Ból gardła przy przełykaniu - jakie mogą być przyczyny?

Ból gardła przy przełykaniu to inaczej odynofagia. Przypadłość ta stanowi istotny problem kliniczny, który w znaczny sposób obniża jakość życia chorych. Przyczyny tego zaburzenia są bardzo liczne. Wśród jednych z częściej występujących w wymieniane są: stan zapalny gardła, choroba refluksowa przełyku czy obecność ciała obcego w górnych drogach oddechowych.

Ból gardła przy przełykaniu – co to za objaw?

Ból gardła przy przełykaniu w nomenklaturze medycznej jest określany jako odynofagia. Termin ten wywodzi się z języka greckiego od słów odyno (ból) oraz phagein (jeść). Nierzadko jest mylony bądź utożsamiany z dysfagią, która jest zaburzeniem aktu połykania kęsa pokarmowego oraz poczuciem trudności przesuwania się go z jamy ustnej do żołądka. Ból gardła przy przełykaniu może współwystępować z dysfagią lub niezależnie od niej – często przypadłości te mają odmienną etiologię. Do pojawienia się bólu gardła przy przełykaniu doprowadzić mogą patologie toczące się w obrębie jamy ustnej, gardła, przełyku – struktur, które biorą udział w procesie przełykania. Odynofagia może także towarzyszyć chorobom migdałków podniebiennych i gardłowego, ślinianek, krtani, tchawicy czy żołądka.

Ból gardła podczas przełykania – zapalenie gardła

Ostre zapalenie gardła to jedna z bardziej powszechnych przyczyn pojawiania się bólu gardła podczas przełykania, w tym nawet śliny. Stan zapalny może mieć podłoże grzybicze, bakteryjne, wirusowe. Ostre zapalenie gardła towarzyszy chorobom zakaźnym, takim jak: ospa wietrzna, różyczka, odra, grypa. Objawami typowymi dla zapalenia gardła – poza bólem podczas przełykania – są obrzęk i zaczerwienienie błony śluzowej, uczucie kłucia, drapania, pieczenia, podwyższona temperatura ciała, ogólne osłabienie, trudności w przełykaniu płynów i pokarmów.

Ból gardła i ucha przy przełykaniu – angina

Kolejną możliwą przyczyną bólu gardła podczas przełykania jest angina, czyli ostre zapalenie migdałków podniebiennych i błony śluzowej gardła. Stan zapalny jest wywołany przez paciorkowce β-hemolizujące z grupy A. Migdałki stają się zaczerwienione i rozpulchnione. W ciągu około dwóch dni tworzą się na nich masywne śluzowo-ropne naloty. W konsekwencji tego pojawia się często bardzo silny ból, który utrudnia połykanie, a nawet mowę, i promieniuje w kierunku uszu. Chorobie towarzyszą dodatkowo gorączka, bóle kostno-stawowe, poczucie rozbicia, wymioty – u małych dzieci.

Ból gardła i problem z przełykaniem – choroby przełyku

Przyczyną bólu podczas przełykania mogą być choroby przełyku. Najbardziej rozpowszechniona w społeczeństwie jest choroba refluksowa. W przebiegu tego zaburzenia dochodzi do cofania się treści pokarmowej z żołądka do przełyku, co jest wynikiem niesprawności zwieracza dolnego przełyku. Objawami towarzyszącymi refluksowi są zwłaszcza: ból brzucha; zgaga, czyli piekący ból w okolicy zamostkowej; puste, gorzkie, kwaśne odbijanie; zarzucanie treści pokarmowej; czkawka; nudności; niesmak w ustach; chrypka ślinotok. Ból podczas przełykania może być również efektem obecności ciała obcego w przełyku. Utrzymuje się przez kilka dni po zadławieniu lub zachłyśnięciu – silny kaszel w celu usunięcia ciała obcego z dróg oddechowych podrażnia tkanki.

Ból przy przełykaniu może być również wywołany przez zapalenie przełyku. Do jego powstania dochodzi w wyniku działania na błonę śluzową przełyku czynników drażniących, zakaźnych lub immunologicznych. Nierzadko jest powikłaniem wspominanej wyżej choroby refluksowej. Przewlekły stan zapalny powoduje osłabienie ściany przełyku, co z kolei predysponuje do nadżerek i owrzodzeń. Objawami towarzyszącymi zapaleniu przełyku są omawiany ból w trakcie połykania, trudności w przełykaniu, zgaga, uczucie guli w przełyku, nudności. Przy zapaleniach infekcyjnych obserwuje się dodatkowo objawy ogólne – ból mięśni, ból głowy, gorączkę.

Inne choroby przełyku, którym może towarzyszyć ból przy przełykaniu, to m.in.:

• uchyłki – uwypuklenia ściany przełyku poza jego światło. Mogą im towarzyszyć: dysfagia, cofanie się pokarmu, uczucie bulgotania podczas połykania, nieprzyjemny zapach z ust, odruchowy kaszel;
• choroba Chagasa – schorzenie o etiologii pasożytniczej, wywołane przez Trypanosoma cruzi, nazywane również trypanosomozą amerykańską. W zaawansowanym stadium powoduje poszerzenie przełyku, zmniejszenie jego motoryki i zaleganie treści;
• grzybica – zakażenie najczęściej jest wywołane przez drożdżaki z rodzaju Candida, w tym głównie gatunek Candida albicans;
• rozlany skurcz przełyku;
• stan po oparzeniu.

Ból gardła i trudności w przełykaniu – choroby nowotworowe

Ból gardła i trudności w przełykaniu to objaw pojawiający się z reguły w zaawansowanej już postaci chorób nowotworowych gardła, krtani czy przełyku. Choroby te mają silny związek z nałogiem palenia tytoniu i nadużywaniem alkoholu, obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku nowotworów – czynnikami genetycznymi, przypadkami nowotworów w przeszłości, występowaniem stanów przedrakowych, narażeniem na czynniki zawodowe, np. azbest, węglowodory aromatyczne. Początkowo nowotwory nie dają objawów. Z czasem pojawiają się chrypka, objawy nieżytu gardła, zmiana barwy głosu, nieprzyjemny zapach z ust, odkrztuszanie dużej ilości plwociny, a wraz z rozrostem guza – dysfagia, odynofagia, krwioplucie czy duszność.

Inne przyczyny odynofagii

Do pojawienia się bólu gardła przy przełykaniu może dojść w przebiegu takich chorób, jak m.in.:

• ropień języka – zbiorowisko ropy w tkankach głębokich języka, głównie wywołane przez bakterie, najczęściej do jego powstania prowadzą rana i zapalenie języka;
• ropień okołomigdałkowy – najczęstsze powikłanie anginy, któremu towarzyszą m.in. silny ból gardła, otalgia, szczękościsk, odynofagia, nadmierne ślinienie, cuchnący oddech;
• choroba Leśniowskiego-Crohna – nieswoiste zapalenie jelit;
• choroby ślinianek, np. nowotwory ślinianek, zapalenia ślinianek;
• ropowica dna jamy ustnej – zapalenie ropowicze tkanek miękkich dna jamy ustnej, zwana również anginą Ludwiga, może być powikłaniem po ekstrakcji zęba, próchnicy, zakażenia przywierzchołkowego zęba, urazu żuchwy lub dna jamy ustnej.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

1. G. Janczewski, Otorynolaryngologia praktyczna. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Via Medica, Gdańsk 2005.
2. J. B. Latkowski, J. Olszewski, Ucho, nos, gardło i krtań, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
3. J. Terlikiewicz, R. Makarewicz, Zaburzenia połykania, „Polska Medycyna Paliatywna” 2003, t. 2, nr 1, s. 31-38.