze słuchem.
• Dbanie o zdrowie ogólne, w tym unikanie palenia i nadmiernego spożycia alkoholu, również może wpłynąć na zdrowie słuchu.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska