Alergia kontaktowa (wyprysk kontaktowy) – poznaj przyczyny i objawy

Skóra każdego dnia narażona jest na kontakt z tysiącami antygenów. Są to substancje o zróżnicowanej budowie, które mają jedną wspólną cechę: mogą wywoływać skierowaną przeciwko sobie odpowiedź immunologiczną ze strony układu odpornościowego. Prawidłowo działający układ odpornościowy chroni organizm przed infekcjami. Czasami jednak pewne substancje, które u większości osób nie wywołują reakcji alergicznej, mogą spowodować wystąpienie odpowiedzi immunologicznej. Objawia się ona wówczas w formie alergii kontaktowej i zmian skórnych.

Czym jest alergia kontaktowa i jak się ona objawia? Jakie substancje mogą ją wywołać i jak postępować w przypadku wystąpienia kontaktowego zapalenia skóry?

Alergia kontaktowa – co to jest?

Alergia kontaktowa jest nadreaktywnością układu odpornościowego na określoną substancję znajdującą się w naszym otoczeniu. Objawia się najczęściej swędzącą wysypką kontaktową występującą w miejscu kontaktu z czynnikiem drażniącym. Alergię kontaktową może powodować wiele substancji jak, np. kosmetyki, perfumy, biżuteria czy rośliny. 

Alergia kontaktowa jest określana także jako uczulenie kontaktowe. To często występująca postać nadwrażliwości typu opóźnionego w odpowiedzi na małocząsteczkowe alergeny kontaktowe – hapteny. Te antygeny o stosunkowo małej masie cząsteczkowej, poniżej 5kDa, po wniknięciu w warstwę rogową naskórka tworzą kompleksy z białkami endogennymi. Następnie aktywowane komórki dendrytyczne (podgrupa leukocytów) prezentują kompleks hapten–białko wytwarzającym przeciwciała limfocytom T. Hapteny zdolne są do wywołania reakcji alergicznej jedynie w połączeniu z białkowymi cząsteczkami nośnikowymi, choć rozpoznawane są później przez limfocyty układu odpornościowego w formie niezwiązanej. 

Ponowne narażenie na czynnik uczulający (czyli alergen) powyżej indywidualnego progu wywoływania może indukować reakcję zapalną. W tej fazie specyficzne dla haptenu limfocyty T powstałe w fazie uczulenia rozpoznają hapteny i wraz z innymi komórkami zaangażowanymi w odpowiedź immunologiczną uwalniają cytokiny stymulujące różnicowanie limfocytów T w komórki specyficzne dla określonego haptenu.

Alergia kontaktowa jest powszechnie występującą dolegliwością. Częstość występowania w populacji społeczeństw europejskich uczulenia na co najmniej jeden alergen kontaktowy jest wysoka i wynosi od 15% do 20%. Według różnych szacunków, u około 5%-10% pacjentów kliniczna postać choroby występuje przynajmniej raz w roku, przejawiając się jako alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, które stanowi przyczynę od 4% do 7% konsultacji dermatologicznych. Alergia kontaktowa z mniejszą częstością objawia się w formie zapalenia błon śluzowych.

Przyczyny alergii kontaktowej 

Przyczyną alergii jest bezpośredni kontakt z alergenem lub substancją drażniącą, wywołującą reakcję układu odpornościowego. Manifestuje się ona m.in. kontaktowym zapaleniem skóry (np. alergią kontaktową na dłoniach, alergią kontaktową na twarzy lub innych częściach ciała), W zależności od rodzaju alergii i alergenu ją wywołującego, zmiany skórne mogą uwidocznić się natychmiast po ekspozycji na określony alergen lub z pewnym opóźnieniem. Do czynników najczęściej powodujących wystąpienie alergicznego kontaktowego zapalenia skóry zaliczane są:

• rośliny lub części roślin;
• kosmetyki, farby do włosów, zmywacz do paznokci (i inne rozpuszczalniki) oraz produkty do pielęgnacji skóry, szczególnie zawierające substancje zapachowe;
• mydła lub detergenty;
• leki, w tym antybiotyki (np. klindamycyna, neomycyna, bacytracyna, polimyksyna B, nystatyna) i leki przeciwgrzybicze (imidazol i metronidazol);
• produkty czyszczące i detergenty;
• farby i lakiery;
• metale, takie jak nikiel (występujący np. w guzikach spodni jeansowych);
• konserwanty lub chemikalia;
• żywice, tworzywa sztuczne i epoksydy.

Alergia kontaktowa – objawy i diagnostyka

Objawy kontaktowego zapalenia skóry są bardzo zróżnicowane i mogą obejmować:

• swędzącą wysypkę;
• przebarwienia skóry;
• zmiany atopowe obejmujące zaczerwienienie, przesuszenie, pękanie i łuszczenie skóry;
• guzki i pęcherze, czasami wypełnione płynem;
• sączący się ze zmian skórnych płyn lub ropa;
• obrzęk przypominający pokrzywkę;
• bolesność, pieczenie lub tkliwość.

Mimo irytującego uczucia swędzenia, zmian skórnych nie należy rozdrapywać. 

W diagnostyce alergii kontaktowej wykorzystuje się test płatkowy. Chociaż został on opracowany ponad 100 lat temu, do dziś jest standardowym narzędziem diagnostycznym, wykorzystywanym w rozpoznawaniu alergii kontaktowej, które obecnie osiągnęło wysoki poziom stopień standaryzacji. 

Test płatkowy wykonywany jest na skórze pleców, na którą na 48 godzin nakleja się dwa plastry zawierające po 12 płatków, na które nanosi się przygotowane w postaci pasty alergeny. Pierwszego odczytu dokonuje się po ściągnięciu plastrów, czyli po dwóch dobach, kolejny raz stan skóry ocenia się po 72 godzinach. 

Niedawno opublikowano europejskie wytyczne zawierające pełny opis podłoża, wskazań, techniki wykonania testu płatkowego i interpretacji uzyskanych wyników.

Alergia kontaktowa u dzieci 

Częstość występowania alergii kontaktowej u dzieci oraz niemowląt nie jest dobrze opisana, ponieważ przeprowadzono tylko kilka systematycznych badań na niewyselekcjonowanej populacji. Dostępne wyniki wskazują, że chorobowość wśród dzieci waha się od około 25% do ponad 64% w przypadku dzieci chorujących na atopowe zapalenie skóry, a uczulenie kontaktowe może rozpocząć się już w wieku niemowlęcym.

Czynnikami wpływającymi na częstość występowania uczulenia kontaktowego u dzieci są: atopowe zapalenie skóry, defekt bariery skórnej, intensywny lub powtarzający się kontakt z alergenami we wczesnym dzieciństwie. Charakterystyka kliniczna alergii kontaktowej i kontaktowego zapalenia skóry u dzieci jest taka sama, jak w przypadku pacjentów dorosłych. Do najpowszechniejszych alergenów kontaktowych zalicza się metale (nikiel, kobalt i chromian) i substancje zapachowe i konserwanty zawarte w kosmetykach.

Alergia kontaktowa – leczenie

W przypadku wystąpienia alergii kontaktowej podstawą postępowania jest unikanie substancji drażniącej, jeśli tylko uda się ją zidentyfikować. Brak kontaktu z alergenem spowoduje złagodzenie objawów, które po kilku dniach powinny nawet całkowicie ustąpić. 

Jeśli jednak drażniącego alergenu nie można wyeliminować, istnieje wiele sposobów pomagających złagodzić objawy alergii kontaktowej. Jednym z pierwszych możliwych kroków jest konsultacja z farmaceutą, który pomoże dobrać odpowiednie preparaty – dermokosmetyk lub kosmeceutyk (jak np. emolienty). Odbudują one naturalną barierę lipidową skóry, zapobiegną jej wysychaniu i złagodzą podrażnienia. 

Zaleca się, by emolienty używać często i w dużych ilościach, wmasowując je delikatnie w skórę (nie wcierając). 

W niektórych przypadkach, poza zadbaniem o odpowiednie nawilżenie zmienionej chorobowo skóry, wskazane może być miejscowe stosowanie kremów zawierających kortykosteroidy. Leki te są bardzo skuteczne w krótkim okresie, ale w dłuższej perspektywie hamują regenerację skóry. Dawka i postać leku miejscowo stosowanych kortykosteroidów powinna być dobrana przez lekarza z uwzględnieniem do okolicy ciała, na którą lek ma być podawany.

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza