Refluks u dziecka – przyczyny, objawy i wpływ diety na dolegliwości

Refluks żołądkowo-przełykowy należy do czynnościowych zaburzeń przełyku. Polega na niekontrolowanym cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Kluczowa jest odpowiednia diagnostyka i postępowanie po rozpoznaniu. W tym wpisie omówimy przyczyny, objawy i wpływ diety na dolegliwości u najmłodszych.

Refluks u dziecka – co to jest

Refluks żołądkowo-przełykowy może powodować regurgitacje (czyli ponowne połknięcie wcześniej przeżutego i połkniętego pokarmu) lub wymioty. U zdrowych osób zwykle utrzymuje się przez krótki czas, maksymalnie do 3 minut po posiłkach, bez wywoływania istotnych objawów. Chorobę refluksową przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease, GERD) definiuje się jako refluks żołądkowo-przełykowy, który prowadzi do istotnych objawów klinicznych, zmian morfologicznych lub powikłań w obrębie przełyku bądź poza nim.

U noworodków i niemowląt często występuje refluks fizjologiczny, wynikający z niedojrzałości anatomicznej i motorycznej przewodu pokarmowego. Zjawisko to zazwyczaj pojawia się po posiłkach, jest krótkotrwałe, nie wywołuje wyraźnych objawów klinicznych i nie występuje podczas snu. Refluks fizjologiczny ustępuje po pierwszym roku życia, co jest związane z dojrzewaniem przewodu pokarmowego i przechodzeniem dziecka do pozycji pionowej. U zdrowych niemowląt fizjologiczny refluks żołądkowo-przełykowy zazwyczaj nie stwarza ryzyka dostania się treści pokarmowej do dróg oddechowych, a jeśli to nastąpi, niemowlę potrafi samodzielnie oczyścić drogi oddechowe poprzez kaszel.

Refluks u dziecka – przyczyny

Przyczyny choroby refluksowej są różnorodne i obejmują szereg czynników. Kluczowym elementem jest nieprawidłowa czynność dolnego zwieracza przełyku, który reguluje przepływ pokarmu do żołądka oraz zapobiega cofaniu się kwasu żołądkowego do przełyku. U niemowląt mięsień ten nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, co umożliwia cofanie się treści żołądkowej. Dodatkowo na nasilenie objawów może wpływać sposób i pozycja karmienia.Zaburzenia motoryki przełyku lub otyłość również mogą sprzyjać występowaniu refluksu. Choroba ta może być powiązana z innymi schorzeniami, takimi jak cukrzyca.

Refluks u dziecka – objawy

Objawy kliniczne GERD są często niespecyficzne, dlatego nie można jednoznacznie rozpoznać choroby refluksowej na ich podstawie. Symptomy obejmują zarówno dolegliwości ze strony układu pokarmowego, jak i objawy sercowo-naczyniowe, laryngologiczne, płucne i stomatologiczne. Niektóre z nich mogą nasilać się w pozycji leżącej lub podczas snu, co dodatkowo utrudnia prawidłowy odpoczynek i regenerację dziecka.

Objawy możemy podzielić na:

• przełykowe:

• ulewanie lub wymioty, zwłaszcza po posiłkach,
• ból brzucha,
• trudności w przełykaniu,
• kwaśne odbijanie,
• uczucie cofania się pokarmu;

• pozaprzełykowe:

• kaszel,
• chrypka,
• nawracające infekcje dróg oddechowych,
• problemy ze snem,
• słaby przyrost masy ciała,
• ból w klatce piersiowej,
• bezdech nocny,
• chrząkanie,
• próchnica,
• zapalenie dziąseł.

Kaszel refluksowy to jeden z mniej oczywistych objawów refluksu u dzieci. Treść żołądkowa cofająca się do przełyku może podrażniać drogi oddechowe, co prowadzi do przewlekłego kaszlu. Warto zwrócić uwagę na ten symptom, szczególnie jeśli kaszel występuje w nocy lub po posiłkach.

Refluks u dziecka – rozpoznanie

Ze względu na różnorodność objawów refluks u dzieci jest problemem interdyscyplinarnym, wymagającym kompleksowej diagnozy, opartej na dokładnym wywiadzie lekarskim oraz badaniach podmiotowych i specjalistycznych, takich jak pH-metria, impedancja elektryczna, gastroskopia, a czasem również manometria czy scyntygrafia. Każde z tych badań dostarcza cennych informacji, pomocnych w dokładnym rozpoznaniu i leczeniu GERD u dzieci.

Badanie pH-metryczne jest jednym z kluczowych narzędzi diagnostycznych. Potwierdza obecność kwaśnego refluksu u 86% dzieci z objawami klinicznymi refluksu. 24-godzinna pH-metria przełyku jest uznawana za najbardziej efektywną metodę, polegającą na monitorowaniu wartości pH w przełyku za pomocą sondy. Epizody refluksu są określane na podstawie spadków pH poniżej 4,0.

Impedancja elektryczna pozwala na wykrycie wszystkich typów refluksu, zarówno kwaśnego, jak i niekwaśnego. Kolejnym ważnym badaniem jest gastroduodenoskopia, chociaż u 60% pacjentów z GERD nie wykazuje makroskopowych zmian endoskopowych. U pozostałych 40% pacjentów mogą występować zmiany zapalne błony śluzowej przełyku. Rzadziej stosowane, ze względu na koszty i krótki okres obserwacji, są badania scyntygraficzne, które mogą wykrywać zarzucanie pokarmu do przełyku i aspirację do dróg oddechowych. Dodatkowym badaniem jest manometria przełyku, która służy do oceny napięcia dolnego zwieracza przełyku i czynności perystaltycznej.

Refluks u dziecka – leczenie

Leczenie refluksu u dzieci zależy od wieku pacjenta i nasilenia objawów. Często wystarczające jest zastosowanie odpowiednich metod niefarmakologicznych, takich jak zmiana pozycji karmienia. W cięższych przypadkach lekarz może zalecić leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowanymi lekami w terapii GERD u dzieci i młodzieży są inhibitory pompy protonowej (PPI). Działają poprzez obniżenie wydzielania kwasu żołądkowego, co pomaga w zmniejszeniu podrażnienia przełyku. Dawkowanie i rodzaj leku dobiera się indywidualnie, w zależności od wieku dziecka i objawów.

Domowe sposoby na refluks u dziecka

Domowe sposoby na łagodzenie objawów refluksu u najmłodszych dzieci mogą obejmować kilka praktycznych działań, takich jak:

• zmniejszenie jednorazowej porcji posiłku i zwiększenie częstotliwości karmień,
• zagęszczenie posiłków mlecznych,
• podawanie hydrolizatu o wysokim stopniu hydrolizy przez 2–4 tygodnie,
• unikanie pozycji półsiedzącej podczas karmienia, co może sprzyjać cofaniu się treści pokarmowej,
• układanie dziecka po karmieniu w pozycji pionowej lub pod kątem, co może pomóc w utrzymaniu treści żołądkowej na właściwym miejscu.

W przypadku starszych dzieci zaleca się:

• modyfikację nawyków żywieniowych,
• unikanie przyjmowania pozycji leżącej bezpośrednio po posiłku oraz spanie z uniesieniem tułowia,
• rezygnację z noszenia ciasnych ubrań, które mogą uciskać brzuch,
• zmniejszenie masy ciała w przypadku występowania nadwagi, która może zwiększać ryzyko występowania objawów refluksu,
• ograniczenie intensywnego wysiłku fizycznego bezpośrednio po posiłku,
• eliminację dymu tytoniowego z otoczenia, ponieważ bierne palenie może nasilać objawy refluksu.

Dieta przy refluksie u dziecka

Dieta przy refluksie u dziecka powinna być starannie dobrana, aby minimalizować ryzyko nasilenia dokuczliwych objawów. Zaleca się, aby była spersonalizowana i uwzględniała indywidualne reakcje na różne produkty spożywcze. Regularne monitorowanie odpowiedzi organizmu dziecka na wprowadzane zmiany dietetyczne oraz styl życia może pomóc w skutecznym łagodzeniu dolegliwości refluksowych.

Dotychczas nie udowodniono korzystnego wpływu stosowania konkretnej diety eliminacyjnej, jednak w celu złagodzenia objawów refluksu zaleca się unikanie:

• kofeiny,
• czekolady i produktów z jej dodatkiem,
• pikantnych potraw,
• cebuli i warzyw cebulowych,
• pomidorów i przetworów pomidorowych,
• owoców cytrusowych i soków z nich,
• naparu z mięty,
• napojów gazowanych.

W przypadku występowania objawów refluksu warto również:

• stosować dietę lekkostrawną,
• ograniczyć zawartość tłuszczów w posiłkach,
• spożywać posiłki o małej objętości, ale częściej,
• unikać jedzenia późnym wieczorem, zwłaszcza tuż przed snem.

Istnieje ryzyko, że pewne pokarmy mogą nasilać objawy refluksu u dzieci cierpiących na nadwrażliwość pokarmową IgG-zależną. Dlatego, jeśli istnieje podejrzenie nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej, zaleca się przeprowadzenie odpowiednich testów diagnostycznych, np. testu myfoodprofile, aby dostosować dietę i złagodzić dolegliwości, co potencjalnie może również wpłynąć na zmniejszenie objawów refluksu.

Podsumowanie

Refluks żołądkowo-przełykowy u dzieci to powszechna dolegliwość, która zazwyczaj ustępuje samoistnie. Ważne jest, aby rodzice byli świadomi przyczyn, objawów oraz metod diagnostyki i leczenia refluksu. Odpowiednia dieta oraz zastosowanie domowych sposobów mogą znacząco złagodzić dolegliwości i poprawić komfort życia dziecka. Optymalne leczenie GERD u dzieci i młodzieży wymaga regularnych konsultacji z lekarzem pediatrą lub gastroenterologiem w celu monitorowania postępów terapii, dostosowania dawek leków oraz zmian w diecie i stylu życia. Indywidualne podejście do każdego pacjenta i ścisła współpraca z rodzicami są kluczowe dla skutecznego leczenia GERD.

Autor: mgr inż. Aleksandra Świgut, Dział Informacji Naukowej, EUROIMMUN Polska Sp. z o.o.