Kalcytonina

Kalcytonina. Oznaczenie stężenia kalcytoniny w krwi znajduje zastosowanie w diagnostyce i monitorowaniu raka rdzeniastego tarczycy, MTC (ang. medullary thyroid cancer)  oraz hiperplazji komórek C. Kalcytonina jest hormonem wydzielanym przez komórki C (okołopęcherzykowe)  tarczycy, o działaniu przeciwstawnym do parathormonu – reguluje stężenie jonów wapnia, Ca+2 , ale hamuje resorpcję kości. Jej wydzielanie zależy od stężenia Ca+2: zwiększone stężenie  Ca+2 pobudza sekrecję kalcytoniny. Podniesione stężenie kalcytoniny obserwuje się w łagodnym przeroście (hiperplazji) komórek C i MTC, który może w pewnych przypadkach rozwinąć się z łagodnej hiperplazji komórek C. W przypadku osób obciążonych rodzinnie genetycznym ryzykiem  MTC (20-25% wszystkich przypadków) oznaczenie kalcytoniny pełni rolę testu przesiewowego. MTC daje przerzuty do węzłów chłonnych, płuc i wątroby, jeszcze przed wykryciem nowotworu pierwotnego w tarczycy. Obecnie jednak to zastosowanie pomiaru kalcytoniny  wypierane jest przez  testy genetyczne. Oznaczenie kalcytoniny po prowokacji wapniem i⁄lub pentagastryną podnosi czułość diagnostyki w kierunku MTC oraz hiperplazji komórek C. Oznaczenie stężenia kalcytoniny (bez i po stymulacji) wykorzystuje się również w ocenie leczenia chirurgicznego  MTC. Podwyższone stężenie kalcytoniny  po operacji jest wskaźnikiem obecności przetrwałych zmian lub nawrotu choroby, gdyż oczekiwany jest spadek stężenia.  

Podwyższone stężenia: hiperplazja komórek C, rak rdzeniasty tarczycy (MTC), MTC w przebiegu zespołu mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej (MEN 2 A i B), rodzinny MTC (FMTC), rak owsianokomórkowy płuc, rak drobnokomórkowy płuc, czerniak (melanoma), pheochromocytoma, ostra i przewlekła niewydolność nerek, hiperkalcemia, hipergastrynemia, choroby gastroenterologiczne, choroby płuc, zapalenie tarczycy, nowotwór pęcherzykowy tarczycy, nowotwory  neuroendokrynne trzustki i układu oddechowego; fizjologicznie: ciąża, laktacja, wysiłek fizyczny, wiek dziecięcy i niemowlęcy, płeć męska.

Przeciwciała heterofilne.

Kalcytonina to jeden z hormonów białkowych produkowanych przez tarczycę. Hormon ten pełni istotną rolę w procesach związanych z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu. Oznaczenie stężenia kalcytoniny we krwi najczęściej wykorzystywane jest do diagnozowania oraz monitorowania określonych chorób nowotworowych tarczycy, choć test ten może być przeprowadzony także jako badanie dodatkowe w przebiegu innych schorzeń. Na czym dokładnie polega badanie kalcytoniny, kiedy należy oznaczyć poziom kalcytoniny we krwi, jaki objawy mogą wskazywać na rozwój raka tarczycy oraz w jaki sposób interpretować wyniki badania kalcytoniny?

Badanie kalcytoniny to test diagnostyczny, który polega na oznaczeniu stężenia kalcytoniny we krwi żylnej. Badanie przeprowadzane jest w próbce krwi żylnej, która najczęściej pobierana jest z naczynia zlokalizowanego w dole łokciowym pacjenta.

Kalcytonina to hormon peptydowy produkowany przede wszystkim przez wyspecjalizowane komórki tarczycy (komórki C), choć w mniejszych ilościach wydzielany jest także przez inne tkanki organizmu. Główną funkcją kalcytoniny jest regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej. Kalcytonina odpowiada za zmniejszanie stężenia wolnych jonów wapnia we krwi – posiada więc działanie poniekąd przeciwstawne do parathormonu produkowanego przez przytarczyce, który zwiększa poziom tego pierwiastka w krwiobiegu.

Pod wpływem wysokich wartości wolnego wapnia we krwi dochodzi do zwiększonej produkcji oraz uwalniania kalcytoniny z komórek C tarczycy. Kalcytonina wywiera wówczas hamujące działanie na osteoklasty, czyli tzw. komórki kościogubne. Prowadzi to do spadku aktywności procesów niszczenia tkanki kostnej oraz zmniejszonego uwalniania wapnia z kości. Dodatkowo, kalcytonina zmniejsza wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego oraz hamuje wchłanianie zwrotne wapnia w kanalikach nerkowych, przez co zwiększa wydalanie tego pierwiastka z moczem.

Zarówno zbyt wysoki poziom wolnego wapnia we krwi (hiperkalcemia), jak i zbyt niskie stężenia tego pierwiastka (hipokalcemia), stanowią potencjalne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Z tego powodu istotne jest prawidłowe działanie mechanizmów odpowiedzialnych za regulację kalcemii. Nawet niewielkie zaburzenia w zakresie wydzielania kalcytoniny oraz parathormonu mogą prowadzić do znaczących wahań poziomu wapnia we krwi – wymagają więc szybkiego wykrycia oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia, które zmniejszy ryzyko rozwoju powikłań zdrowotnych.

Oznaczenie poziomu kalcytoniny we krwi najczęściej zlecane jest w przypadku podejrzenia raka rdzeniastego tarczycy (MTC, ang. medullary thyroid cancer). Jest to rodzaj nowotworu złośliwego, który wywodzi się z komórek tarczycy odpowiedzialnych za produkcję omawianego hormonu, czyli komórek okołopęcherzykowych, nazywanych także komórkami C. Dzięki wykryciu podwyższonych wartości kalcytoniny (w połączeniu z innymi badaniami) możliwe jest sprawne rozpoznanie choroby nowotworowej oraz szybkie wdrożenie stosownego leczenia.

Rak rdzeniasty tarczycy jest dość rzadkim nowotworem. Szacuje się, że stanowi on od ok. 1% do 3% wszystkich przypadków raka gruczołu tarczowego. W większości przypadków (75%) czynniki odpowiedzialne za jego rozwój  są nieokreślone  – mowa wówczas o tzw. sporadycznym raku rdzeniastym tarczycy. Szczyt zachorowań na raka rdzeniastego tarczycy o idiopatycznej etiologii występuje pomiędzy 40 a 60 rokiem życia, przy czym schorzenie to rozwija się nieznacznie częściej u kobiet.

Pozostałe 25% przypadków tego nowotworu wynika z uwarunkowań genetycznych, związanych z mutacją protoonkogenu RET. W przypadku obecności tej nieprawidłowości genetycznej dochodzi do rozwoju mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 2 (MEN 2). Jest to choroba genetyczna, która prowadzi do zwiększonego ryzyka rozwoju określonych nowotworów, które poza rakiem rdzeniastym tarczycy mogą obejmować także m.in. guza chromochłonnego nadnerczy, nerwiakowłókniaki, gruczolaki przytarczyc oraz określone zaburzenia budowy poszczególnych tkanek. Do rozwoju uwarunkowanego genetycznie raka rdzeniastego tarczycy dochodzi zazwyczaj wcześniej niż w przypadku postaci sporadycznej. Szczyt zachorowań na ten nowotwór występującej obecności mutacji genetycznej wypada zazwyczaj pomiędzy 30, a 35 rokiem życia, choć do pojawienia się pierwszych objawów może dochodzić nawet już u dzieci.

Przeprowadzenie badania stężenia kalcytoniny we krwi może zostać zlecone w przypadku występowania dolegliwości, które mogą wskazywać na rozwój raka rdzeniastego tarczycy. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób, w których rodzinie występował ten nowotwór.

Jak duża część chorób nowotworowych, rak rdzeniasty tarczycy może przez dość długi czas rozwijać się w sposób bezobjawowy. W wielu przypadkach pierwszym symptomem wskazującym na występowanie tego nowotworu jest pojedynczy, niebolesny guzek miąższu tarczycy. Dodatkowo może dochodzić do pojawienia się dolegliwości, takich jak ból okolic tarczycy (przednia powierzchnia szyi), chrypka lub utrudnione połykanie pokarmów. W przypadku występowania wysokich poziomów kalcytoniny we krwi możliwe jest pojawienie się nasilonej, przewlekłej biegunki. Wraz z czasem trwania choroby może dochodzić do zajęcia okolicznych węzłów chłonnych przez ten nowotwór, a także pojawienia się przerzutów odległych. Objawy chorobowe będą wówczas bezpośrednio związane z rozległością rozrostów raka oraz zakresem zajętych tkanek. Przerzuty omawianego rodzaju nowotworu najczęściej lokalizują się w obrębie płuc, kości oraz wątroby.

Poza diagnozowaniem raka rdzeniastego tarczycy, oznaczenie stężenia kalcytoniny we krwi wykorzystywane jest także do oceny stopnia zaawansowania choroby oraz oceny skuteczności wdrożonego leczenia. Na późniejszych etapach regularne monitorowanie stężenia tego hormonu we krwi pozwala na wczesne wykrycie ewentualnej wznowy nowotworu.

Średni czas oczekiwania na wynik badania poziomu kalcytoniny we krwi wynosi od 1 do 4 dni roboczych od dnia, w którym została pobrana próbka krwi. Jest to jedynie szacunkowa wartość, a dokładny czas oczekiwania może różnić się, w zależności od placówki, w której wykonywane jest badanie. Ze względu na uwarunkowania laboratoryjne oraz czynniki losowe, czas oczekiwania może ulec zmianie. W celu uzyskania precyzyjnych informacji na temat czasu otrzymania wyniku należy kontaktować się bezpośrednio z placówką przeprowadzającą oznaczenie.

W celu interpretacji wyników badania kalcytoniny należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem norm referencyjnych, które umieszczane są na dokumentacji wydawanej pacjentowi. Warto zaznaczyć, że podobnie jak w przypadku innych badań hormonalnych, wyniki tego testu nie powinny być interpretowane w oddzieleniu od analizy dodatkowych parametrów diagnostycznych.

W celu uzyskania pełnego obrazu na temat stanu zdrowia osoby badanej należy zestawić otrzymane rezultaty z innymi badaniami laboratoryjnymi, historią choroby pacjenta oraz współwystępującymi czynnikami mogącymi wpływać na wyniki badań. W przypadku badania kalcytoniny w wielu przypadkach jednoczasowo zlecane jest m.in. oznaczenie stężenia poszczególnych jonów we krwi oraz poziomów innych hormonów związanych z gospodarką wapniowo-fosforanową.

Zbyt wysokie poziom kalcytoniny mogą wskazywać na rozwój raka rdzeniastego tarczycy. W celu potwierdzenia rozpoznania należy jednak przeprowadzić dodatkowe testy laboratoryjne oraz badania obrazowe. Ostateczna diagnoza stawiana jest przez lekarza na podstawie wyników histopatologicznego badania materiału uzyskanego na drodze aspiracyjnej biopsji cienkoigłowej podejrzanej zmiany w tarczycy. W przypadku wzrostu stężenia kalcytoniny we krwi po zakończonym leczeniu onkologicznym, wynik ten może świadczyć o niecałkowitym usunięciu nowotworu lub też o nawrocie choroby. Poza rakiem rdzeniastym tarczycy, podwyższone stężenie kalcytoniny we krwi może być obserwowane także m.in. w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek, raku płuca, w zapaleniu gruczołu tarczowego lub też w trakcie ciąży. Nieprawidłowy wynik badania kalcytoniny każdorazowo należy skonsultować z lekarzem, który kompleksowo zinterpretuje otrzymane dane laboratoryjne oraz zaplanuje dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze.