Różyczka (Rubella virus) IgG, IgM

Oznaczenie w surowicy przeciwciał IgM i IgG specyficznych dla wirusa różyczki, przydatne w diagnostyce serologicznej zakażenia wirusem różyczki i ustaleniu statusu serologicznego badanego. Różyczka, łagodna choroba zakaźna wieku dziecięcego, wywoływana przez wirusa Rubella w 30% przypadków przebiega bezobjawowo. Równocześnie jednak należy do grupy zakażeń mających teratogenny wpływ na rozwój płodu, objętych akronimem TORCH (ang. toksoplazmoza, różyczka, cytomegalia, opryszczka). Zakażenie pierwotne w trakcie ciąży może być przyczyną wad rozwojowych u płodu (w wyniku różyczki wrodzonej). Istotne jest więc, aby kobieta planujące ciążę znała swój status serologiczny w stosunku do wirusa różyczki. Wirus po wniknięciu do organizmu płodu (drogą wertykalną) powoduje uszkodzenia śródbłonka naczyń, liczne zakrzepy, zatory i ogniska martwicy, prowadzące do uszkodzenia narządów, rozwoju chorób autoimmunologicznych oraz zaburzeń endokrynologicznych, a także do zmian patologicznych układu nerwowego (opóźnienie umysłowe i ruchowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, małogłowie, głuchota). Nabyta przez matkę we wcześniejszym okresie (drogą naturalną lub sztuczną) odporność, praktycznie zabezpiecza przed zakażeniem płodu. Przeciwciała klasy IgM dla antygenów wirusa różyczki są wykrywalne w organizmie osoby zakażonej już kilka dni po wystąpienia objawów, w tym wysypki, o ile objawy są typowe. Przydatność serologicznych oznaczeń IgM jest tym istotniejsza, im bardziej nietypowe i łagodne są objawy ostrej fazy zakażenia. Wynik jakościowego oznaczenia IgM  przekraczający 2-3 krotnie wartość decyzyjną testu immunochemicznego, wskazuje na pierwotne zakażenie. W trakcie reinfekcji wirusem lub w przypadku odporności uzyskanej w wyniku szczepienia,  poziom IgM opisywany jest zwykle jako słabo dodatni. Po przebytym zakażeniu poziom IgM osiąga maksimum w okresie 3 – 6 tygodni i następnie stopniowo opada w okresie miesięcy. W przypadku diagnostyki pierwotnego zakażenia u kobiet w ciąży, stwierdzenie wyniku dodatniego w pojedynczej próbce potwierdza rozpoznanie. Gdy to możliwe, potwierdzenie wyniku nisko dodatniego można uzyskać przez powtórzenie oznaczenia w nowej próbce po 10 – 14 dniach i porównanie wyników. Obecność specyficznych przeciwciał klasy IgG świadczy o przebytej różyczce, szczepieniu lub przebiegającym zakażeniu. Przeciwciała IgG wykrywane są 5-15 dni po wystąpieniu wysypki (jednego z charakterystycznych objawów) i osiągają wysoki poziom między 15. a 30. dniem. W przypadku diagnostyki pierwotnego zakażenia, prowadzonej po zniknięciu wysypki, przesłanką o świeżo przebytym zakażeniu jest wzrost stężenia przeciwciał IgG w kolejnych oznaczeniach, w odstępie 10 – 14 dni. Jeżeli istnieją wskazania do szybkiej diagnostyki np. u kobiet w początkowym okresie ciąży lub w okresie okołokoncepcyjnym, seryjne pomiary IgG należy zastąpić określeniem awidności IgG. Odpowiednio wysoka awidność, oznaczona w pojedynczym pobraniu,  pozwala na wiarygodne wykluczenie zakażenia pierwotnego. Seryjne oznaczenia stężenia przeciwciał IgM/IgG specyficznych dla wirusa różyczki powinny być wykonywane w tym samym laboratorium, tą samą metodą. Patrz też: Różyczka (Rubella virus) IgG, Badanie 345; Różyczka (Rubella virus) IgM, Badanie 346.

Różyczka to choroba infekcyjna wywoływana przez wirus różyczki. Zakażenie u osób dorosłych często przebiega w sposób bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Schorzenie to stanowi jednak szczególne zagrożenie dla zdrowia rozwijającego się w łonie matki dziecka, w przypadku gdy do infekcji dojdzie w czasie ciąży. Z tego powodu niezwykle ważne jest zbadanie statusu immunologicznego przyszłej mamy – dzięki temu możliwe będzie podjęcie odpowiednich środków ostrożności, które uchronią pacjentkę oraz jej dziecko przed powikłaniami związanymi z tym zakażeniem.

Różyczka to schorzenie wirusowe, które obecnie występuje dość rzadko. Znaczące ograniczenie liczby zachorowań możliwe było dzięki szeroko wdrożonemu programowi szczepień ochronnych. W Polsce szczepienie przeciwko różyczce stanowi jedno ze szczepień obowiązkowych. Jest ono szczególnie istotne, jako że nie jest dostępne przyczynowe lekarstwo w przypadku rozwoju objawowej różyczki.

W przypadku niezastosowania szczepionki, do zakażenia wirusem różyczki dochodzi najczęściej wśród dzieci w wieku przedszkolnym oraz szkolnym. Transmisja wirusa odbywa się drogą kropelkową, czyli np. podczas kichania lub kaszlu. Pierwsze objawy różyczki uwidaczniają się średnio po ok. 14 dniach, choć okres wylęgania może wynosić od 12 do 13 dni. Nawet połowa przypadków różyczki może przebiegać w sposób bezobjawowy lub też z wystąpieniem ograniczonych, łagodnych dolegliwości. Warto pamiętać, że nawet w przypadku słabo zaznaczonej manifestacji klinicznej osoba chora nadal stanowi potencjalne źródło zakażenia dla innych.

Różyczka związana jest z ryzykiem rozwoju szeregu powikłań zdrowotnych, które mogą obejmować m.in. zapalenie mózgu lub zapalenie stawów. W przypadku osób immunokompetentnych ryzyko to jest jednak dość niskie. Po przechorowaniu różyczki dana osoba (podobnie jak w przypadku szczepienia ochronnego) uzyskuje trwałą odporność na ponowny rozwój choroby.

Z klinicznego punktu widzenia różyczka stanowi największe zagrożenie w okresie ciąży. W przypadku wystąpienia aktywnej infekcji u kobiety ciężarnej może dojść do rozwoju poważnych powikłań przebiegu ciąży oraz zaburzeń w rozwoju dziecka. W zależności od etapu ciąży, na którym doszło do zakażenia możliwe powikłania infekcji obejmują m.in. przedwczesny poród, zaburzenia budowy anatomicznej płodu, zespół wrodzonej różyczki u dziecka lub nawet poronienie. W celu zmniejszenia ryzyka zakażenia podczas ciąży zaleca się oznaczenie statusu serologicznego matki względem wirusa różyczki, aby ustalić, czy pacjentka posiada odporność na tę chorobę. Jest to szczególnie istotne u osób, które nie zostały w przeszłości zaszczepione przeciwko różyczce.

Badanie przeciwciał IgM i IgG skierowanych przeciwko wirusowi różyczki to test laboratoryjny, który przeprowadzany jest w próbce krwi żylnej. Podczas tego badania oznaczane są stężenia dwóch rodzajów immunoglobulin specyficznych dla wirusa różyczki. Dzięki jednoczasowemu pomiarowi poziomów przeciwciał IgG i IgM możliwe jest precyzyjne określenie statusu immunologicznego (serologicznego) osoby badanej oraz odróżnienie aktywnej infekcji od zakażenia przebytego w przeszłości lub trwałej odporności nabytej na drodze szczepienia ochronnego.

Badanie stężeń przeciwciał IgM + IgG przeciwko wirusowi różyczki zalecane jest u kobiet planujących ciążę. Dzięki odpowiednio wczesnemu określeniu statusu serologicznego osoby badanej możliwe jest zastosowanie szczepienia ochronnego, które pozwala  na uniknięcie zakażenia podczas ciąży. Dodatkowo, test ten stanowi jedno z podstawowych badań wykonywanych na wczesnych etapach ciąży – najczęściej zlecany jest podczas  pierwszej wizyty u lekarza prowadzącego ciążę.

Oznaczenie przeciwciał specyficznych dla wirusa różyczki może być także wykonane w celu potwierdzenia diagnozy aktywnego zakażenia u pacjentów prezentujących objawy typowe dla różyczki. Badanie to przeprowadzane jest u noworodków, u których występuje podejrzenie różyczki wrodzonej.

W określonych przypadkach może być konieczne kilkukrotne przeprowadzenie tego badania, w celu oceny zmian stężeń poszczególnych przeciwciał w czasie. Dzięki powtórnemu oznaczeniu wirusowo-specyficznych immunoglobulin możliwa jest bardziej precyzyjna diagnostyka infekcji wywołanej przez wirusa różyczki. Dokładny schemat diagnostyczny oraz ewentualna konieczność powtórnego przeprowadzenia badania zależne są od decyzji lekarza prowadzącego.

W przypadku objawowego zakażenia różyczką pierwsze dolegliwości pojawiają się zazwyczaj po 2 tygodniach od momentu wniknięcia patogenu do organizmu. Najczęściej obserwuje się następujące objawy:

• Gorączkę o nieznacznym nasileniu (do 38 °C),
• Powiększenie węzłów chłonnych,
• Bóle głowy,
• Bóle stawów,
• Zapalenie spojówek,
• Objawy grypopodobne.

W przypadku aktywnego zakażenia różyczką w ciąży może dojść do transmisji wirusa na płód. Patogen dostaje się wówczas do organizmu dziecka przez łożysko. Zakażenie związane jest z ryzykiem rozwoju poważnych wad wrodzonych, takich jak m.in.:

• Wady budowy serca (ubytki w przegrodach wewnątrz serca, przetrwały przewód tętniczy);
• Wady gałki ocznej (m.in. zaćma, jaskra, małoocze);
• Wady narządu słuchu, prowadzące do głuchoty;
• Zaburzenia budowy narządów płciowych;
• Mikrocefalia i inne wady ośrodkowego układu nerwowego;
• Patologie budowy kostnej;
• Uszkodzenia innych narządów wewnętrznych – wątroby, nerek lub płuc.

Ryzyko wystąpienia wad wrodzonych jest tym wyższe, im na wcześniejszym etapie ciąży doszło do zakażenia. Dla pierwszego trymestru szacuje się, że ryzyko rozwoju opisanych powyżej powikłań wynosi ok. 90%, natomiast dla zakażeń występujących po 16 tygodniu ciąży ryzyko jest znikome.

Poza opisanymi powyżej wadami wrodzonymi aktywna infekcja wywoływana przez wirusa różyczki zwiększa także ryzyko wystąpienia poważnych komplikacji przebiegu ciąży, takich jak m.in. przedwczesny poród lub poronienie.

W celu właściwej interpretacji wyników badania serologicznego w kierunku różyczki należy zestawić otrzymane rezultaty z wartościami referencyjnymi, które umieszczane są na dokumentacji wydawanej osobie badanej.

Wysokie stężenia specyficznych przeciwciał IgM we krwi mogą wskazywać na występowanie aktywnej infekcji wywoływanej przez wirusa różyczki lub też świadczyć o zakażeniu przebytym w niedalekiej przeszłości. Podwyższone poziomy specyficznych immunoglobulin IgG z kolei wskazują zazwyczaj na przebycie zakażenia w dalszej przeszłości lub też nabycie odporności przeciwko różyczce na drodze szczepienia ochronnego.

Stwierdzenie obecności obu rodzajów przeciwciał (IgM i IgG) stanowi przesłankę dla  wykonania badania awidności przeciwciał IgG, w celu odróżnienia  infekcji aktualnej od infekcji w przeszłości, która jednak pozostawiła po sobie tzw. przetrwałe IgM.  Wysoka awidność przeciwciał IgG (czyli siła wiązania z antygenami wirusa) świadczy o infekcji w przeszłości, niska o infekcji aktualnej lub nieodległej, czyli niebezpiecznej dla przebiegu ciąży i płodu

W celu pełnej, właściwej interpretacji wyników niezbędne jest zestawienie ze sobą stężeń obydwu klas przeciwciał oraz uwzględnienie dodatkowych uwarunkowań zdrowotnych osoby badanej. W przypadku kobiet ciężarnych otrzymane wyniki konsultuje  lekarz prowadzący ciążę, jako że mogą one w sposób znaczący wpływać na dalsze decyzje dotyczące postępowania diagnostyczno-leczniczego.