Fenyloketonuria – czy jest groźna? Przyczyny, objawy i diagnostyka

Fenyloketonuria to najczęstsza wrodzona choroba metaboliczna. W polskiej populacji, jej częstość szacuje się na 1:7500 urodzeń. Właściwe i jak najszybsze rozpoznanie jest bardzo ważne, bowiem brak leczenia skutkuje wystąpieniem upośledzenia umysłowego i zahamowaniem prawidłowego rozwoju. Przy zastosowaniu odpowiedniego postępowania, rozwój umysłowy dziecka jest natomiast całkowicie prawidłowy.

Choroba fenyloketonuria – przyczyny. Fenyloketonuria – dziedziczenie

Fenyloketonuria dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że rodzice dziecka z fenyloketonurią mogą być zupełnie zdrowi i nawet nie wiedzieć, że są nosicielami zmutowanego genu. Ryzyko wystąpienia choroby u potomstwa takich osób wynosi 25%. Przyczyną fenyloketonurii jest całkowity lub niemal całkowity brak aktywności enzymatycznej hydroksylazy fenyloalaninowej. W prawidłowych warunkach, to właśnie ten enzym odpowiada za konwersję fenyloalaniny do tyrozyny. Jego niedostateczna aktywność prowadzi do hiperfenyloalaninemii i względnego niedoboru tyrozyny. W przypadku braku rozpoznania choroby i zastosowania odpowiedniego leczenia, skutkiem jest nieodwracalne uszkodzenie mózgu.

Fenyloketonuria – diagnostyka

Fenyloketonuria jest częstą i dobrze poznaną chorobą. Odpowiednie postępowanie pozwala całkowicie uchronić dzieci przed upośledzeniem ich rozwoju intelektualnego, dlatego jej szybkie rozpoznanie jest bardzo ważne. Fenyloketonuria należy więc do chorób uwzględnionych w programie badań przesiewowych noworodków. Takie badania wykonuje się każdemu noworodkowi urodzonemu w Polsce, w pierwszych dobach jego życia. Badanie wykonywane jest metodą bibułową we krwi pobranej z pięty. Wynik weryfikowany jest w ośrodku referencyjnym. Rodzice dziecka otrzymują informację o wynikach nieprawidłowych lub wątpliwych wraz z instrukcją dotyczącą dalszego postępowania. Obok fenyloketonurii, badania przesiewowe noworodków obejmują także, m.in. mukowiscydozę, wrodzoną niedoczynność tarczycy i wrodzony przerost nadnerczy.

U noworodka chorego na fenyloketonurię, stwierdza się podwyższone stężenie fenyloalaniny. Jej poziom w surowicy krwi przekraczający 20 mg% świadczy o klasycznej, najczęstszej, ciężkiej postaci fenyloketonurii. Wartości poniżej 10 mg% oznaczają łagodną hiperfenyloalaninemię, a wynik pośredni – łagodną fenyloketonurię. U dzieci z potwierdzonym zbyt wysokim poziomem fenyloalaniny, wykonuje się także test obciążenia tetrahydrobiopteryną (BH4), dla odróżnienia klasycznej fenyloketonurii od niedoboru BH4. Niedobór BH4 występuje znacznie rzadziej, ale także wymaga odpowiedniego leczenia przez całe życie pacjenta.

Fenyloketonuria – objawy

Dzięki badaniom przesiewowym noworodków, szybkiemu rozpoznaniu choroby i wprowadzeniu odpowiedniego leczenia już w okresie noworodkowym, objawy fenyloketonurii nie ujawniają się, a dzieci mogą rozwijać się w całkowicie prawidłowy sposób. U osób, które urodziły się przed wprowadzeniem rutynowej diagnostyki przesiewowej fenyloketonurii u noworodków oraz u osób nieprawidłowo leczonych, choroba prowadzi niestety do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu.

Głównym objawem jest głębokie opóźnienie rozwoju umysłowego, a także rozmaite zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne. Dodatkowym symptomem fenyloketonurii, jest charakterystyczny, „mysi” zapach moczu,  spowodowany wydalaniem do moczu dużych ilości nieprawidłowych metabolitów fenyloalaniny. U osób z fenyloketonurią, można zaobserwować także wysypki skórne i spadek pigmentacji skóry.

Fenyloketonuria – dieta

Odpowiednia dieta w fenyloketonurii jest głównym i podstawowym sposobem leczenia. Nadrzędną zasadą takiej diety jest ograniczenie podaży fenyloalaniny, przy jednoczesnej dbałości o pokrycie zapotrzebowania na białka, energię i inne składniki diety. Ograniczenie spożycia białek naturalnych i zastosowanie specjalnych gotowych mieszanek białkowych, pozwala uzyskać ten cel. Dieta niskofenyloalaninowa najbardziej restrykcyjna jest u niemowląt i małych dzieci.

U starszych dzieci i u osób dorosłych, dopuszczalne stężenia fenyloalaniny w surowicy (a tym samym ilość fenyloalaniny w diecie) są nieco wyższe, dzięki czemu dieta nie musi być przestrzegana aż tak rygorystycznie. Wyjątkiem jest okres ciąży u kobiet chorujących na fenyloketonurię, kiedy to fenyloalanina transportowana do płodu może doprowadzić do wystąpienia tzw. zespołu fenyloketonurii matczynej. Konsekwencjami są m.in. niedorozwój mózgu dziecka, wrodzone wady serca czy małogłowie. Dlatego kobiety ciężarne chore na fenyloketonurię muszą przestrzegać restrykcyjnej diety. Osoby z łagodną hiperfenyloalaninemią, nie wymagają leczenia dietetycznego po ukończeniu 12 r.ż. Wyjątek stanowią pacjentki ciężarne.

W przypadku rozpoznania niedoboru tetrahydrobiopteryny, leczenie opiera się na jej suplementacji wraz z prekursorami neuroprzekaźników.

Do produktów zabronionych u osób chorych na fenyloketonurię, należą przykładowo: mięso, ryby, wędliny, produkty mleczne czy rośliny strączkowe. Odpowiednia dieta ustalana jest przez lekarza lub dietetyka. Stosowanie się do niej (szczególnie restrykcyjnie u niemowląt i małych dzieci) pozwala na prawidłowy rozwój intelektualny dziecka.

Bibliografia:

• Vademecum pediatry – pod. red. J. J. Pietrzyka