Kryptosporydioza – przyczyny, objawy i diagnostyka

Kryptosporydioza to zakaźna choroba pasożytnicza, wywołana przez pierwotniaki Cryptosporidium parvum i Cryptosporidium hominis. Choroba występuje na całym świecie, jednak największe ogniska znajdują się w rozwijających się krajach o gorącym klimacie. Kryptosporydioza objawia się dolegliwościami ze strony układu pokarmowego i w przebiegu przypomina silne zatrucie. Jak rozpoznać kryptosporydiozę? Jak przebiega leczenie? Czy można zapobiegać zakażeniu?

Co to jest kryptosporydioza?

Kryptosporydioza to choroba zakaźna, wywołana przez pierwotniaki z rodzaju Cryptosporidium: Cryptosporidium parvum i Cryptosporidium hominis. Pasożyt został odkryty przez Tyzzera w 1907 roku w żołądku myszy [1]. Obecnie wiadomo, że pasożytuje w organizmie gadów, ptaków, ssaków. Może być przenoszony przez muchy. Kryptosporydioza u człowieka została opisana w 1976 roku. Skala zarażeń nie jest znana. Szacuje się, że pierwotniak odpowiada za mniej więcej 27% biegunek w krajach rozwiniętych i około 37,5% w krajach rozwijających się. 

Cykl rozwojowy pierwotniaka zachodzi w jelicie cienkim żywiciela. Dawki inwazyjne są niewielkie, a rozwój i przebieg zakażenia zależą przede wszystkim od kondycji układu odpornościowego i odpowiedzi immunologicznej organizmu, który został zarażony [2]. W grupie ryzyka znajdują się osoby z obniżoną odpornością, a więc przewlekle chorzy, osoby starsze i dzieci. Duży odsetek zakażonych Cryptosporidium stanowią nosiciele wirusa HIV, osoby chore na AIDS, nowotwór jelita grubego, cukrzycę insulinozależną i dializowane. 

Inwazyjność Cryptosporidium

Inwazyjność pasożytów wynika z ich wysokiej odporności na działanie wielu czynników środowiskowych i fizykochemicznych. Pierwotniak może przeżyć w bardzo niskich temperaturach. Jest odporny na działanie chloru, jodu i bromu, przez co występuje również w basenach i zbiornikach wodnych. Skażeniu wód sprzyja nieszczelność kanalizacji. Z powodu bardzo małych rozmiarów Cryptosporidium nie jest wychwytywane przez filtry uzdatniające wodę. Skażeniu gleby, szczególnie na terenie skupisk zwierząt hodowlanych, sprzyja niewłaściwe składowanie obornika. Pierwotniak jest wrażliwy na zamrażanie, ozonowanie i wysuszanie.

Przyczyny kryptosporydiozy

Do zarażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z zainfekowanym materiałem lub organizmem. Człowiek zaraża się drogą inhalacyjną lub fekalno-oralną, przez spożycie skażonej żywności lub wypicie wody. Kryptosporydioza należy do chorób odzwierzęcych, co oznacza, że pasożyt przenoszony jest w drodze kontaktu z zarażonymi zwierzętami, nawet przez dotyk. Największym źródłem pasożyta są zwierzęta hodowlane (szczególnie bydło, owce, kozy), dziko żyjące i gryzonie trzymane w warunkach domowych. Szacuje się, że nawet 17% krów na terenie Polski jest nosicielami Cryptosporidium, a w przypadku zwierząt dzikich nosicielstwo wynosi około 46% [1]. 

Jak się objawia i rozwija kryptosporydioza?

Połknięta oocysta Cryptosporidium przedostaje się do jelita cienkiego żywiciela, gdzie pozostaje przez okres rozwoju. Podczas tego procesu powstają dwa typy pierwotniaka – cienkościenny (stanowi 20%) i grubościenny (stanowi 80%) [1]. 

Cryptosporidium cienkościenne

U osób z prawidłową odpornością dochodzi do samowyleczenia, a ewentualne objawy mają małą intensywność i nie wymagają leczenia. Chory najczęściej nie wie o infestacji (zarażeniu). Organizm sam pozbywa się pasożyta poprzez łagodną biegunkę lub wymioty.

Zupełnie inny przebieg ma zakażenie u osób z osłabioną odpornością. Dochodzi do masowej inwazji Cryptosporidium i rozwoju wielu objawów o średniej lub ciężkiej intensywności. Mogą przypominać zakażenie wirusami (choroby wirusowe) i zwykle przebiegają z objawami wskazującymi na zatrucie pokarmowe.

Charakterystyczne objawy kliniczne kryptosporydiozy to m.in.:

• ogólne osłabienie i zmęczenie; 
• ból brzucha;
• wodnista biegunka; 
• utrata masy ciała; 
• brak apetytu;
• wymioty. 

Upośledzona odpowiedź immunologiczna uniemożliwia samoleczenie i prowadzi do wyniszczenia organizmu. Ostry przebieg zakażenia trwa do 21 dni. Inwazja Cryptosporidium prowadzi do stanów zapalnych jelita cienkiego i wzmożonej przepuszczalności jego błony śluzowej. Uszkodzenie jelita cienkiego upośledza funkcjonalność i zaburza procesy wchłaniania. Bardzo agresywna infestacja Cryptosporidium może doprowadzić również do zaburzenia pracy dróg żółciowych. U pacjentów z poważnymi niedoborami odporności Cryptosporidium zasiedla inne narządy, np. układ oddechowy.

Cryptosporidium grubościenne

Grubościenne oocysty od razu są wydalane i wraz z kałem trafiają do środowiska, gdzie zachowują żywotność nawet przez kilka miesięcy. Czekają na nowego żywiciela. 

Diagnostyka i rozpoznanie kryptosporydiozy 

Wstępne rozpoznanie zarażenia opiera się na wywiadzie z pacjentem i badaniach krwi. Wykonuje się USG w celu oceny narządów jamy brzusznej. Konieczne jest badanie w kierunku kryptosporydiozy. Polega ono na obserwacji próbki kału pod mikroskopem w celu wykrycia pasożytów. Podejrzenie rozległej inwazji jest podstawą do biopsji jelita. Zakażenie może przebiegać wraz z infestacją innymi pasożytami. W przypadku podejrzenia takiego stanu wykonywane jest badanie Cryptosporidium parvum i Giardia lamblia.

Jakie są metody leczenia kryptosporydiozy?

U osób z prawidłową odpornością zarażenie przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo i nie wymaga leczenia. Należy pamiętać o nawodnieniu elektrolitami. W przebiegu ostrym leczenie jest konieczne, gdyż zakażenie prowadzi do wyniszczania organizmu, a to z kolei do śmierci. Stosowane są środki przeciwpasożytnicze i leki zmniejszające objawy, m.in. przeciwbiegunkowe. Po zakończonym leczeniu należy powtórzyć badania w celu potwierdzenia eliminacji pasożyta. 

Zapobieganie zakażeniu kryptosporydiozą

Całkowite zapobieganie infestacji jest trudne i czasami niemożliwe. Warto jednak przestrzegać zasad, które znacznie minimalizują ryzyko zakażenia. Należy pamiętać o myciu owoców i warzyw przed spożyciem, piciu wody tylko ze sprawdzonego miejsca lub butelkowanej, higienie rąk po kontakcie ze zwierzętami, spożywaniu mięsa ze sprawdzonych źródeł.