Choroba Fahra - jak ją rozpoznać?

Choroba Fahra to rzadka choroba genetyczna charakteryzująca się występowaniem obustronnych, symetrycznych zwapnień zwojów podstawy mózgu. Przyczyną choroby są mutacje genowe. Choroba ma zróżnicowany obraz kliniczny, pacjenci wykazują objawy ruchowe, psychiatryczne i neurologiczne. W artykule charakteryzujemy chorobę Fahra, uwzględniając jej etiologię, objawy i diagnostykę.

Co to jest choroba Fahra?

Choroba Fahra znana również jako zespół Fahra, idiopatyczne zwapnienie jąder podstawy lub idiopatyczne zwapnienie zwojów podstawy to rzadko występujące, uwarunkowane genetycznie schorzenie neurologiczne, obejmujące ośrodkowy układ nerwowy. Charakteryzuje się nieprawidłowym symetrycznym i obustronnym zwapnieniem zwojów podstawy mózgu. Zwapnienia mogą również wystąpić w innych obszarach mózgu, takich jak kora mózgowa, wzgórze i jądro zębate. Choroba Fahra została po raz pierwszy opisana w 1930 roku przez niemieckiego neurologa Karla Theodora Fahra. Według danych statystycznych choroba ta dotyka najczęściej osoby w wieku 40-50 lat. Częstość występowania nie jest dokładnie poznana, szacuje się że wynosi ona mniej niż 1 : 100 000 w populacji ogólnej.

Przyczyny choroby Fahra  

Za podłoże molekularne choroby Fahra uznaje się mutacje w genach:

• SLC20A2, zlokalizowanym na chromosomie 8 kodującym białko PiT2 regulujące homeostazę fosforanów poprzez pośredniczenie w komórkowym wychwycie fosforanów
• XPR1, zlokalizowanym na chromosomie 1, które koduje białko pośredniczenie w eksporcie fosforanów z komórki
• PDGFRB, zlokalizowanym na chromosomie 5. Białko kodowane przez ten gen jest receptorem kinazy tyrozynowej na powierzchni komórki
• PDGFB, zlokalizowanym na chromosomie 22 kodującym białko z rodziny białek obejmującej czynniki wzrostu pochodzenia płytkowego (PDGF) i czynniki wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF).
• IBGC1

Najprawdopodobniej odkładanie się wapnia w strukturach układu nerwowego wynika z jego nieprawidłowego metabolizmu w mózgu, dysfunkcji bariery krew-mózg lub upośledzonego transportu żelaza i produkcji wolnych rodników, które uszkadzają tkanki i inicjują zwapnienie. Kumulacja jonów wapniowych zaczyna się w ścianie naczynia i przestrzeni okołonaczyniowej, następnie rozszerzając się i obejmując całą komórkę nerwową. Najczęściej choroba Fahra dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący ale może również występować sporadycznie lub być przenoszona jako cecha autosomalna recesywna.

Objawy choroby Fahra      

Choroba ma szeroki zakres objawów klinicznych – od symptomów neuropsychiatrycznych do zaburzeń ruchowych.                          

Objawy ruchowe       

Zaburzenia ruchowe są najczęściej obserwowanymi symptomami choroby Fahra, występują u ponad połowy pacjentów. U chorych mogą pojawić się cechy parkinsonizmu z objawami motorycznymi i niemotorycznymi. Obserwuje się spowolnienie ruchowe, zaburzenia postawy i chodu, drżenie spoczynkowe i sztywność kończyn. Do objawów niemotorycznych zalicza się ból, zmęczenie, zaburzenia snu, dysfunkcje narządów zmysłów, ślinotok, zaparcia i niedociśnienie ortostatyczne. U niewielkiego odsetka chorych odnotowuje się również występowanie dyskinez ustno – twarzowych (niekontrolowane, nieskoordynowane, nagłe ruchy).

Objawy psychiatryczne

U około 40% pacjentów ze zwapnieniami zwojów podstawy mózgu jako pierwsze pojawiają się objawy psychiatryczne. Należą do nich zaburzenia nastroju, pogorszenie funkcji poznawczych, objawy psychotyczne. Mogą pojawić się epizody depresyjne, lęk, halucynacje, demencja, zaburzenia osobowości i psychoza schizoidalna. Pacjenci mogą wykazywać upośledzenie umysłowe, urojenia, dezorganizację mowy, obsesje, trudności w skupieniu się i perseweracje (uporczywe powtarzanie jednej czynności).                     

Inne objawy

Obraz kliniczny choroby Fahra może obejmować również niedoczynność lub nadczynność przytarczyc, udar, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, tętniaki i guzy mózgu, urazy czaszkowo – mózgowe, krwiaki podtwardówkowe lub patologiczne zmiany w obrębie naczyń krwionośnych.                                                                   

Diagnostyka choroby Fahra

Diagnostyka choroby Fahra jest procesem trudnym i długotrwałym. Na początku należy wykluczyć  wszelkie zaburzenia biochemiczne sugerujące chorobę mitochondrialną lub metaboliczną oraz przyczyny zakaźne, toksyczne lub traumatyczne, który mogłyby dać takie objawy u pacjenta. Najistotniejsze w procesie diagnostycznym są wywiad lekarski, badanie obrazowe (w celu zidentyfikowania ognisk zwapnienia), badanie neurologiczne, psychologiczne i psychiatryczne oraz poradnictwo genetyczne. W badaniach laboratoryjnych krwi stwierdza się hipokalcemię, hipomagnezemię, hiperfosfatemię i obniżenie poziomu parathormonu. Badania obrazowe wskazują na występowanie obustronnych zwapnień w okolicy zwojów mózgu lub innych lokalizacjach. Badania molekularne obejmują wykrycie mutacji w genach warunkujących chorobę (SLC20A2, XPR1, PDGFRB, PDGFB, IBGC1).                                     

Bibliografia:

1. Amisha F, Munakomi S. Fahr Syndrome. 2023 Feb 12. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023
2. Schattner A, Dubin I, Drahy Y, Gelber M. Fahr’s disease. QJM. 2016 Oct;109(10):695-696.
3. Mufaddel AA, Al-Hassani GA. Familial idiopathic basal ganglia calcification (Fahr`s disease). Neurosciences (Riyadh). 2014 Jul;19(3):171-7.
4. Mookerjee A, Mehta A, Chaddha U, Desai S. Fahr’s disease. BMJ Case Rep. 2013 Nov 22;2013:bcr2013201556.
5. Zaborek M, Łyczba J, Rajchel JJ, Skarżyński PH. Zespół Fahra – rzadka choroba o złożonej symptomatologii. Przegląd piśmiennictwa. Nowa Audiofonologia. 2019;8(4):9-13.