Retinopatia wcześniacza – co to jest?

Retinopatia wcześniacza (ROP, z ang. Retinopathy of Prematurity) to schorzenie oczu, które rozwija się u wcześniaków, czyli dzieci urodzonych przedwcześnie, u których proces dojrzewania płodowego nie został w pełni zakończony. Mianem wcześniaka określa się każde dziecko urodzone przed 37. tygodniem ciąży, jednak im wcześniej przed terminem porodu wcześniaki pojawiają się na świecie, tym częściej wymagają specjalistycznej opieki neonatologicznej, często z powodu niedojrzałości układów oddechowego, nerwowego i immunologicznego. 

Główna przyczyna retinopatii wcześniaczej to nieprawidłowy rozwój naczyń krwionośnych siatkówki – cienkiej warstwy tkanki na tylnej ścianie gałki ocznej, odpowiedzialnej za odbieranie bodźców świetlnych. W ciągu pierwszych tygodni i miesięcy życia siatkówka dziecka nadal się rozwija, a przedwczesne narodziny mogą zakłócić ten proces, prowadząc do nadmiernego rozrostu naczyń, ich pękania, a nawet odwarstwienia siatkówki.

Retinopatia wcześniacza dotyczy głównie dzieci urodzonych przed 32. tygodniem ciąży oraz ważących mniej niż 1500 gramów. Choć postępy w medycynie pozwoliły znacząco poprawić opiekę nad wcześniakami, ryzyko retinopatii wcześniaczej nadal pozostaje istotnym problemem zdrowotnym w tej grupie.

Retinopatia wcześniacza – przyczyny

Rozwój retinopatii wcześniaczej wynika z niedojrzałości układu naczyniowego siatkówki. W okresie płodowym naczynia krwionośne rozwijają się stopniowo i są w pełni uformowane dopiero pod koniec ciąży. W przypadku porodu przedwczesnego proces ten zostaje przerwany, co prowadzi do nieprawidłowej angiogenezy, czyli rozwoju naczyń. Czynniki ryzyka rozwoju retinopatii wcześniaczej obejmują:

• Niską masę urodzeniową: Noworodki ważące mniej niż 1500 g są szczególnie narażone.
• Ekspozycję na tlenoterapię: Ilość tlenu w inkubatorze może powodować stres oksydacyjny i wpływać na nieprawidłowy rozwój siatkówki.
• Infekcje wewnątrzmaciczne: Przebyte infekcje matki w czasie ciąży mogą wpływać na dojrzewanie układu wzrokowego dziecka.
• Czynniki genetyczne: Mutacje w genach odpowiedzialnych za angiogenezę mogą zwiększać ryzyko retinopatii.
• Niedokrwistość i sepsę: Te stany chorobowe u wcześniaków mogą zaostrzać rozwój nieprawidłowych naczyń w siatkówce.

Retinopatia wcześniacza – stopnie klasyfikacji 

Retinopatia wcześniacza klasyfikowana jest w skali od I do V, w zależności od nasilenia zmian w siatkówce:

• Stopień I: Łagodny, zmiany są minimalne i najczęściej ustępują samoistnie.
• Stopień II: Zmiany umiarkowane, część przypadków wymaga monitorowania, jednak wciąż może dojść do samoistnej poprawy.
• Stopień III: Zmiany zaawansowane, wymagają interwencji medycznej, np. terapii laserowej.
• Stopień IV: Znaczne odwarstwienie siatkówki, wymagające pilnego leczenia chirurgicznego.
• Stopień V: Całkowite odwarstwienie siatkówki, prowadzące do znacznego upośledzenia wzroku lub całkowitej ślepoty.

📌 Przeczytaj: Trądzik niemowlęcy i noworodkowy – jak wygląda i ile trwa?

Diagnostyka retinopatii wcześniaczej

Diagnostyka retinopatii wcześniaczej opiera się głównie na badaniach okulistycznych, ale niektóre badania laboratoryjne mogą również dostarczyć cennych informacji pośrednich. Podstawowym sposobem wykrywania retinopatii wcześniaczej jest ocena dna oka za pomocą oftalmoskopu lub nowoczesnych urządzeń do obrazowania siatkówki, takich jak retinografia czy technologia optycznej koherentnej tomografii (OCT). W niektórych przypadkach stosuje się również badania automatyczne, które umożliwiają precyzyjną analizę zmian w siatkówce.

Badania laboratoryjne wspierające diagnostykę retinopatii wcześniaczej są zazwyczaj wykonywane w warunkach szpitalnych, szczególnie na oddziałach neonatologicznych, gdzie monitoruje się wcześniaki. Obejmują one ocenę poziomu tlenu we krwi czy markerów zapalnych, które pomagają identyfikować ryzyko retinopatii wcześniaczej. Chociaż nie ma specyficznego testu laboratoryjnego wykrywającego retinopatię wcześniaczą, to połączenie wyników badań obrazowych i laboratoryjnych pomaga w lepszym zrozumieniu stanu dziecka i zaplanowaniu optymalnego leczenia.

Retinopatia wcześnia zobowiązuje do rutynowego badania wzroku u dzieci z grupy ryzyka, począwszy od 4-6. tygodnia życia. Harmonogram badań zależy od wieku ciążowego dziecka oraz stopnia niedojrzałości siatkówki. Wczesne wykrycie zmian pozwala na podjęcie skutecznych działań terapeutycznych.

📌 Sprawdź także: Wiotkość krtani u niemowlaka – co warto wiedzieć?

Retinopatia wcześniacza – leczenie

Leczenie retinopatii wcześniaczej zależy od stopnia zaawansowania choroby. W przypadku łagodnych zmian (stopień I i II) często wystarcza obserwacja, ponieważ zmiany mogą ustąpić samoistnie. W zaawansowanych przypadkach stosuje się:

• Terapię laserową: Standardowa metoda leczenia, która niszczy obszary siatkówki o zaburzonym ukrwieniu, zapobiegając progresji choroby. Jest to najbardziej rozpowszechniona technika, o małym odsetku powikłań, skuteczna w zatrzymaniu dalszych zmian.
• Iniekcje doszklistkowe: Podanie leków anty-VEGF (hamujących czynnik wzrostu naczyń) w celu zahamowania nieprawidłowej angiogenezy. Leki te są nowoczesnym rozwiązaniem, szczególnie skutecznym w zaawansowanych stadiach retinopatii wcześniaczej.
• Zabieg witrektomii: Stosowany w przypadku odwarstwienia siatkówki (stopień IV i V). Operacja ta polega na usunięciu ciała szklistego i spowodowania przylegnięcia siatkówki do tylnej ściany oka.

Wybór metody leczenia zależy od lokalizacji i zaawansowania zmian. Kluczowa jest szybka interwencja, by zapobiec trwałym uszkodzeniom wzroku. 

Retinopatia wcześniacza – rokowania

Rokowanie w retinopatii wcześniaczej zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz czasu rozpoczęcia leczenia. U większości dzieci zmiany łagodnego i umiarkowanego stopnia ustępują samoistnie bez trwałych konsekwencji. W przypadkach zmian zaawansowanych szybkie podjęcie leczenia może zapobiec utracie wzroku. Niestety, w najcięższych przypadkach (stopień V) ryzyko trwałej ślepoty jest wysokie, mimo interwencji. 

Jednak nawet u dzieci, u których leczenie zakończyło się sukcesem, mogą występować długoterminowe konsekwencje, takie jak krótkowzroczność, astygmatyzm czy problemy z postrzeganiem przestrzeni. Dlatego niezwykle ważne jest, aby dzieci z retinopatią wcześniaczą były regularnie badane przez okulistę.

Podsumowanie – FAQ

1. Jakie są długoterminowe konsekwencje retinopatii wcześniaczej dla wzroku, które mogą pojawić się dopiero po kilku latach?

Retinopatia wcześniacza może prowadzić do powikłań długoterminowych, takich jak krótkowzroczność, zez, jaskra czy odwarstwienie siatkówki. Te problemy mogą pojawić się nawet po wielu latach od zakończenia leczenia, dlatego dzieci z retinopatią wcześniaczą powinny pozostawać pod opieką okulisty przez całe życie.

2. Czy retinopatia wcześniacza może wpłynąć na rozwój umiejętności motorycznych i koordynacyjnych u dzieci?

Tak, zaburzenia widzenia wynikające z retinopatii wcześniaczej mogą wpływać na rozwój motoryczny i koordynację ruchową dziecka. Problemy z ostrością widzenia czy postrzeganiem przestrzeni mogą opóźnić naukę chodzenia, czy manipulacji przedmiotami.

3. Jakie są mniej znane czynniki ryzyka, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia retinopatii wcześniacza u wcześniaków?

Mniej znane czynniki ryzyka obejmują niedokrwistość, niewydolność oddechową, sepsę oraz stosowanie leków steroidowych w terapii wcześniaków. Wszystkie te czynniki mogą wpływać na nieprawidłowy rozwój naczyń siatkówki.

4. Czy stosowanie nowoczesnych technologii, takich jak terapia laserowa, ma długoterminowy wpływ na wzrok dzieci z retinopatią wcześniaczą?

Tak, terapia laserowa, poza tym, że skutecznie zatrzymuje progresję choroby, może w niektórych przypadkach wpływać na pole widzenia, redukując jego zakres. Jednak korzyść wynikająca z leczenia przewyższa znacznie potencjalne skutki uboczne, pozwalając dziecku na zachowanie centralnej ostrości wzroku. 

Lek. med. Katarzyna Lizak