Zapalenie błędnika - objawy, leczenie, ile trwa?

Zapalenie błędnika to dotyczy struktur ucha wewnętrznego. Może być przyczyną utraty słuchu, zawrotów głowy i inne przykrych dolegliwości. Zwykle objawy ustępują w ciągu kilku dni jednak czasami zapalenie błędnika prowadzić może do trwałych zaburzeń równowagi i utraty słuchu. Z jakiego powodu rozwija się zapalenie błędnika i jakie jest postępowanie?

Błędnik – co to jest?

Błędnik to część ucha wewnętrznego odpowiedzialna za słuch i zmysł równowagi. Pozwala nam utrzymać pionową postawę ciała, poruszać się i określać położenie naszego ciała w przestrzeni.

Zapalenie błędnika to stan zapalany ucha wewnętrznego, najczęściej wywołany jest przez wirusy, rzadziej przez bakterie. Zwykle jest powikłaniem zapalenia ucha środkowego, czy zapalenia górnych dróg oddechowych. Zapalenie dotyczy osób w każdym wieku, jednak najczęściej dotyka osób w przedziale wiekowym 30-60 lat i dwa razy częściej kobiety.

Zapalenie błędnika – przyczyny

Przyczyny dzieli się na infekcyjne (bakterie wirusy) i nieinfekcyjne (pourazowe – np. uszkodzenie błędnika po urazie głowy, autoimmunologiczne).

Do czynników infekcyjnych należą:

• wirusy: odry, świnki, różyczki, cytomegalii, HIV,
• bakterie: dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, pałeczka grypy Haemophilus influenzae,
• grzyby,
• pierwotniaki: Toxoplasma gondii.

Ze względu na drogę szerzenia się zakażenia wyróżnia się 3 typy zapaleń błędnika:

• tympanogenne – gdy dochodzi do przechodzenia drobnoustrojów z ucha środkowego do ucha wewnętrznego, występuje ono najczęściej,
• meningogenne – spowodowane przejściem zakażenia z opon mózgowo-rdzeniowych, występuje rzadko,
• krwiopochodne – dochodzi do zakażenia drogą krwi, najczęściej dotyczy to zakażeń wirusami świnki, odry, cytomegalii.

Zapalenie błędnika – objawy

Charakterystyczne dla zapalenia błędnika są:

• zaburzenia równowagi,
• zawroty głowy,
• niewyraźne widzenie,
• oczopląs (drganie gałek ocznych),
• nudności i wymioty,
• szumy uszne, osłabienie lub utrata słuchu,
• trudności z koncentracją.

Zapaleniu błędnika nie musi towarzyszyć ból i ogólne objawy zakażenia. Kiedy jednak pojawi się gorączka świadczy to rozszerzaniu się zakażenia do jamy czaszki i rozwoju powikłań takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy ropnia mózgu. W zakażeniu tympanogennym, gdy zakażenie przechodzi z ucha środkowego zapalenie błędnika występuje jednostronnie, a w zakażeniu drogą krwiopochodną zwykle obustronnie.

Zapalenie błędnika – ile trwa?

Ostre zawroty głowy powinny ustąpić w ciągu kilku dni, jednak łagodniejsze objawy mogą utrzymywać się kilka tygodni. Należy pamiętać, że zaburzenia równowagi mogą prowadzić do problemów z poruszaniem się oraz upadków.

W zapaleniu błędnika można wyróżnić postać ograniczoną i rozlaną.

• Zapalenie ograniczone występuje w przebiegu perlakowego zapalenia ucha środkowego. Jest efektem przewlekłych zmian zapalnych w uchu środkowym, powikłań gruźliczego zapalenie ucha środkowego i płonicy. Choroba ma zwykle nagły początek, zaczyna się napadami zawrotów głowy, niedosłuchem, nudnościami i wymiotami, a oczopląs skierowany w stronę chorego ucha.
• Zapalenie rozlane jest powikłaniem zapalenia ucha środkowego, powstaje pod wpływem działania toksyn bakteryjnych na błędnik i zaburzeń krążenia w jego obrębie. Może być powikłaniem po przebytym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, półpaścu, płonicy. Objawy pojawiają się nagle w postaci zawrotów głowy, nudności i wymiotów, występuje znaczne upośledzenie słuchu, czasem może towarzyszyć porażenie nerwu twarzowego. Występuje również oczopląs skierowany początkowo w stronę ucha chorego, a w miarę postępu choroby w stronę ucha zdrowego.

Wirusowe zapalenie błędnika

Najczęstszą przyczyną infekcji jest wtórna infekcja wirusowa górnych dróg oddechowych. Zapalenie błędnika wtórne do zakażenia wirusem różyczki lub cytomegalii u matki jest jedną z najczęstszych przyczyn wrodzonej głuchoty u dziecka. W późniejszym wieku główne przyczyny to wirus świnki i odry.

Bakteryjne zapalenie błędnika

Zwykle jest powikłaniem bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia ucha środkowego. Zapalenie występuje jako skutek jednego z 3 procesów:

• zapalenie surowicze (toksyczne) – rozwija się w następstwie działania toksyn bakteryjnych lub mediatorów stanu zapalnego naszego organizmu.
• zapalenie ropne – jest następstwem bezpośredniego oddziaływania bakterii.
• zapalenie przewlekłe – to rezultat wnikania zapalnych mas tkankowych np. perlak, który jest zapalną masą tkankową umiejscowioną w uchu środkowym, zbudowaną ze złuszczonych komórek nabłonka.

Różnicowanie zapalenia błędnika z innymi schorzeniami

W diagnostyce zapalenia błędnika brane są pod uwagę inne dolegliwości, m.in:

• udar mózgu – zwykle towarzyszą inne objawy neurologiczne: problemy z mówieniem, chrypka, problemy z połykaniem, brak koordynacji ruchowej,
• choroba Meniere’a – podobne objawy, epizody są zwykle przerywane i trwają od kilkunastu minut do wielu godzin,
• zapalenie nerwu przedsionkowego – ma podobne objawy, ale bez utraty słuchu,
• nerwiaki nerwu słuchowego, nerwu przedsionkowego,
• stwardnienie rozsiane – zazwyczaj towarzyszą inne objawy neurologiczne: spastyczność mięśni, objawy zapalenia nerwu wzrokowego,
• ototoksyczne (uszkadzające narząd słuchu i równowagi) działanie leków: antybiotyki (makrolidy, aminoglikozydy), leki moczopędne (diuretyki pętlowe), leki przeciwnowotworowe, przeciwmalaryczne, niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne. Objawy są uzależnione od uszkodzonych struktur. Może wtedy dojść do polekowego uszkodzenia błędnika.

Rozpoznanie zapalenia błędnika wymaga:

• badania neurologicznego np. test Romberga (badanie oceniające zborność ruchów),
• badania słuchu, w tym uwzględnia się:
  • Test Rinniego polega na badaniu przewodnictwa kostnego. Badający stawia drgający stroik na szczycie głowy i sprawdza czy badany słyszy dźwięk.
  • Test Webera porównuje przewodnictwo kostne i powietrzne; drgający stroik jest trzymany przy uchu badanego następnie przykładany do wyrostka sutkowatego (guzek kostny za uchem).
  • Badanie audiometryczne – przeprowadza się w izolowanej dźwiękoszczelnej kabinie, badany zakłada słuchawki połączone z audiometrem. Jego zadaniem jest sygnalizowanie usłyszanych dźwięków o różnej częstotliwości.
  • otoskopia – czyli wziernikowanie ucha, polega na ocenie przewodu słuchowego i błony bębenkowej za pomocą otoskopu,
• badania RTG kości skroniowej,
• rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej,
• badania płynu mózgowo-rdzeniowego przy podejrzeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Zapalenia błędnika – leczenie

Zapalenie błędnika a większości przypadków ustępuje bez śladu. Postaci o łagodnym przebiegu mogą być leczone ambulatoryjnie. Przy ciężkim przebiegu leczenie przebiega w warunkach szpitalnych, w zależności od wywołującej je przyczyny.

Ze względu na to, że zapalenie błędnika jest zwykle innych stanów chorobowych toczących się w uchu środkowym lub bliskiej okolicy, leczenie opiera się głównie na wyeliminowaniu przyczyny schorzenia. Stosowane leczenie oparte jest na stosowaniu:

• antybiotyków – stosowane są w zapaleniu o podłożu bakteryjnym,
• sterydów – gdy zapalenie spowodowane jest procesem autoimmunologicznym,
• leków przeciwwymiotnych jako elementu leczenia objawowego,
• leczenia zabiegowego – usunięcie ziarniny zapalnej lub perlaka ucha środkowego, drenaż ucha w celu ułatwienia odpłynięcia wydzieliny.

W zakażeniu o charakterze ropnym częściej dochodzi do powikłań w postaci: całkowitego uszkodzenia błędnika, uszkodzenia słuchu, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy ropni mózgu.

Zapalenie błędnika – zapobiegania

Ze względu na swój wtórny charakter do innych infekcji np. zapalenia ucha środkowego, wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia mogą zapobiegać wystąpieniu zapalenia błędnika. Ważne jest również zapobieganie infekcjom wirusowym (odra, świnka, różyczka) poprzez szczepienia profilaktyczne.

Nagłe pojawienie się objawów w postaci zawrotów głowy, nudności, oczopląsu powinny skłonić do natychmiastowej wizyty w szpitalu. Takie objawy mogą bowiem świadczyć o potencjalnie groźnym schorzeniu, wymagającym pilnej diagnostyki i podjęcia leczenia.

Należy pamiętać, że wszystkie stany chorobowe toczące się w obrębie głowy są potencjalne groźne dla zdrowia i ich objawy nie powinny być bagatelizowane. W przypadku zapalenia błędnika – leczenie domowe można stosować jedynie po wcześniejszej konsultacji z lekarzem i zgodnie z jego zaleceniami.

Autor: Mgr Renata Grzelik

Bibliografia:

1. Narożny W., Siebert J., Kuczkowski J. Ototoksyczność – niebezpieczeństwo farmakoterapii. Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 6.
2. Olszewski J. (red.) Otolaryngologia. Podręcznik dla studentów kierunku lekarskiego i lekarsko-dentystycznego. PZWL
3. https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/178621,zapalenie-blednika
4. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22032-labyrinthitis
5. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/111181,subiektywne-badania-sluchu