Ból za uchem - co może oznaczać?

Uszy i kości wyrostka sutkowatego (które chronią uszy i są pełne komórek powietrznych), zawierają wiele naczyń krwionośnych i nerwów, co czyni to miejsce bardzo wrażliwym obszarem, podatnym na ból. Ból ucha (otalgia) może być pierwotny – związany ze schorzeniami samego ucha jak i wtórny związany z bólem ucha, ale prowokowanym przez inne schorzenia. Z jakiego powodu odczuwamy ból za uchem i czy zawsze powinien nas niepokoić?

Ból za uchem – możliwe przyczyny

Ból za uchem nie jest zjawiskiem powszechnym i może mieć różne przyczyny. Ból może być odczuwany jako tępe i pulsujące uczucie za uszami, w górnej części szyi lub z tyłu głowy. Może dotyczyć również szczęki czy zębów. Warto też wiedzieć, że jeśli ból pojawia się wyłącznie w uchu, nie oznacza to, że jest to infekcja ucha, czy też problem związany bezpośrednio z uchem. Ucho ma wiele połączeń nerwowych z szyją i głową, których choroby również mogą prowadzić do pojawienia się bólu głowy za uchem.

Zidentyfikowanie choroby nie jest łatwym zadaniem, gdy pacjent w gabinecie narzeka na ból głowy czy szyi z lewej lub prawej strony za uchem. Istnieje kilka możliwych przyczyn, które mogą powodować ten stan:

• infekcje ucha,
• schorzenia stawu skroniowo-żuchwowego,
• problem z zębami,
• problemy z kręgosłupem szczególnie szyjnym,
• ucho pływaka,
• gromadzenie się woskowiny,
• nerwoból potyliczny,
• zapalenie wyrostka sutkowatego,
• infekcje gardła,
• choroby wirusowe jak świnka czy COVID.

W każdym przypadku u chorego z bólem występującym za uchem, konieczna jest wizyta u lekarza laryngologa, aby określić, czy ból pochodzi ze schorzeń pierwotnych czy wtórnych ucha.

Infekcje ucha

Zapalenie lub infekcja ucha środkowego występuje, gdy przestrzeń ucha środkowego, zlokalizowana pomiędzy błoną bębenkową, a uchem wewnętrznym, ulega zakażeniu np. wirusowemu lub bakteryjnemu i generuje stan zapalny. Może to powodować ból za uchem po prawej lub lewej stronie (czasem obu) i wewnątrz niego. Zapalenie ucha środkowego jest częstym problemem, z którym boryka się wiele osób w pewnym momencie swojego życia. Chociaż schorzenie to dotyka głównie dzieci, może wystąpić również u dorosłych. Jedną z możliwych przyczyn rozwoju tej infekcji jest dysfunkcja trąbki Eustachiusza. Kiedy trąbka Eustachiusza, czyli kanał łączący gardło i ucho środkowe, nie działa prawidłowo, płyn nie spływa z ucha środkowego do gardła i gromadzi się w tej przestrzeni. Jest to dobre środowisko do rozwoju bakterii i wirusów, które mogą się namnażać i prowadzić do ostrego zapalenia ucha środkowego. Wirusowe infekcje dróg oddechowych, takie jak przeziębienie lub grypa, często powodują zapalenie ucha środkowego, jak również gardła. Inną chorobą wirusową, która może powodować ból ucha jest świnka, której podłożem jest infekcja i obrzęk ślinianek przyusznych. Objawy zapalenia ucha środkowego to:

• łagodny do ciężkiego ból ucha lub ból za uchem,
• osłabiony lub stłumiony słuch,
• wyciek ropy z ucha,
• gorączka,
• brak apetytu,
• pęknięcie błony bębenkowej w skrajnych przypadkach.

Leczenie zapalenia ucha środkowego najczęściej polega na podaniu antybiotyku (jeśli jest bakteryjne) oraz stosowaniu przeciwzapalnych kropli do uszu zleconych przez lekarza.

Ucho pływaka

Zapalenie ucha zewnętrznego, zwane także uchem pływaka to infekcja występująca w zewnętrznym kanale słuchowym.  Często jest to spowodowane wodą pozostającą w uchu po pływaniu, tworząc wilgotne środowisko, które sprzyja rozwojowi bakterii – stąd nazwa. Wkładanie palców, wacików lub innych przedmiotów do uszu również może spowodować uszkodzenie ucha zewnętrznego, uszkadzając cienką warstwę wyściełającą kanał słuchowy. Objawy zapalenia zewnętrznego ucha obejmują:

• kłujący ból za uchem lub ucha,
• wydzielina z ucha, przezroczysta lub żółto-zieloną (zapalna),
• swędzenie uszu,
• zaburzenia słuchu,
• uczucie pełnego ucha,
• tkliwość,
• zaczerwienienie,
• obrzęk kanału słuchowego.

Gdy wystąpią takie objawy, należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ z czasem objawy mogą się nasilić. Krople do uszu mogą zawierać antybiotyki, ale jeśli infekcja jest ciężka, konieczne może być również podanie antybiotyków doustnych. Objawy zapalenia ucha zewnętrznego mogą również towarzyszyć takim schorzeniom, jak alergie czy COVID.

Zapalenie wyrostka sutkowatego

Wyrostek sutkowaty to twarda, wyróżniająca się kość, która znajduje się za płatkiem ucha. Bez problemu każdy z nas jest w stanie ją wyczuć. Ma ona strukturę przypominającą plaster miodu, w której znajdują się przestrzenie powietrzne, zwane komórkami wyrostka sutkowatego. Zapalenie tego wyrostka to niebezpieczna infekcja bakteryjna, najczęściej powodowana przez bakterie takie jak: Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Moraxella catarrhalis, Haemophilus influenzae, która zdarza się częściej u dzieci niż u dorosłych. Zazwyczaj stan ten występuje, gdy kość ulega zakażeniu lub zapaleniu z powodu nieleczonego ostrego zapalenia ucha środkowego. Objawy zapalenia wyrostka sutkowatego zazwyczaj obejmują:

• utratę słuchu po uszkodzonej stronie ucha,
• wydzielinę z ucha,
• wysoką temperaturę,
• obrzęk i zaczerwienienie,
• kłujący ból za uchem na kości.

Zapalenie wyrostka sutkowatego to poważna infekcja, która wymaga interwencji lekarskiej i kompleksowego podejścia do leczenia. W terapiach stosowane są zastrzyki oraz antybiotykoterapia doustna długoterminowa, ze względu na przedłużony czas penetracji leku do miejsca zapalnego w kości. Monitorowanie terapii i wizyty kontrolne są szczególnie ważne u dzieci, które niekiedy są zbyt małe by powiedzieć, w którym miejscu odczuwają ból. Nieleczone zapalenie wyrostka sutkowatego może prowadzić do poważnych powikłań takich jak:

• zapalenie opon mózgowych,
• ropień,
• zakrzepy krwi,
• zakażenie kości czaszki,
• utrata słuchu,
• porażenie nerwu twarzowego.

Neuralgia potyliczna

Jest to jedna z najczęstszych chorób powodujących ból za uchem. Opisuje się go jako jednostronny, przewlekły ból przypominający porażenie prądem, w górnej części szyi, za uchem i z tyłu głowy. Pacjenci często mylą go z migreną ze względu na ostry ból odczuwany za uchem, ale zwykle ten stan zaczyna się w szyi, a następnie zaczyna kierować się w górę. Neuralgia potyliczna występuje, gdy ból jest wynikiem ucisku na nerwy potyliczne, co może być spowodowane urazem lub stanem zapalnym. Podrażnienie to może wystąpić samoistnie lub być związane z innym stanem chorobowym, takim jak:

• choroba zwyrodnieniowa kręgów szyjnych,
• dyskopatia szyjna,
• dysfunkcje anatomiczne, naczyniowe i nerwowe w obrębie szyi,
• napięcia mięśniowe barków i szyi wynikające ze złej postawy czy przewlekłego stresu,
• powikłania pooperacyjne.

Ból związany z neuralgią potyliczną jest nagły, zwykle pojawia się po jednej stronie głowy i może być wywołany prostymi, codziennymi ruchami, takimi jak szczotkowanie włosów lub poruszanie szyją. Inne potencjalne objawy nerwobólu potylicznego obejmują:

• ból szyi z lewej lub prawej strony za uchem,
• kłujący ból głowy za uchem,
• zawroty głowy i nudności,
• tkliwość podczas naciskania tyłu głowy lub obszaru za uchem,
• szumy uszne,
• zaburzenia widzenia lub ból za okiem zlokalizowany po tej samej stronie, co ból głowy.

Leczenie nerwobólu potylicznego zależne jest od przyczyny powstania. Wspomagająco pacjenci dostają leki przeciwbólowe i jeśli to konieczne przeciwzapalne. Jeśli przyczyną bólu jest dyskopatia należy odbarczyć uciśnięty nerw np. leczeniem operacyjnym. Gdy przyczyna dotyczy napięć mięśniowych ulgę mogą przynieść masaże, terapie fizjoterapeutyczne oraz w ciężkich przypadkach leki wyciszające czy przeciwdepresyjne.

Dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych

Staw skroniowo-żuchwowy to staw łączący szczękę z czaszką, występuje z każdej strony twarzy. Oba stawy pomagają w ruchach takich jak otwieranie ust i żucie. Dokładna przyczyna dysfunkcji stawów często pozostaje nieokreślona, ​​ponieważ ból może wynikać z kilku czynników, takich jak uszkodzenie szczęki, uwarunkowania genetyczne czy zapalenie stawów. Operacja jest ostatecznością w przypadku schorzeń stawu skroniowo-żuchwowego i zwykle przeprowadza się ją, gdy wszystkie inne środki nie działają. Rolę w powstawaniu bólu może odgrywać kilka możliwych czynników lub kombinacja czynników, w tym:

• zapalenie stawów w szczęce,
• uraz szczęki jak złamana lub zwichnięta szczęka,
• wada zgryzu,
• zgrzytanie lub zaciskanie zębów (bruksizm),
• stres.

Dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych zazwyczaj powodują ból i tkliwość w stawach szczęki i mięśniach kontrolujących ruch szczęki, ale mogą również powodować ból w uchu lub wokół niego. Inne objawy zaburzenia obejmują:

• tępy, pulsujący ból za uchem po uszkodzonej stronie,
• ból, który zwykle nasila się podczas żucia lub otwierania i zamykania ust,
• dyskomfort w szyi, ramionach lub plecach,
• bóle głowy, które nasilają się rano i rozprzestrzeniają się na szczękę, skroń lub czoło,
• blokowanie stawu, utrudniające otwieranie lub zamykanie ust,
• „ciężkość” lub „zmęczenie” szczęki po jedzeniu,
• dźwięk trzaskania/klikania podczas otwierania ust lub żucia,
• szumy uszne.

W większości przypadków ból jest tymczasowy i można go złagodzić za pomocą leków lub leczenia niechirurgicznego. Stosowanie specjalnej nakładki na szczękę zaprojektowanej przez stomatologa i zakładanej na noc, pomaga zmniejszyć napięcie i wyrównać szczękę podczas snu. Ból ucha wywodzący się z chorego zęba musi być leczony przez stomatologa. Leczenie często obejmuje również stosowanie leków przeciwbólowych, zwiotczających mięśnie jak toksyna botulinowa (szczególnie przy bruksizmie) czy fizykoterapia szczęki.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik