Sód

Sód. Diagnostyka równowagi wodno-elektrolitowej. Wskazaniem do oznaczeń sodu (Na+) we krwi są: choroby nerek, nadciśnienie, obrzęki, zaburzenia pragnienia, zaburzenia funkcjonowania kory nadnerczy, nadmierna podaż sodu, stany z zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej i elektrolitowej, duża utrata płynów. Sód jest podstawowym kationem płynu zewnątrzkomórkowego. Zaburzenia stężenia sodu mogą mieć charakter bezwzględny, wynikający z jego bezpośredniego niedoboru lub nadmiaru, przykładowo  zaburzenia podaży, lub charakter względny, wynikający z zaburzeń ilości wody w ustroju, przykładowo przy niedoborze hormonu antydiuretycznego (ADH).

Antykoagulant z sodem (EDTA) i sód z kroplówki.

Wzrost stężenia sodu (hipernatremia):

• wynikające z większej utraty wody niż sodu z organizmu: diureza osmotyczna, nadmierna utrata sodu z potem, biegunka u dzieci,
• wynikające z utraty wody: hipodypsja, utrata wody przez skórę i drogi oddechowe
• nadmierna podaż sodu: pierwotny hiperaldosteronizm, zespół Cushinga, dializa.

Spadek stężenie sodu (hiponatremia):

• przebiegające z większą utratą sodu niż wody z organizmu: niewydolność nerek z oligurią, niedobory mineralokortykosteroidów, zasadowica metaboliczna, diureza osmotyczna, wymioty, biegunka, w zapalenie trzustki, nadużycie diuretyków pętlowych,
• wynikające ze zwiększenia ilości wody w organizmie: niedobór glikokortykosteroidów, niedoczynność tarczycy, leki, zespół Schwartza i Barttera (SIADH: nieadekwatne wydzielanie ADH),
• retencja większej ilości wody niż sodu: w niewydolności serca, w marskości wątroby, w ostrej i przewlekłej niewydolności nerek.

Sód to jeden z najbardziej istotnych elektrolitów występujących we krwi. Odpowiednie stężenia sodu są niezbędne do prawidłowego przebiegu wielu reakcji oraz procesów w ludzkim organizmie. Nawet niewielkie odchylenia od normy w zakresie poziomów tego pierwiastka mogą prowadzić do wystąpienia objawów chorobowych oraz poważnych powikłań zdrowotnych. Jaka jest funkcja sodu w organizmie, kiedy należy wykonać badanie stężenia sodu, kto powinien oznaczyć poziom sodu, jaka jest norma sodu we krwi oraz o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki badania sodu?

Badanie sodu (Na) we krwi to test diagnostyczny, który przeprowadzany jest w celu pomiaru stężenia sodu w surowicy krwi żylnej. W wielu przypadkach badanie sodu stanowi element szerszego pakietu diagnostycznego, który ma na celu całościową ocenę równowagi wodno-elektrolitowej organizmu – zazwyczaj są to jednoczasowe oznaczenia stężeń kilku elektrolitów (takich jak m.in. sód, potas, chlor oraz wapń), a także parametrów fizykochemicznych krwi, jak m.in. jej kwasowość (pH).

Sód w ludzkim organizmie występuje przede wszystkim w postaci wolnych jonów, naładowanych dodatnio (Na⁺). Znacząca większość sodu obecna jest w przestrzeni pozakomórkowej, w tym także w osoczu krwi. Sód warunkuje prawidłowy przebieg wielu istotnych procesów utrzymujących homeostazę organizmu. Dzięki odpowiednim poziomom sodu we krwi możliwe jest m.in. utrzymywanie właściwego ciśnienia tętniczego krwi, prawidłowe przekaźnictwo impulsów elektrycznych przez neurony oraz regulacja przebiegu skurczów mięśni.

Podobnie jak w przypadku innych jonów, stężenia sodu muszą być utrzymywane w ściśle określonych przedziałach. Zarówno niewielki nadmiar, jak i niedobór sodu mogą skutkować pojawieniem się dolegliwości chorobowych oraz zaburzeń funkcji narządów, które w skrajnych przypadkach mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.

Z tego względu istnieją złożone mechanizmy metaboliczne, które mają na celu regulowanie poziomu sodu we krwi. Istotnym elementem tych pętli sprzężeń zwrotnych są m.in. nerki, nadnercza oraz podwzgórze. Narządy te uczestniczą w pracy układu renina-angiotensyna-aldosteron, który odpowiedzialny jest za kontrolowanie objętości płynów w organizmie oraz utrzymywanie właściwych stężeń sodu i potasu. Poprzez działanie tego układu w nerkach dochodzi do zwiększenia lub zmniejszenia wydalania poszczególnych jonów oraz wody. Zaburzenia funkcjonowania któregokolwiek z elementów tego układu może prowadzić do rozregulowania całego systemu kontrolującego gospodarkę wodno-elektrolitową oraz pojawienia się dolegliwości chorobowych.

Przeprowadzenie badania poziomu sodu we krwi najczęściej zalecane jest w sytuacjach klinicznych, które mogą wskazywać na rozwój niedoboru lub nadmiaru sodu we krwi, czyli odpowiednio hiponatremii i hipernatremii. Obydwa te stany mogą mieć liczne przyczyny, a ich manifestacja kliniczna, czyli zakres i stopień nasilenia objawów, w dużej mierze zależne są od tego, jak bardzo nasilone są odchylenia od normy w zakresie stężenia sodu we krwi oraz jak długo narastały te nieprawidłowości.

Niedobór sodu, czyli hiponatremia, diagnozowana jest w przypadku stężenia sodu poniżej 135 mmol/l. W zależności od nasilenia niedoborów sodu wyróżnia się hiponatremię łagodną, umiarkowaną oraz ciężką. Do rozwoju hiponatremii może prowadzić niewłaściwe nawodnienie z wykorzystaniem płynów o nieodpowiedniej osmolarności, czego skutkiem jest nadmiar wody we krwi w stosunku do ilości obecnych tam elektrolitów. Do wystąpienia tego zjawiska może dochodzić także w przypadku zespołu nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (SIADH, ang. syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion), który skutkuje nadmierną retencją wody w ustroju. Inne, przykładowe przyczyny hiponatremii to m.in.:

• Nadmierne pocenie się, połączone z nieadekwatnym uzupełnianiem elektrolitów,
• Intensywne wymioty,
• Ostra biegunka,
• Rozległe oparzenia,
• Stosowanie określonych leków o działaniu diuretycznym,
• Uszkodzenia nerek,
• Niedobór glikokortykosteroidów,
• Polidypsja (nadmierne pragnienie) w przebiegu cukrzycy,
• Niedoczynność tarczycy,
• Przewlekła niewydolność serca,
• Marskość wątroby.

• Intensywne poty (powodujące większy niedobór wody niż sodu),
• Utrata wody przez nerki – np. moczówka prosta,
• Stosowanie niektórych leków,
• Nieprawidłowe nawadnianie dożylne,
• Przewlekłe wymioty i biegunki,
• Nieleczona cukrzyca,
• Nadczynność tarczycy,
• Nadmierna podaż sodu.

Badanie stężenia sodu we krwi powinno zostać wykonane, jeżeli występują objawy oraz uwarunkowania zdrowotne, które mogą wskazywać na występowanie hiponatremii lub hipernatremii u danej osoby. Warto pamiętać, że obraz kliniczny tych nieprawidłowości może różnić się u poszczególnych osób – niektórzy będą doświadczali ciężkich objawów nawet przy niewielkich odchyleniach od normy, inni pozostaną bezobjawowi nawet przy względnie dużych nieprawidłowościach w zakresie stężenia sodu we krwi.

Przykładowe dolegliwości, które mogą pojawić się w przypadku hiponatremii to m.in.:

• Pogorszenie koncentracji,
• Uogólnione osłabienie,
• Bóle głowy,
• Nudności,
• Wymioty,
• Nadmierna senność w ciągu dnia,
• Zaburzenia równowagi,
• Splątanie,
• Drgawki,
• Śpiączka.

• Utrata apetytu,
• Nudności,
• Wymioty,
• Nadmierna senność,
• Wzrost napięcia mięśniowego,
• Śpiączka.

Badanie sodu przeprowadzane jest w próbce krwi żylnej, najczęściej pobieranej z naczynia podskórnego, zlokalizowanego w dole łokciowym. Na badanie należy stawić się w godzinach porannych, na czczo – oznacza to, że ostatni posiłek należy spożyć przed godziną 18:00 poprzedniego dnia.

Oznaczenie poziomu sodu we krwi najczęściej przeprowadzane jest jednoczasowo z innymi badaniami, które mogą wymagać dodatkowego przygotowania. Ponadto, na stężenie sodu we krwi może wpływać wiele leków oraz suplementów stosowanych przez pacjenta. Przed wykonaniem tego badania należy skonsultować się z lekarzem, aby ocenił wpływ leków na wynik badania oraz wdrożył ewentualną modyfikację stosowanej do tej pory terapii.

W celu interpretacji wyników badania stężenia sodu we krwi należy odnieść otrzymane rezultaty do zakresu norm, który umieszczany jest na dokumentacji wydawanej osobie badanej. Za prawidłowe uznaje się stężenie sodu pomiędzy 135 mmol/l, a 145 mmol/l.

W przypadku uwidocznienia nieprawidłowości w wynikach badania sodu należy skonsultować się z lekarzem, który po przeanalizowaniu otrzymanych danych oraz zestawieniu ich z obrazem klinicznym prezentowanym przez pacjenta podejmie decyzję co do konieczności prowadzenia dalszej diagnostyki lub też wdrożenia odpowiedniego leczenia.