Zespół Hoigné – poznaj objawy i przyczyny

Zespół Hoigné to rzadkie powikłanie po domięśniowym podaniu penicyliny prokainowej, spowodowane przypadkowym przedostaniem się leku do krążenia ogólnego. Objawia się nagłymi, ale przemijającymi zaburzeniami neurologicznymi i psychicznymi, takimi jak silny lęk, halucynacje, tachykardia i nadciśnienie. Sprawdź, jak postępuje się w przypadku zespołu Hoigné i jak się go rozpoznaje.

Czym jest zespół Hoigné?

Zespół Hoigné to rzadkie, ale dramatycznie przebiegające powikłanie związane z domięśniowym podaniem penicyliny prokainowej. To antybiotyk będący połączeniem penicyliny G (benzylopenicyliny) z prokainą. Stosuje się go w leczeniu zakażeń bakteryjnych wywołanych przez wrażliwe na penicylinę drobnoustroje. Stanowi element terapii płonicy (szkarlatyny), anginy paciorkowcowej, kiły, róży czy zakażeń skóry i tkanek miękkich wywołanych przez paciorkowce. Dzięki połączeniu z prokainą ma przedłużone działanie, ale może powodować działania niepożądane, jak zespół Hoigné. Ta reakcja pseudoanafilaktyczna wynika z przedostania się kryształków prokainy do krążenia ogólnego, co prowadzi do przejściowego zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

📌 Sprawdź badanie IgE sp. C1 – Penicylina G, met. ImmunoCAP.

Przyczyny zespołu Hoigné

Zespół Hoigné wynika z przedostania się penicyliny prokainowej do krążenia ogólnego, co prowadzi do nagłego wzrostu stężenia prokainy we krwi i wystąpienia niepożądanych objawów. Główną przyczyną zespołu Hoigné jest przypadkowe podanie leku do naczynia krwionośnego. Jeśli igła trafi do naczynia krwionośnego zamiast do mięśnia, prokaina szybko dostaje się do krwiobiegu, powodując intensywną reakcję neurologiczną. Wynika to głównie z nieprawidłowej techniki iniekcji – braku wcześniejszej aspiracji w celu sprawdzenia, czy igła nie znajduje się w naczyniu. Inne czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia zespołu to zbyt szybkie podanie leku. Podanie dużej dawki w krótkim czasie może spowodować intensywne objawy neurologiczne. Chociaż zespół Hoigné nie jest reakcją alergiczną, osoby wrażliwe na prokainę są bardziej podatne na wystąpienie objawów.

Objawy zespołu Hoigné

Zespół Hoigné charakteryzuje się nagłym i dramatycznym przebiegiem. Objawy pojawiają się w ciągu kilku sekund do kilku minut po domięśniowym podaniu penicyliny prokainowej i dotyczą głównie ośrodkowego układu nerwowego i układu sercowo-naczyniowego.

Objawy neurologiczne i psychiczne

Pacjent odczuwa silny, nagły lęk. Typowe jest pobudzenie psychoruchowe – niepokój, nadmierna aktywność. Pojawiają się halucynacje wzrokowe i słuchowe – pacjent może widzieć i słyszeć nieistniejące rzeczy. Jest splątany i zdezorientowany, ma trudności z orientacją w czasie i przestrzeni. Kolejny objaw to zaburzenia świadomości – od uczucia „oderwania od rzeczywistości” po krótkotrwałą utratę przytomności. Występują też parestezje – mrowienie, drętwienie kończyn, rzadziej drgawki.

Objawy wegetatywne i sercowo-naczyniowe

W przebiegu zespołu Hoigné dochodzi do przyspieszenia pracy serca (tachykardii) i wzrostu ciśnienia tętniczego. Pacjent odczuwa kołatanie serca, nadmiernie poci się i ma zaczerwienioną twarz. Objawy rzadziej występujące to: zaburzenia mowy, nudności i wymioty, uczucie duszności.

Czas trwania objawów

Objawy zespołu Hoigné ustępują samoistnie w ciągu kilkunastu minut do kilku godzin. Nie pozostawiają trwałych uszkodzeń neurologicznych.

Postępowanie w przypadku zespołu Hoigné

Ponieważ objawy są bardzo dramatyczne i przypominają wstrząs anafilaktyczny, ważna jest szybka reakcja. Postępowanie w zespole Hoigné polega głównie na uspokojeniu pacjenta, monitorowaniu funkcji życiowych i ewentualnym podaniu leków uspokajających. Pacjent może być silnie pobudzony, przerażony i zdezorientowany. Dlatego należy go zapewnić, że objawy są przemijające i niegroźne. Ważne jest monitorowanie funkcji życiowych – pomiar ciśnienia tętniczego, tętna, oddechu i kontrola świadomości – ocena, czy nie dochodzi do jej zaburzeń.

W przypadku silnego pobudzenia i lęku podawane są benzodiazepiny, a leki beta-adrenolityczne (np. propranolol), jeśli obserwuje się tachykardię i wysokie ciśnienie. Przy silnym niedotlenieniu prowadzona jest tlenoterapia. Pacjenta należy pozostawić pod obserwacją do momentu całkowitego ustąpienia objawów. Objawy zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu 30–60 minut. Zespół Hoigné nie jest reakcją alergiczną, dlatego nie wymaga stosowania adrenaliny ani glikokortykosteroidów, jak w anafilaksji.

Diagnostyka zespołu Hoigné

Diagnostyka zespołu Hoigné opiera się głównie na obrazie klinicznym, czyli nagłym wystąpieniu charakterystycznych objawów po domięśniowym podaniu penicyliny prokainowej. Nie ma specyficznych testów laboratoryjnych ani badań obrazowych, które jednoznacznie potwierdzałyby to powikłanie. Kluczowe są zatem szczegółowo przeprowadzony wywiad i badanie fizykalne. Ponieważ objawy zespołu Hoigné mogą przypominać inne stany nagłe, konieczne jest wykluczenie:

• reakcji anafilaktycznej – wstrząs anafilaktyczny zwykle przebiega z obrzękiem, dusznością i spadkiem ciśnienia, czego brak w zespole Hoigné;
• zatrucia lekami lub substancjami psychoaktywnymi;
• napadu padaczkowego – w zespole Hoigné objawy ustępują samoistnie, bez powtarzających się drgawek.

W rozpoznaniu pomocne są badania dodatkowe, jak pomiar ciśnienia tętniczego i tętna, monitorowanie EKG, aby wykluczyć zaburzenia rytmu serca, saturacja krwi, EEG i badania neurologiczne, aby różnicować zespół Hoigné z padaczką.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela