Mocz posiew (bad. bakter.)

Posiew moczu wykonywany jest w diagnostyce zakażeń układu moczowego (ZUM) i profilaktycznie w ciąży. Prawidłowa  diagnostyka  mikrobiologiczna umożliwia ustalenie czynnika etiologicznego i wybór terapii farmakologicznej, w tym antybiotykoterapii: skutecznej, bezpiecznej, o mniejszym ryzyku indukowania oporności. Prawidłowa diagnostyka mikrobiologiczna jest szczególnie istotna w przypadku zakażeń szpitalnych, wiążących się z rozmaitością gatunków drobnoustrojów dysponujących różnorodnymi mechanizmami odporności. Diagnostyka zakażeń szpitalnych przeprowadzana jest bezwzględnie ze wskazań i pod kontrolą lekarza, w oparciu o stan kliniczny, który determinuje miejsca i sposób pobierania materiału. W przypadku zakażeń pozaszpitalnych przewidywanie etiologii zakażenia jest łatwiejsze, a terapia empiryczna z większym prawdopodobieństwem skuteczna. W przypadku niepowikłanych ZUM rutynowo wykonywany jest posiew moczu; w przypadkach powikłanych dodatkowo posiew krwi. Fizjologicznie mocz i układ moczowy są jałowe. Pierwszym etapem ZUM  jest kolonizacja przez drobnoustroje cewki moczowej, kolejnym, pęcherza moczowego (najczęstsze przypadku ZUM), następnie zajęcie  moczowodów i dalej nerek. Najgroźniejsza jest posocznica moczowa (urosepsa). Najczęstszą bakterią uropatogenną odpowiadającą za ok. 90% zakażeń jest pałeczka okrężnicy (Escherichia coli). Posiew moczu należy wykonywać w przypadku stwierdzenia objawów ZUM. Wyjątkiem jest wykonywanie posiewu u ciężarnych na początku ciąży i osób zakwalifikowanych do zabiegów urologicznych grożących bakterurią. Przed badaniem należy zapoznać się metodą pobierania moczu na posiew.

Posiew moczu to badanie laboratoryjne, które jest jednym z najważniejszych narzędzi diagnostycznych używanych do rozpoznawania przyczyn chorób układu moczowego. Przeprowadzenie posiewu moczu jest szczególnie istotne w przebiegu chorób infekcyjnych. W celu uzyskania wiarygodnych wyników posiewu moczu należy ściśle przestrzegać instrukcji dotyczących uzyskania próbki moczu poddawanej badaniu. Na czym polega posiew moczu, kiedy należy wykonać to badanie, w jaki sposób się do niego przygotować oraz jak zinterpretować wyniki posiewu moczu?

Produkcja moczu odbywa się w obrębie nerek, gdzie krew ulega filtracji. Podczas tego procesu usuwane są z niej toksyczne związki powstające m.in. na drodze metabolizmu białek lub określonych leków. Dodatkowo, nerki regulują także objętość wody w organizmie oraz stężenia poszczególnych jonów i związków mineralnych. Z nerek mocz trafia do pęcherza moczowego, skąd usuwany jest przez cewkę moczową.

Infekcja każdego z opisanych powyżej narządów może prowadzić do pojawienia się dolegliwości chorobowych oraz obecności patogenów w moczu. Najczęstszą przyczyną bakteriurii jest zakażenie układu moczowego, określane skrótem ZUM. Choroba ta występuje przede wszystkim u kobiet, ze względu na anatomicznie krótszą cewkę moczową. Ta różnica w budowie powoduje, że bakterie o wiele łatwiej dostają się do układu moczowego, gdzie zaczynają się namnażać i wywołują stan zapalny.

Zapalenie układu moczowego zazwyczaj jest chorobą dość łagodną. Pomimo uciążliwych, nieprzyjemnych dolegliwości chorobowych leczenie na ogół jest proste, a schorzenie nie wiąże się ze znaczącym ryzykiem rozwoju powikłań. W określonych przypadkach może jednak dochodzić do rozprzestrzeniania się infekcji w obrębie układu moczowego oraz wtórnego zakażenia nerek. Stan ten wywoływany jest wówczas przez przedostanie się bakterii do nerek poprzez moczowody. Zapalenie nerek może prowadzić do szybkiego pogorszenia się stanu ogólnego pacjenta i wymaga pilnej diagnostyki oraz wdrożenia właściwego leczenia.

Ze względu na możliwe powikłania zakażeń układu moczowego istotne jest wczesne postawienie rozpoznania oraz sprawne usunięcie bakterii (lub innych patogenów) z organizmu. Dzięki wykonaniu  posiewu moczu możliwe jest precyzyjne określenie gatunku zakażającego  mikroorganizmu. Pozwala na rozpoczęcie celowanej farmakoterapii, skutecznej   i bezpiecznej dla pacjenta.

Posiew moczu wykrywa drobnoustroje chorobotwórcze obecne w próbce moczu osoby badanej. Za rozwój zakażeń układu moczowego w znaczącej większości przypadków odpowiadają bakterie, w szczególności Escherichia coli. Zakażenia dróg moczowych mogą być wywoływane także przez inne patogeny, takie jak m.in. bakterie z gatunku Staphylococcus saprophyticus oraz rodzajów Klebsiella, Proteus lub Enterobacter. Rzadko stwierdza się zakażenia wywoływane przez wirusy lub grzyby.

W wielu przypadkach posiew moczu wykonywany jest jednoczasowo z badaniem ogólnym moczu. Podczas tego badania oceniane są podstawowe parametry fizyko-chemiczne moczu, takie jak kolor, ciężar właściwy oraz pH. Dodatkowo, próbka moczu badana jest wówczas pod kątem obecności elementów komórkowych, jak m.in. krwinki czerwone, krwinki białe oraz komórki nabłonkowe. Badanie ogólne moczu obejmuje także pomiar stężeń białka, glukozy oraz bilirubiny. W określonych sytuacjach klinicznych badanie może zostać poszerzone o pomiar stężeń innych substancji lub jonów – dokładny zakres badania zależny jest od stanu klinicznego pacjenta oraz decyzji lekarza.

Posiew moczu najczęściej zlecany jest przez lekarza podczas diagnozowania przyczyn zakażenia układu moczowego. Badanie może być także przeprowadzone w toku diagnostyki określonych chorób nerek. Dokładne określenie gatunku drobnoustroju chorobotwórczego jest szczególnie istotne w przypadku braku skuteczności dotychczasowego  leczenia. Dzięki precyzyjnej identyfikacji patogenu możliwy jest dobór maksymalnie skutecznego  leczenia celowanego.

Na rozwój ZUM, ze względu budowę anatomiczną układu moczowego szczególnie narażone są kobiety aktywne seksualnie. Szacuje się, że aktywność seksualna odpowiada za nawet od 75% do 90% przypadków zakażeń układu moczowego. Zwiększone ryzyko rozwoju ZUM występuje także u kobiet w ciąży, osób w podeszłym wieku oraz u osób z współwystępującą cukrzycą, szczególnie słabo kontrolowaną. Nieleczona cukrzyca może skutkować wydalaniem wraz z moczem glukozy (glukozuria). Glukoza to cukier prosty, który stanowi idealną pożywkę dla bakterii, stąd częste, nawracające infekcje pęcherza moczowego powinny skłonić chorego do diagnostyki pod kątem zaburzeń glikemii.

Przeprowadzenie posiewu moczu zalecane jest w przypadku, gdy występują objawy wskazujące na zakażenie układu moczowego. Infekcje dolnych dróg moczowych najczęściej związane są z pojawieniem się następujących dolegliwości:

• Uczucie parcia na mocz,
• Bolesne oddawanie moczu,
• Uczucie pieczenia podczas oddawania moczu,
• Poczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
• Ból w miednicy,
• Zmiana zabarwienia moczu.

• Gorączkę,
• Dreszcze,
• Ból okolicy lędźwiowej,
• Krwiomocz,
• Pienienie się moczu,
• Nudności,
• Wymioty

W celu uzyskania wiarygodnego wyniku posiewu moczu istotne jest właściwe pobranie próbki do badania. Nieprzestrzeganie poniższych zaleceń może prowadzić do zanieczyszczenia badanego materiału oraz otrzymania wyników o niskiej wiarygodności, co wiąże się z koniecznością powtórnego przeprowadzenia testu.

Mocz do badania należy pobierać do specjalnych, jałowych pojemników, które dostępne są w punktach pobrań laboratoriów diagnostycznych oraz aptekach. Pojemnik należy wypełnić moczem do oznaczonej objętości. Próbka do badania powinna zostać pobrana z moczu porannego, czyli podczas pierwszej mikcji po przebudzeniu się. Przed pobraniem należy dokładnie umyć ręce oraz okolice ujścia cewki moczowej za pomocą mydła i ciepłej wody. Skórę następnie należy osuszyć za pomocą jednorazowego ręcznika papierowego.

Próbka moczu powinna zostać pobrana ze środkowego strumienia. Oznacza to, że najpierw należy oddać niewielką ilość moczu do toalety w celu „przepłukania” ujścia cewki moczowej z zalegających tam bakterii. Następnie należy wypełnić pojemnik moczem do oznaczenia – zazwyczaj jest to około połowa pojemnika. Pozostała porcję moczu należy oddać do toalety. Po pobraniu próbki należy ostrożnie, szczelnie zamknąć pojemnik, unikając dotykania jego wnętrza.

W celu interpretacji wyników badania należy odnieść otrzymane rezultaty do komentarzy umieszczonych na wydawanej dokumentacji. Rezultaty posiewu moczu dzieli się na wynik dodatni (pozytywny) oraz wynik ujemny (negatywny). Wynik ujemny posiewu moczu uznawany jest za prawidłowy. Oznacza on, że z badanej próbki nie zostały wyhodowane bakterie lub inne patogeny chorobotwórcze. W przypadku, gdy pomimo wyniku ujemnego nadal utrzymują się objawy chorobowe może być konieczne przeprowadzenie pogłębionej diagnostyki, której szczegóły zależne są od obrazu klinicznego, dodatkowych uwarunkowań i innych czynników zdrowotnych.

Wynik dodatni posiewu moczu oznacza, że z badanej próbki zostały wyhodowane drobnoustroje chorobotwórcze. Wynik uwzględnia dodatkowo gatunek wyhodowanego patogenu. Zazwyczaj jednoczasowo przeprowadzany jest antybiogram, czyli oznaczenie oporności zidentyfikowanego szczepu bakterii na określone antybiotyki. Dzięki temu lekarz może wdrożyć celowane leczenie, które w skuteczny sposób będzie w stanie usunąć patogeny z organizmu osoby badanej.