Legionella pneumophila, przeciwciała całkowite (legionelloza)

Jakościowe, łączne oznaczenie metodą ELISA w surowicy całkowitych przeciwciał  (klas IgA, IgG i IgM) specyficznych w stosunku do antygenów Legionella pneumophila (serotypów 1-7), jest stosowane w serologicznej diagnostyce legionelozy Termin legioneloza obejmuje dwie postaci choroby układu oddechowego wywołanej przez zakażenie bakterią rodzaju Legionella (Legionella spp.). Postać  cięższa, płucna  –  choroba legionistów, LD (ang. Legionnaires’ disease) przebiega jako wymagające hospitalizacji, często śmiertelne, zapalenie płuc. Postać łagodna jest  grypopodobną, ustępującą samoistnie, infekcją dróg oddechowych, określaną jako gorączka Pontiac, PF (ang. Pontiac fever). Śmiertelność postaci płucnej jest wysoka, dochodząc do 20%. LD jest jednak dość rzadka, stanowi 3 do 8% wszystkich zachorowań. Zgony w LD wiążą się z obniżoną odpornością, wielochorobowością obejmującą choroby przewlekłe jak: niewydolność wątroby lub nerek, choroba obturacyjna płuc, choroby układu sercowo-naczyniowego. Najczęściej chorują osoby w wieku średnim lub starszym – mężczyźni powyżej 40. i kobiety powyżej 50 roku życia. Gorączka Pontiac obejmuje ponad 90% zakażeń, trwa 3-5 dni i ustępuje samoistnie. LD leczona jest  antybiotykami (np. makrolidami i fluorochinolonami) stosowanymi chorobach dróg oddechowych. 
Legionella spp. są względnie wewnątrzkomórkowymi, cienkimi, gram-ujemnymi, trudnobarwliwymi pałeczkami. Posiadają umieszczone polarnie wici (1-3) i wykazują zdolność ruchu. Trudności w mikrobiologicznym rozpoznaniu zakażeń Legionella spp. wynikają z bardzo trudnej hodowli i powolnego wzrostu na podłożach, wymagań odżywczych (aminokwasów jako źródła węgla), atmosfery wzbogaconej w CO2 (2,5-5%) i wysokiej wilgotności. Obecnie do rodzaju Legionella włącza się  ponad 50 gatunków i ponad 70 grup serologicznych, których połowa zakaża ludzi. 80-90% zarejestrowanych zakażeń wywołanych jest przez zjadliwy gatunek L. pneumophila, z czego 50-75% przez L. pneumophila serogrupy 1 (Lp1);  5-20% zachorowań jest powodowanych przez L. micdadei, L. longbeache, L. dumofii, L. bozemanii.  L. pneumophila jest względnie wewnątrzkomórkowym drobnoustrojem, mającym zdolność do przeżywania i rozmnażania wewnątrz ludzkich komórek fagocytarnych oraz osłabiania komórkowej odpowiedzi odpornościowej. Do zakażenia Legionella spp. dochodzi w wyniku wdychania aerozolu lub aspiracji wody (zachłyśnięcia się) skażonej bakteriami (najczęściej L. pneumophila). Tylko tą drogą bakteria wchodzi w kontakt z licznie reprezentowanymi w drogach oddechowych fagocytami, rozpoczynając cykl zakażenia. Wypita woda o podobnej liczbie bakterii jak wodny aerozol  jest dla człowieka zupełnie bezpieczna. Legioneloza nie jest zaraźliwa – bakterie nie przenoszą się z człowieka na człowieka. Legioneloza płucna w Polsce podlega rejestracji, podobnie jak m.in. w Europie, USA, Kanadzie, Australii czy Japonii. Wiedza o przyczynach ogniskowego rozprzestrzeniania się legionelozy: usterkach czy nieprawidłowościach w systemie obiegu wody: wodociągach, instalacjach klimatyzacyjnych, punktach odbioru, systemach chłodniczych etc. jest skąpa. Szacunek ryzyka związanego z Legionalla spp. jest utrudniony ze względu na jej powszechność w środowisku wodnym, zdolność do przeżywania w biofilmach w obrębie instalacji oraz brak zależności pomiędzy obecnością a ryzkiem zakażenia. Wykazano, że ryzyko powstania ognisk choroby jest wysokie w placówkach opieki zdrowotnej, w których Legionella kolonizuje co najmniej 30% rozgałęzień systemu wodociągowego. Pomimo prób ograniczania kolonizacji systemów wodociągowych przez Legionella, liczba zgłoszonych pojedynczych przypadków LD, stanowiących 80% wszystkich przypadków, wzrosła w USA w latach 2000–2014 z 0,42 do 1,62 przypadku na 100 000 osób. Źródłami odpowiedzialnymi za ogniskowe rozprzestrzenianie  legionelozy są wspomniane już wieże chłodnicze, systemy wodociągowe w budynkach komunalnych (szpitalach, domach opieki, koszarach) lecz również zewnętrzne fontanny, kurtyny wodne, systemu zraszania etc. Narasta przekonanie, że zwłaszcza ostatni wzrost zachorowalności na legionelozę wiąże  się niedostosowaniem przepisów do wzrostu ryzyka zakażenia wynikającego ze zmian klimatycznych.
Przeciwciała swoiste w stosunku do antygenów Legionella pneumophila (serogrupy 1) stają się  wykrywalne od 7. dnia po zakażeniu, najwyższe stężenie osiągają w 3-4 tygodniu. Jakościowe, łączne oznaczenie metodą ELISA przeciwciał  IgA, IgG i IgM specyficznych dla Legionella pneumophila jest stosowane w serologicznej diagnostyce legionelozy. Badanie należy wykonać w dwóch próbkach pobranych w odstępie 10-14 dni, gdyż  znamienny przyrost miana przeciwciał  świadczy o przebywanym zakażeniu Legionella. Pojedyncza próbka powinna pochodzić z zaawansowanej fazy choroby. Wynik podawany jest oddzielnie dla każdej z klas. Czułość diagnostyczna tej metody ELISA wynosi 90%, a specyficzność 80 do 90%.
 

Pobranie próbki w zbyt wczesnej fazie zakażenia daje wyniki fałszywie ujemne. Fałszywie dodatnie wyniki są skutkiem reaktywności krzyżowej z bakteriami rodzajów Pseudomonas, Haemophilus, Bacteroides i pałeczki Campylobacter.

Wynik dodatni: co najmniej 7. dzień zakażenia Legionella pneumophila; pożądane wykazanie  przyrostu miana przeciwciał w dwóch kolejnych próbkach.

Wynik ujemny: brak serokonwersji, zbyt wczesna faza zakażenia, dziecko poniżej 2. roku życia.