Azoospermia – co to jest? Przyczyny i badania

Azoospermia oznacza całkowity brak plemników w spermie. Sprawdź, co może powodować jej powstanie. Przeczytaj, jakie badania umożliwiają lekarzowi postawienie rozpoznania azoospermii. Te informacje i znacznie więcej znajdziesz w poradniku przygotowanym dla Diag.pl.

Co to jest azoospermia?

Azoospermia to całkowity brak plemników zarówno w ejakulacie, czyli w spermie, jak i w osadzie, który pozostaje po jego odwirowaniu. Eksperci wymieniają ją wśród głównych przyczyn męskiej niepłodności.

Brak plemników w nasieniu – przyczyny

Biorąc pod uwagę przyczyny powstania azoospermii, dokonano ich podziału na:

• przedjądrowe – do których należą:
  • zaburzenia hormonalne – hipogonadyzm hipogonadotropowy, dysfunkcja jąder, w której nie produkują one hormonów i plemników, powstała w wyniku chorób podwzgórza i/lub przysadki mózgowej;
  • zaburzenia genetyczne – zespół Klinefeltera (obecność co najmniej jednego dodatkowego chromosomu X we wszystkich komórkach budujących męski organizm lub w części z nich); zespół Kallmanna (endokrynologiczna choroba genetyczna, dla której typowe są zaburzenia węchu i hipogonadyzm hipogonadotropowy); niewielkie zmiany w DNA (tzw. mikrodelecje) w rejonie genu AZF na długim ramieniu chromosomu Y;
• jądrowe – spowodowane utratą, zanikiem, niedorozwojem jąder lub nieprawidłową ich pracą w wyniku działania czynników fizycznych (np. promieniowania, wysokiej temperatury), radioterapii, chemioterapii, przyjmowania niektórych leków;
• pozajądrowe – jak m.in. nieobecność nasieniowodów, niedrożność dróg wyprowadzających nasienie.

Inny znany podział przyczyn azoospermii przedstawia się następująco:

• azoospermia obturacyjna – spowodowana niedrożnością przewodów wyprowadzających plemniki, stanowiąca 7–51% przypadków, za której powstanie odpowiadać mogą m.in.: zabiegi na nasieniowodach lub najądrzach (wazektomia, operacje przepukliny pachwinowej, przezskórna aspiracja plemników z najądrzy, hydrocelektomia), zapalenie narządów męskiego układu moczowo-płciowego, wady spowodowane nieprawidłowościami genetycznymi;
• azoospermia nieobturacyjna – określana również azoospermią sekrecyjną, niezwiązana z niedrożnością przewodów wyprowadzających plemniki, natomiast związana z uszkodzeniem czynności jąder, za co odpowiadać mogą m.in.: wady jąder, zaburzenia hormonalne, stosowanie niektórych leków.

W sytuacji, kiedy nie można ustalić jednoznacznie przyczyny, mówi się o azoospermii idiopatycznej.

Jak rozpoznaje się azoospermię?

Diagnostyka zaburzeń płodności u mężczyzn, w tym azoospermii, rozpoczyna się od szczegółowo przeprowadzonego wywiadu medycznego, który nadaje kierunek dalszemu postępowaniu. Kluczowe elementy z wywiadu to: wiek, czas trwania niepłodności, występowanie wrodzonych chorób w rodzinie, występowanie chorób ogólnoustrojowych, liczba partnerów seksualnych, stany zapalne, urazy lub choroby narządów układu płciowego, schorzenia przenoszone drogą płciową (określane niegdyś mianem chorób wenerycznych), prowadzony styl życia, przyjmowane leki, stosowanie używek i występowanie uzależnień, częstotliwość stosunków płciowych, narażenie jąder na szkodliwe czynniki fizyczne.

Następnie lekarz zleca badanie ogólne nasienia. W trakcie badania analizowane są takie parametry, jak: objętość i lepkość ejakulatu, wygląd nasienia, czas upłynnienia, pH, ogólna liczba plemników w nasieniu, odsetek żywych i poruszających się plemników, liczba plemników w 1 ml ejakulatu, aglutynacja (zlepianie się) plemników i stopień jej zaawansowania. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości pacjent kierowany jest na seminogram, czyli rozszerzone badania nasienia. W badaniu tym ocenia się dodatkowo budowę plemników oraz określa proporcje pomiędzy prawidłowo zbudowanymi plemnikami a plemnikami z uszkodzeniami strukturalnymi. Azoospermię zdiagnozować można wyłącznie w materiale zagęszczonym poprzez wirowanie (3000 obrotów/15 min.). Analizy nasienia przeprowadzone powinny być z zachowaniem miesięcznego odstępu.

Aby uzyskać wiarygodny wynik badania nasienia, konieczne jest stosowanie się do zaleceń lekarskich, które obejmują: kilkudniowy (3–5 dni) okres abstynencji płciowej, pozyskanie nasienia w wyniku masturbacji lub podczas współżycia z wykorzystaniem specjalnej prezerwatywy, w przypadku nasienia pobranego w warunkach domowych jak najszybsze dostarczenia próbki do analizy i przechowywanie jej do momentu przekazania w temperaturze pokojowej. Należy pamiętać,  że zarówno za krótki, jak i zbyt długi czas abstynencji płciowej może zafałszować wynik – krótki powoduje obniżenie koncentracji plemników, długi obniża żywotność plemników. Dodatkowo, na kilka dni przed badaniem trzeba powstrzymać się od spożywania alkoholu.

Sprawdź także: Badanie nasienia – jak się przygotować?

Aby poznać przyczyny azoospermii, lekarz wykonuje również badanie przedmiotowe, podczas którego zwraca szczególną uwagę na: drugorzędowe cechy męskie, badanie prącia, lokalizację cewki moczowej, obecność i konsystencję okolicy nasieniowodów i najądrzy, badanie palpacyjne jąder z pomiarem ich wielkości, obecność żylaków powrózka nasiennego. W razie potrzeby pacjent kierowany jest na dodatkowe badania (np. badania hormonalne – głównie stężenie testosteronu, prolaktyny, hormonów LH i FSH, biopsję histologiczną jąder – pobranie niewielkiego fragmentu jądra i zbadanie go pod mikroskopem, badania molekularne – analizę kariotypu i testy DNA w kierunku określonych mutacji), które pozwolą określić przyczyny braku plemników w nasieniu i zaplanować postępowanie lecznicze.

Azoospermia a ciąża naturalna

Posiadanie potomstwa przy azoospermii jest możliwe niemal wyłącznie w przypadku azoospermii obturacyjnej (obstrukcyjnej), która jest spowodowana przyczynami odwracalnymi. Podjęcie leczenia przyczyn azoospermii daje szansę na zajście w „ciążę naturalną”. Rokowania są różne i wynikają z diagnozy, którą lekarz postawi po wykonaniu badań. W przypadku azoospermii nieobstrukcyjnej (sekrecyjnej) zwykle nie ma możliwości posiadania potomstwa, gdyż wiąże się ona z brakiem lub poważnym ograniczeniem produkcji plemników.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian