Lekomania – przyczyny i objawy towarzyszące

Lekomania to poważny problem zdrowotny, który może dotknąć każdego, niezależnie od wieku, płci czy statusu społecznego. Uzależnienie od leków obok alkoholizmu czy narkomanii jest jednym z częściej występujących uzależnień. Sprawdź, jakie czynniki sprzyjają jego powstawaniu i jakie objawy mu towarzyszą. 

Lekomania – co to jest?

Lekomania to uzależnienie od leków. Może obejmować zarówno leki na receptę, jak i te dostępne bez recepty. Najczęściej rozwija się uzależnienie od leków przeciwbólowych, dopingujących, nasennych, euforyzujących (wywołujących stan błogiego podniecenia). Osoby cierpiące na lekomanię mogą wykazywać kompulsywną potrzebę stosowania leków niezależnie od tego, czy są one potrzebne do celów medycznych, czy nie. Leki, które często prowadzą do uzależnienia, działają poprzez zmianę chemii mózgu, szczególnie w systemach związanych z nagrodą i przyjemnością. Z czasem mózg adaptuje się do obecności leku, co prowadzi do potrzeby zwiększania dawki, aby uzyskać ten sam efekt, oraz do pojawienia się objawów odstawiennych w przypadku zaprzestania jego stosowania.

Przeczytaj także: Nadmierne pragnienie – jakie choroby może oznaczać?

Jakie są przyczyny lekomanii?

Przyczyny lekomanii są wielorakie i obejmują:

• czynniki biologiczne:
  • genetykę – podatność na uzależnienia może być dziedziczona, osoby, w których rodzinach występowały już uzależnienia, są bardziej narażone na rozwój lekomanii;
  • strukturę i funkcjonowanie mózgu – zmiany w układzie nagrody mózgu mogą wpływać na sposób reagowania na leki, co może prowadzić do uzależnienia, niektóre osoby mogą doświadczać silniejszego działania leków na mózg, co zwiększa ryzyko uzależnienia;
• czynniki psychologiczne:
  • choroby psychiczne – osoby cierpiące na depresję, lęki, zespół stresu pourazowego, PTSD (ang. post-traumatic stress disorder) i inne zaburzenia psychiczne często używają leków jako formy samoleczenia, co może prowadzić do uzależnienia;
  • osobowość – cechy, takie jak impulsywność, poszukiwanie nowych doznań, trudności w radzeniu sobie ze stresem, mogą zwiększać podatność na uzależnienia;
  • doświadczenia traumatyczne, zwłaszcza w dzieciństwie, mogą zwiększać ryzyko rozwoju lekomanii;
• czynniki społeczne i środowiskowe:
  • łatwy dostęp do leków, zarówno tych na receptę, jak i bez recepty, zwiększa ryzyko ich nadużywania;
  • naciski społeczne i rodzinne – presja rówieśników, problemy rodzinne i brak wsparcia społecznego mogą prowadzić do nadużywania leków;
  • brak świadomości ryzyka uzależnienia i skutków nadużywania leków może przyczyniać się do rozwoju lekomanii.

Zobacz również: Jadłowstręt – przyczyny, jak rozpoznać schorzenie u dzieci, dorosłych i starszych?

Ryzyko rozwoju lekomanii podnoszą również tzw. czynniki związane z leczeniem. Długotrwałe stosowanie leków przeciwbólowych, uspokajających czy nasennych może prowadzić do uzależnienia. Do lekomanii przyczynia się też niewłaściwe dawkowanie leków, brak odpowiedniego nadzoru medycznego i niewłaściwe zarządzanie leczeniem przewlekłego bólu.

Lekomania – objawy

Objawy lekomanii są różnorodne, zależnie od rodzaju używanych leków oraz indywidualnych cech osoby. U lekomana zaobserwować można zmiany w zachowaniu. Osoba uzależniona przejawia zwiększone skupienie na uzyskaniu i używaniu leków, spędza dużo czasu na szukaniu źródeł leków i planowaniu ich zdobycia. Kontynuuje stosowanie leków mimo towarzyszących temu negatywnych konsekwencji – problemów zdrowotnych, rodzinnych, zawodowych czy prawnych. U lekomana dochodzi do utraty zainteresowań aktywnościami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność.

Wraz z nasileniem się uzależnienia od leków następują zmiany w stylu życia. Lekoman wycofuje się z życia społecznego. Może unikać spotkań towarzyskich, rodzinnych czy zawodowych, często w celu ukrycia uzależnienia. Chorobie tej towarzyszą niekiedy problemy finansowe, związane z wydawaniem znacznych sum na zakup leków. Lekoman ukrywa ilości zażywanych leków przed innymi lub kłamie w sprawie swojego uzależnienia.

Lekomania przejawia się objawami psychicznymi, wśród których wymienić można:

• zaburzenia snu – bezsenność, nadmierną senność;
• zmiany nastroju od euforii do depresji;
• przygnębienie, utratę motywacji;
• uogólnione poczucie niepokoju, które nie jest spowodowane rzeczywistą przyczyną zewnętrzną.

Uzależnieniu od leków towarzyszą również objawy fizyczne. Gdy lek nie jest przyjmowany, rozwija się tzw. zespół odstawienny, czyli pojawienie się nieprzyjemnych objawów fizycznych lub psychicznych, takich jak: drżenie, poty, ból, skoki ciśnienia, palpitacje serca, bezsenność, drażliwość, lęk, a w przypadku niektórych leków nawet drgawki. U uzależnionych dochodzi do zaburzeń apetytu i bezpośrednio z tym związanych zmian w masie ciała. Możliwe są także zmiany w wyglądzie – zaniedbywanie higieny osobistej czy pogorszenie kondycji włosów, skóry, paznokci.

Lekomania może prowadzić do zmian w funkcjonowaniu poznawczym. Zazwyczaj pojawiają się:

• zaburzenia koncentracji, czyli trudności z utrzymaniem uwagi lub skupieniem się na zadaniach;
• zaburzenia świadomości – stan zmniejszonej jasności świadomości i orientacji.

Rozpoznanie lekomanii jest kluczowe do opracowania skutecznych strategii zapobiegania i leczenia tego problemu. Interwencje mogą obejmować wsparcie psychologiczne, farmakoterapię, terapię behawioralną, a także wsparcie społeczne i edukacyjne zarówno osób uzależnionych, jak i ich rodzin.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska