Smog – konsekwencje zdrowotne
Informacje o złym stanie powietrza w Polsce można usłyszeć praktycznie codziennie podczas sezonu jesienno-zimowego. Smog stanowi obecnie znaczący problem – zarówno ekologiczny, jak i zdrowotny dla ogółu populacji. Coraz częściej mówi się także o bezpośredniej konieczności walki ze smogiem, m.in. poprzez szeroko zakrojone akcje wymiany starych pieców grzewczych. Czym jest smog, jak powstaje, jakie jest jego działanie na ludzki organizm oraz co zrobić, aby zminimalizować ryzyko narażenia na smog?
Smog – co to jest?
Słowo „smog” powstało w wyniku połączenia dwóch angielskich słów – „smoke” (dym) oraz „fog” (mgła). Wyrazy te wskazują na to, czym jest smog – jest to zjawisko atmosferyczne, które powstaje w wyniku jednoczesnego występowania w powietrzu mgły oraz różnego rodzaju spalin i dymu, między innymi pochodzących z pojazdów mechanicznych oraz systemów ogrzewania domów lub zakładów przemysłowych. W związku z tym można stwierdzić, że smog jest efektem destrukcyjnego wpływu człowieka na środowisko naturalne, jako że nienaturalne zjawisko powstawania smogu wynika bezpośrednio z emisji do atmosfery toksycznych substancji.
Wyróżnia się dwa główne rodzaje smogu, których nazwy powstały od charakterystycznych miejsc występowania tego typu zanieczyszczenia – jest to smog Los Angeles oraz smog londyński. W Polsce występuje narażenie na drugi rodzaj smogu, którego pojawienie się związane jest głównie z występowaniem sezonu grzewczego (ok. od października do marca) oraz zwiększoną wilgotnością powietrza. Smog Los Angeles, nazywany także smogiem fotochemicznym występuje w okresie letnim w miastach o cieplejszym klimacie, jak np. Rzym, Ateny lub Meksyk. Ze względu na znaczną intensywność transportu ten typ smogu w określonych miesiącach letnich można także zaobserwować w dużych aglomeracjach Polski, jak np. w Krakowie lub Warszawie.
W skład smogu wchodzą pyły zawieszone o różnym rozmiarze oraz innego typu substancje chemiczne. Średnica cząsteczek pyłów wyrażana jest w mikrometrach, co zapisywane jest jako „PM”. Główną część zanieczyszczeń obecnych w smogu stanowią pyły PM2,5 oraz PM10, posiadających odpowiednio średnicę cząsteczek na poziomie niższym od 10 i 2,5 mikrometra. Ze względu na swoje niewielkie rozmiary pył ten z łatwością penetruje do płuc, a cząsteczki pyłów PM2,5 mogą nawet dostawać się do pęcherzyków płucnych oraz krwiobiegu człowieka.
W zależności od mechanizmów powstawania smogu oraz dodatkowych uwarunkowań precyzyjny skład powietrza może się różnić, jednak zazwyczaj obejmuje związki takie jak m.in.:
- Dwutlenek i inne tlenki siarki
- Tlenki węgla
- Tlenki azotu
- Sadza
- Wodorowęglany
- Związki aldehydowe
- Ozon
- Węglowodory aromatyczne
Jakie są przyczyny powstawania smogu?
Podstawową przyczyną powstawania smogu jest emisja do atmosfery dymów oraz spalin powstających w wyniku przemian termicznych różnego rodzaju materiałów. W sytuacji zwiększonej wilgotności powietrza oraz odpowiednich temperatur powstaje swoista mieszanka zawieszonych w powietrzu cząsteczek wody oraz trujących pyłów i związków chemicznych – zarówno organicznych, jak i nieorganicznych.
Jednym z głównych źródeł smogu zimowego jest spalanie węgla, wykorzystywanego w domowych piecach grzewczych oraz elektrowniach węglowych. Dodatkowo znaczący wkład w rozwój zanieczyszczeń powietrza (szczególnie w miastach) mają pojazdy mechaniczne wykorzystujące benzynę oraz olej napędowy (diesel). Spaliny powstające w wyniku transportu mają szczególne znaczenie w rozwoju tzw. smogu letniego (Los Angeles). Smog ten rozwija się w wyniku reakcji spalin ze światłem słonecznym przy jednoczesnym występowaniu wysokich temperatur powietrza oraz braku wiatru. Podczas tych reakcji chemicznych dochodzi do powstawania m.in. ozonu, tlenu azotu, dwutlenku azotu oraz licznych lotnych związków organicznych, które stanowią znaczące zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.
Skutki zdrowotne wdychania smogu
Zarówno krótkotrwała, jak i przewlekła ekspozycja na smog jest zagrożeniem zdrowotnym. Najbardziej niebezpiecznym składnikiem smogu jest pył zawieszony PM2,5. Istnieją liczne badania, przeprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), które wykazują bezpośredni związek między narażeniem na wdychanie pyłów PM2,5, a zwiększonym występowaniem licznych chorób układu krążeniowego oraz oddechowego, które przyczyniają się do efektywnego skrócenia średniej długości życia.
Dodatkowo osoby mieszkające w miastach często doświadczających smogu są bardziej narażone na rozwój chorób takich jak:
- Astma (oraz zwiększona częstość napadów astmy)
- Alergie
- Przewlekłe zapalenie oskrzeli
- Niewydolność oddechowa
- Choroby układu krążenia
- Podrażnienia oraz stany zapalne błon śluzowych gardła, nosa oraz oczu
Wiele substancji chemicznych obecnych w smogu posiada właściwości karcinogenne. Oznacza to, że długotrwałe narażenie na tego typu związki może prowadzić do zwiększonego ryzyko rozwoju licznych rodzajów chorób nowotworowych, w szczególności raka płuc. Schorzenia te w wielu przypadkach rozwijają się przez długi czas w sposób bezobjawowy, co prowadzi do późnego wykrycia choroby oraz ograniczonych możliwości leczenia, a w konsekwencji do gorszych rokowań dla pacjenta.
Z tego powodu zaleca się, aby na bieżąco śledzić alarmy smogowe dla obecnego miejsca zamieszkania oraz podczas dni ze znacząco przekroczonym poziomem dopuszczalnych zanieczyszczeń powietrza unikać przebywania na dworze oraz ograniczyć wietrzenie pomieszczeń. Dodatkowo możliwe jest stosowanie specjalistycznych maseczek antysmogowych. Przed zakupem warto jednak zwrócić uwagę na kategorie filtrów powietrza, jako że nie wszystkie maseczki posiadają właściwe oprzyrządowanie, które umożliwi skuteczne oczyszczenie wdychanego powietrza.
Źródła:
https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/smog/
https://www.britannica.com/science/smog
https://energyeducation.ca/encyclopedia/Smog
https://airly.org/en/smog-definition-effects-and-causes/
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ambient-(outdoor)-air-quality-and-health
