Atopowe zapalenie skóry (ICD-10: L20) – przyczyny, objawy, diagnostyka

Artykuły
Redakcja Diagnostyki
Udostępnij
Spis treści:

Atopowe zapalenie skóry (ICD-10: L20) to przewlekła choroba dermatologiczna, która może dotyczyć osób w każdym wieku. Jej objawy są dość uciążliwe oraz mogą skutkować znaczącym obniżeniem komfortu życia pacjenta. Jakie są przyczyny AZS, czym objawia się atopowe zapalenie skóry oraz w jaki sposób przebiega leczenie?

Czym jest AZS (atopowe zapalenie skóry)?

AZS, czyli atopowe zapalenie skóry (ICD-10: L20) to częste schorzenie dermatologiczne. W jego przebiegu dochodzi do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego obejmującego zewnętrzne warstwy skóry. Lokalizacja procesu chorobowego na ciele jest dość zróżnicowana i zależy m.in. od wieku pacjenta. Objawy lokalnego zapalenia skóry w przebiegu AZS to m.in. nasilony świąd, ograniczone miejscowo obrzęki, zaczerwienienie oraz przesuszenie i związane z tym zwiększone ryzyko uszkodzeń skórnych. Do rozwoju pierwszych objawów AZS dochodzi najczęściej już podczas dzieciństwa pacjenta –  w znaczącej większości przypadków pierwsze symptomy sugerujące AZS pojawiają się przed piątym rokiem życia. Na późniejszych etapach życia choroba może posiadać zróżnicowany przebieg, z okresami nasilenia oraz ustępowania dolegliwości (remisji). Patogeneza, czyli przyczyny rozwoju AZS nadal są przedmiotem intensywnych badań. Jest jednak pewne, że rozwój choroby posiada związek z osobniczymi uwarunkowaniami genetycznymi, które skutkują nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego. Atopowe zapalenie skóry jest chorobą dość częstą – szacuje się, że obecnie w krajach wysoko rozwiniętych dotyczy ono nawet do 30% dzieci oraz ok. 2 – 10% osób dorosłych. Zgodnie z tymi danymi możliwe jest „wyrośnięcie” z AZS, gdzie objawy choroby ustępują wraz z dorastaniem pacjenta. 

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

Dokładne, bezpośrednie przyczyny rozwoju atopowego zapalenia skóry nadal są przedmiotem intensywnych badań medycznych. Na ten moment wiadomo jednak, że istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, autoimmunologiczne oraz środowiskowe.

Wśród wielu osób, które cierpią na atopowe zapalenie skóry choroba ta występowała już wcześniej w ich rodzinie. Zwiększona częstotliwość występowania tego schorzenia u krewnych osób chorujących na AZS świadczy o jej genetycznych uwarunkowaniach. Dodatkowo, u ok. 30% osób doświadczających AZS istnieje mutacja w obrębie genu kodującego filagrynę (gen FLG). Jest to rodzaj białka, który warunkuje prawidłowe formowanie się bariery naskórkowej, czyli położonej najbardziej na zewnątrz warstwy skóry. Bariera ta pełni funkcję ochronną oraz zapobiega nadmiernej utracie wody przez powierzchnię ciała. W przypadku zaburzonego wytwarzania filagryny dochodzi do rozwoju nieprawidłowości w budowie bariery naskórkowej oraz zwiększonej tendencji skóry do przesuszania się, lokalnych nadkażeń oraz innych uszkodzeń, charakterystycznych dla AZS.

W przebiegu atopowego zapalenia skóry obserwuje się także zmiany w funkcjonowaniu układu odpornościowego pacjenta. Jednym z tych zaburzeń jest nadmierna aktywność komórek dendrytycznych, które zlokalizowane są w głębszych warstwach skóry. W wyniku uszkodzeń bariery naskórkowej są one narażone na kontakt z większą liczbą substancji potencjalnie uczulających, czyli alergenów oraz innych czynników aktywujących układ odpornościowy, jak np. różnego rodzaju patogeny. Kontakt z tymi cząsteczkami wywołuje aktywację komórek dendrytycznych oraz rozwój lokalnego stanu zapalnego z udziałem innych elementów układu immunologicznego, jak m.in. komórek Th2, cytokin prozapalnych oraz limfocytów B i przeciwciał klasy IgE. To właśnie opisywany stan zapalny odpowiada za aktywną postać choroby oraz rozwój charakterystycznych dolegliwości występujących w przebiegu rzutu AZS.

Dodatkowo objawy atopowego zapalenia skóry mogą nasilać się w wyniku narażenia pacjenta na wiele czynników, takich jak m.in.:

  • Zwiększony poziom stresu, przewlekły stres,
  • Określone składniki pokarmowe,
  • Narażenie na kurz i inne substancje uczulające (np. pyłki, sierść zwierząt),
  • Zwiększone poziomy węglanu wapnia w wodzie (tzw. „twarda woda”),
  • Niska wilgotność powietrza,
  • Wahania temperatury.

Atopowe zapalenie skóry częściej występuje u osób mieszkających w miastach – prawdopodobnie jest to związane z większą ekspozycją na liczne zanieczyszczenia obecne w powietrzu, taki jak m.in. smog lub substancje obecne w spalinach samochodowych.

Objawy atopowego zapalenia skóry

Dolegliwości występujące w przebiegu atopowego zapalenia skóry wynikają z procesu zapalnego toczącego się w tkankach skórnych. AZS przebiega w sposób okresowy – z tego powodu przez długi czas u pacjenta mogą nie występować jakiekolwiek dolegliwości chorobowe. W przypadku wystąpienia aktywnej postaci atopowego zapalenia skóry najczęściej dochodzi do rozwoju objawów takich jak:

  • Wyprysk atopowy,
  • Zaczerwienienie chorobowo zmienionej skóry,
  • Znacząco nasilone uczucie świądu, które wywołuje konieczność drapania się,
  • Wysuszenie skóry oraz towarzyszące temu pękanie naskórka,
  • Zlokalizowany obrzęk.

W wyniku zaburzonego funkcjonowania bariery naskórkowej, przesuszenia skóry oraz świądu prowadzącego do drapania dość często może dochodzić do występowania niewielkich ran na skórze, które mogą prowadzić do ograniczonych krwawień oraz znacząco zwiększać ryzyko nadkażeń bakteryjnych oraz innego typu infekcji skórnych. Wraz z czasem nasilony stan zapalny prowadzi do rozpoczęcia procesu lichenizacji skóry w miejscach zmienionych chorobowo. Proces ten, nazywany także zliszajowaceniem polega na zwiększeniu grubości warstwy naskórkowej. Charakterystyczne dla niektórych pacjentów ciepiących na AZS jest występowanie tzw. fałdu Dennie-Morgana, czyli niewielkiego fałdu skórnego, który widoczny jest w okolicy dolnej powieki.

Lokalizacja stanów chorobowych na ciele w przebiegu atopowego zapalenia skóry zależy głównie od wieku pacjenta – dokładne objawy chorobowe będą różnić się pomiędzy osobami dorosłymi, a dziećmi.

Atopowe zapalenie skóry u dorosłych

Atopowe zapalenie skóry wśród osób dorosłych występuje znacząco rzadziej w porównaniu z populacją pacjentów pediatrycznych. W większości przypadków osoby dorosłe, które obecnie manifestują objawów AZS doświadczyły już podobnych dolegliwości wcześniej w swoim życiu. W przypadku występowania objawów atopowego zapalenia skóry u osób dorosłych zmiany skórne najczęściej będą lokalizowały się w następujących miejscach na ciele:

  • Tylna powierzchnia kolan,
  • Zgięcia łokciowe,
  • Tylna powierzchnia szyi,
  • Dłonie.

Warto pamiętać, że lokalizacja stanu zapalnego związanego z AZS u osób dorosłych nie jest ograniczona jedynie do opisanych powyżej miejsc, a zmiany skórne mogą pojawić się także gdziekolwiek indziej na ciele, szczególnie w sytuacji narażenia na czynniki drażniące.

Atopowe zapalenie skóry u dzieci

U najmłodszych dzieci, czyli u niemowląt do pierwszego roku życia zmiany chorobowe w przebiegu AZS najczęściej obejmują w pierwszej kolejności skórę twarzy, a następnie mogą ulec dalszemu rozprzestrzenianiu się na skórę szyi oraz tułowia. U starszych dzieci, przed okresem dojrzewania zazwyczaj obserwuje się stan zapalny skóry w okolicach dużych stawów, czyli łokci i kolan, a także nadgarstków i stóp. U nastolatków rozkład zmian skórnych zaczyna przybierać podobną postać, co u osób dorosłych.

Atopowe zapalenie skóry – jakie badania diagnostyczne?

Najczęściej rozpoznanie AZS stawiane jest przez lekarza dermatologa na podstawie badania przedmiotowego, charakterystycznych cech zmian skórnych, ich lokalizacji oraz obecności w wywiadzie chorobowym informacji o nawrotowym przebiegu schorzenia. Prawdopodobieństwo trafnego rozpoznania atopowego zapalenia skóry zwiększa także występowania podobnych dolegliwości wśród członków rodziny pacjenta oraz współwystępowania innych objawów o charakterze alergicznym.

W przypadku występowania wątpliwości w zakresie rozpoznania lekarz może zadecydować o konieczności przeprowadzenia badań dodatkowych, które mogą ostatecznie wpłynąć na diagnozę. Jednym z tych badań jest np. oznaczenie całkowitych stężeń przeciwciał klasy IgE z krwi żylnej pacjenta, których poziomy często są znacząco podwyższone u osób cierpiących na AZS. Dodatków, w przypadku potrzeby genetycznej weryfikacji skłonności do rozwoju AZS dostępny jest test molekularny, który umożliwia wykrycie w materiale genetycznym pacjenta mutacji genu FLG, który odpowiada za prawidłową produkcję filagryny. W sytuacji, gdy istnieją cechy nadkażenia zmian skórnych lekarz może także zlecić badanie materiału biologicznego uzyskanego ze skóry pacjenta. Dokładny zakres przeprowadzanych testów diagnostycznych zależny jest od indywidualnej oceny danego przypadku przez lekarza prowadzącego oraz dodatkowych uwarunkowań chorobowych pacjenta i innych czynników wpływających na proces diagnozy oraz leczenie.

Atopowe zapalenie skóry – leczenie

Na ten moment nie jest dostępne leczenie, które skutecznie eliminowałoby przyczyny atopowego zapalenia skóry. Istnieją za to liczne możliwości wpływania na zmniejszenie objawów chorobowych w przebiegu AZS oraz ograniczenie częstotliwości ich występowania.

Podstawowym sposobem zapobiegania rozwojowi symptomów AZS jest właściwa pielęgnacja skóry, która uwzględnia częste jej nawilżanie (ok. 4 do 6 razy dziennie). Warto pamiętać, aby używać do tego celu specjalistycznych produktów dermatologicznych, które pozbawione są substancji potencjalnie drażniących i uczulających. Pacjentom ze skórą skłonną do rozwoju atopii zaleca się także unikanie długich, gorących kąpieli oraz używanie ręczników i ubrań z miękkich materiałów, które zmniejszają ryzyko wywołania podrażnień i otarć skóry. Należy także zwrócić uwagę na stosowanie chemii domowej pozbawionej czynników uczulających, przede wszystkim proszków do prania oraz płynów do płukania tkanin.

W przypadku znacznego nasilenia zmian chorobowych lub/oraz występowania dodatkowych nadkażeń skóry lekarz dermatolog może przypisać specjalistyczne maści lub kremy, zawierające glikokortykosteroidy, antybiotyki lub też substancje działające przeciwgrzybiczo. W przypadku ich otrzymania należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich, zarówno w zakresie czasu ich stosowania jak i dokładnego dawkowania. Jest to niezwykle istotne ze względu na względnie wysokie ryzyko rozwoju objawów niepożądanych związanych ze stosowaniem tego typu leków.

Źródła:

Bakteriuria - przyczyny, objawy, diagnostyka
Czym jest wariant Delmikron?