Pylica płuc – przyczyny, rodzaje, objawy

Pylica jest chorobą układu oddechowego wywołaną działaniem organicznych lub nieorganicznych pyłów. Pylice płuc stanowią grupę chorób będących wynikiem odkładania się pyłu w tkance płucnej oraz powstania odczynu zapalnego wywołanego jego skupiskami. Wpisane są na listę chorób zawodowych, ponieważ większość z nich wynika z narażenia na czynnik drażniący w środowisku pracy. Pylica jest jedną z najczęściej pojawiających się chorób zawodowych na świecie. W Polsce rocznie rozpoznaje się nawet do 1000 przypadków tego schorzenia, przy czym ponad połowę stanowi pylica górników kopalń węgla.

Pylice płuc – rodzaje

Podziału pylic płuc dokonuje się ze względu na rodzaj zmian anatomopatologicznych w płucach. Na tej podstawie wyróżnia się pylice kolagenowe i niekolagenowe.

• W pylicach kolagenowych dochodzi do rozrostu tkanki łącznej w postaci włókien kolagenowych, co skutkuje uszkodzeniem struktury pęcherzyków płucnych oraz pojawieniem się zmian bliznowatych w płucach. Zaliczamy tutaj pylicę azbestową, krzemową, talkową i aluminiową, ale także pylice wywołane pyłem mieszanym: pylicę górników kopalń węgla, zespół Caplana i pylicę spawaczy elektrycznych.

• W pylicy niekolagenowej nie dochodzi do trwałego uszkodzenia pęcherzyków płucnych, nie obserwuje się agresywnego rozrostu tkanki łącznej, nie ma też wyraźnych cech zapalenia. Zmiany pojawiające się w przebiegu pylic niekolagenowych mogą być odwracalne. Pyłami wywołującymi pylice niekolagenowe są m.in. tlenek cynku, siarczan baru, żelazo, cyna. 

Pylica płuc – przyczyny

• Pylica krzemowa, inaczej zwana silikozą, wywołana jest długotrwałym wdychaniem pyłu krzemionki organicznej. Dotyczy wszystkim pracujących w kamieniołomach, przy budowie tuneli, szybów i chodników kopalnianych, u murarzy szamotowych, w przemyśle porcelanowym, materiałów ogniotrwałych i ściernych oraz hutnictwie. Krzemionka dociera do światła pęcherzyków płucnych, powodując włóknienie miąższu płuc. W obrazie RTG widoczne jest to jako ogniskowo rozmieszczone guzki zbudowane z włókien kolagenowych ze zmianami hialinowymi w środku. Mogą się one ze sobą zlewać, tworząc rozległe zmiany guzowate zwane postępującym rozległym włóknieniem. Pylica krzemowa zwiększa ryzyko zachorowania na gruźlicę płuc, przewlekłe zapalenie płuc i rozedmę.

• Pylica górników kopalń węgla, inaczej pylica węglowa spowodowana jest wdychaniem pyłu kopalnego, którego głównym składnikiem jest pył węglowy, jednak mogą się w nim znajdować również krzemionka, glinokrzemiany i metale śladowe. Charakteryzuje się ogniskowym włóknieniem retikulinowym (postać drobnoogniskowa) oraz kolagenowym (postać guzowata). W postaci drobnoogniskowej dochodzi do miejscowego rozszerzenia światła pęcherzyków płucnych (rozedma ogniskowa), a w postaci guzkowatej zmiany włókniste powstają w wyniku miejscowego nagromadzenia się kolagenu. Odmianą tej choroby jest zespół Caplana określany jako reumatoidalna odmiana pylicy, której towarzyszą zapalenia stawów i obecność czynnika reumatoidalnego.

• Pylica azbestowa (azbestoza) wiąże się z długotrwałym narażeniem na wdychanie pyłu azbestu, co powoduje rozlane włóknienie miąższu płuc, z towarzyszącymi zmianami opłucnowymi. Najbardziej narażeni na pojawienie się objawów tego schorzenia były osoby pracujące w zakładach produkujących azbest, materiały izolacyjne i azbestowe tkaniny ogrodowe. Narażenie na pył azbestowy w Polsce zminimalizowano, wprowadzając w 1997 zakaz produkcji i stosowania produktów azbestopochodnych, jednak dalej narażeni są pracownicy zajmujący się usuwaniem azbestu w budownictwie. Oceny skutków zdrowotnych wynikających z narażenia na pył azbestowy dokonuje się na podstawie kryteriów helsińskich. Ekspozycja na azbest silnie koreluje z wystąpieniem nowotworów płuc.

• Pylica talkowa (talkoza) związana z inhalacją pyłu talku, której wynikiem jest śródmiąższowe włóknienie tkanki płucnej, czasem przybierające charakter ogniskowy.

• Pylica aluminiowa (aluminoza) związana jest z wdychaniem pyłu glinu oraz dymu powstającego podczas produkcji boksytów.  

• Pylica spawaczy elektrycznych wynika z rodzaju spawanego materiału oraz wykorzystywanych w procesie elektrod. W pyle spawalniczym mogą być obecne tlenki żelaza, manganu, tytanu, tlenku węgla i hofnu oraz glinokrzemiany, fluorokrzemiany, fluorki, węglany, związki sodu, potasu, wapnia i magnezu. Najbardziej narażeni są spawacze pracujący w słabo wentylowanych, zamkniętych pomieszczeniach.

Według Rozporządzenia w Polsce na listę chorób zawodowych wpisane są poniższe pylice:

• pylica krzemowa,
• pylica górników kopalń węgla,
• pylica grafitowa,
• pylica azbestowa i pozostałe pylice krzemianowe,
• pylico-gruźlica,
• pylica talkowa,
• pylica spawaczy,
• pylice wywołane pyłami metali.

Pylice płuc – objawy

Objawy pylic zależą od rodzaju pyłu, czasu ekspozycji na pyły, stężenia pyłów w środowisku pracy, składu, pochodzenia i wielkości cząsteczek pyłu, a przede wszystkim od wielkości zmian w tkance śródmiąższowej płuc. W pylicy krzemowej objawy pojawiają się dopiero po kilkunastoletnim narażeniu, a sama choroba przez większość czasu przebiega bezobjawowo. 

Wyróżnia się 2 okresy choroby: 

1. Okres pylicy prostej, gdy zmiany są drobnoogniskowe, a symptomy są głównie wynikiem powikłań w przebiegu choroby- przewlekłego zapalenie płuc i rozedmy.
2. Okres zmian guzowatych, gdzie dochodzi do pojawienia się duszności, kaszlu, problemów z oddychaniem oraz objawów serca płucnego.

Niestety, w większości przypadków, zmiany pojawiające się w pylicy krzemowej są nieodwracalne, także mimo wyeliminowania ekspozycji na czynnik drażniący. 

Pylica górników kopalń węgla obrazem klinicznym przypomina pylicę krzemową, jednak zmiany nie są tak zaawansowane, a przebieg jest łagodniejszy. Objawy ujawniają się po 10, a nawet po 20 latach pracy w kopalni.

Objawy w pylicy azbestowej uwarunkowane są postępującym włóknieniem tkanki płucnej, szczególnie w dolnej części płuc. Włókna azbestowe mogą też przemieszczać się do opłucnej trzewnej i ściennej, wywołując proces zapalny oraz jej drewnienie. Choroba ujawnia się po około 10 latach pracy w środowisku zanieczyszczonym. W przebiegu pylicy azbestowej, oprócz objawów typowych pojawia się duszność wysiłkowa, narastająca w miarę powiększania się zmian. Zmiany, podobnie jak w pylicy krzemowej są nieodwracalne i postępują, mimo przerwania narażenia. W rezultacie może dojść do niewydolności oddechowej płuc. Objawy, w przebiegu pylicy spawaczy elektrycznych, pojawiają się po ok. 15 latach pracy w środowisku narażonym na ekspozycję, jednak udokumentowane są również przypadki wystąpienia tego schorzenia już po 5 latach pracy. Na początku pojawiają się ogólne osłabienie, utrata masy ciała, suchy kaszel i duszność oraz zmniejszenie tolerancji dla wysiłku fizycznego. Powikłaniami może być POChP, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma lub odma samoistna, pylico-gruźlica, zespół serca płucnego, niewydolność oddechowa. 

Pylica płuc – diagnostyka

Największą rolę w diagnozowaniu pylic płuc odgrywa dobrze zebrany wywiad, uwzględniający ekspozycję na pyły w środowisku pacjenta. Ze względu na brak specyficznych objawów podmiotowych, pylice bywają zbyt późno diagnozowane. W określeniu zaawansowania zmian oraz diagnostyce istotne jest wykorzystanie badań obrazowych:

• RTG klatki piersiowej (zwłóknienia w postaci guzków pojedynczych lub guzowatości),
• tomografii komputerowej klatki piersiowej (metoda czulsza niż RTG w niektórych przypadkach).

Wykonuje się również badanie plwociny (barwienie może ujawnić występowanie, charakterystycznych dla danej pylicy struktur np. ciałek azbestowych) oraz badania czynnościowe płuc pozwalające na ocenę wydolności tkanki płucnej. Wykorzystuje się również biopsję zmian włóknikowych oraz badanie bronchoskopowe płuc.

Pylica płuc – leczenie

Niestety współczesna medycyna nie posiada udowodnionych naukowo sposobów leczenia przyczynowego pylic płuc. Najważniejsze jest zredukowanie ekspozycji na czynnik uszkadzający. Niestety zmniejszenie narażenia nie zawsze powoduje cofnięcie zmian, a czasem, nawet po usunięciu ze środowiska szkodliwych pyłów, zmiany w płucach postępują. Postępowanie lekarskie sprowadza się do poprawy komfortu życia pacjenta przez zastosowanie leczenia objawowego. W tym celu stosuje się farmakoterapię: glikokortykosteroidy, leki rozszerzające oskrzela, leki pobudzające ośrodek oddechowy, leki mukolityczne oraz antybiotyki w przypadku infekcji. Pacjentom podaje się również farmaceutyki dające ulgę w leczeniu powikłań pylic płucnych, w tym towarzyszących chorób krążeniowych. W cięższych przypadkach wykorzystuje się również tlenoterapię. Zaawansowane przypadki mogą być leczone chirurgicznie np. przez resekcję pęcherzy rozedmowych. 

Pylica to choroba płuc związana z narażeniem na pyły, najczęściej w środowisku pracy. Długotrwała ekspozycja może skutkować powstaniem trwałych i postępujących zmian w tkance płucnej, prowadzących do niewydolności oddechowej. W przypadku pracy w warunkach szkodliwych najważniejsze jest zminimalizowanie narażenia na czynnik uszkadzający np. poprzez zastosowanie masek ochronnych czy wietrzenie pomieszczeń. Istotną rolę odgrywają tu też badania okresowe pracowników, u których występuje ekspozycja na pyły, by, w przypadku pojawienia się pierwszych symptomów, móc wprowadzić środki zaradcze i przeprowadzić diagnostykę mogącą uchronić pacjenta przed postępem choroby. 

Mgr Jolanta Pawłowska